Helgarpósturinn - 29.12.1994, Blaðsíða 16

16
MORGUNPÓSTURINN INNLENDUR ANNÁLL
FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1994
yndlist
Farvegir og uppsprettur
Hugleiðingar um
myndlist á liðnu ári
I myndlistarheiminum endur-
speglast ástand íslenskrar menn-
ingar og í menningunni endur-
speglast svo heilsa samfélagsins al-
mennt. í byrjun getum við gefið
okkur að sérhvert samfélag búi yfir
óteljandi ónotuðum möguleikum;
(mynd)listin sýnir með sínum sér-
staka hætti hvar veikleika og styrk
þessa samfélags er helst að finna. Á
krepputímum eins og nú, gengur
hin opinbera menningarstefna
fremur út á að fela og hylja en að
sýna og opna. Listsköpun sem um-
ræða og listsköpun er alltaf um-
ræða, snýst ávallt um að sýna og
opna; menning sem snýst sífellt
meira um það að fela glatar smárn
saman sjónum á eigin möguleikum
til endurnýjunar og kafnar loks
undan eigin þunga og í vissum
skilningi samfélagið um leið.
(Mynd)listarheimurinn á íslandi
í dag sýnir ýmis veikleikamerki,
sjúkdómseinkenni, en kannski er of
snemmt að skilgreina hann sem
sjúkan. Hann einkennist af skorti á
fjöri, léttleika og áræðni. Sjálfs-
ímynd listamannanna, listfræðinga
og menningarráðamanna er sundr-
uð, þannig að þeir eiga í miklum
erfiðleikum með að gera sér grein
fyrir hvort það sem þeir sjálfir eru
að gera eða sjá eftir aðra sé einhvers
virði eða ekki, og þessa sundruðu
sjálfsímynd reyna þeir svo að bæta
upp með sjálfsblekkingum og al-
gerri undirgefni við kennivöld og
yfirvöld, bæði innlend og erlend.
Nær einskis aðhalds gætir í opin-
berri umræðu. Myndlistarmenn-
irnir eru flestir hræddir unr sinn
hag á krepputínrum og safnast
kringum hinar stóru opinberu
myndlistarstofrianir eins og mý á
mykjuskán. Umræða og gagnrýni í
blöðurn verður sífellt óákveðnari
þar sem hinir svokölluðu gagnrýn-
endur skýla sér æ oftar bak við það
sem kallast mætti „óupplýst hlut-
leysi“. Samanburður við alþjóðlega
myndlist verður einnig þoku-
kenndari og smjaður fýrir útlend-
ingurn eykst í réttu hlutfalli við
veikan og sundraðan myndlistar-
heim. Ofvöxtur hefur hlaupið í
meðalmennsku og fúsk. Von ís-
lenskrar (mynd)listar er sú að gera
einungis það besta að almennri við-
miðun, setja tilrauna- og nýjunga-
menn á oddinn í stað meðfærilegu
svip- og litlausu meðalnrannanna
hvar sem því verður við komið og
snúast jafnframt gegn andleysinu,
undirlægjuþættinum og þeirri kæf-
andi stöðnun sem um skeið hefur
fylgt opinberri menningarstefnu.
Endurskoðun og endurmat helstu
gilda íslenskrar myndlistar og
nryndlistarsögu í því skyni að skapa
nýjar viðmiðanir er að verða nauð-
syn sem íslensk menning hefur
varla bolmagn til að fresta mikið
lengur. íslenskur myndlistarheim-
ur hefur um skeið verið eins og í
álögurn. Því fleiri „opnanir“ sem
verða hvort heldur í hugum lista-
mannanna, kerfisþrælanna, list-
unnenda eða fólksins í landinu, því
fyrr léttir hinni súru gerningaþoku
af íslenskum myndlistarheimi.
Kreppuský er yfir (mynd)listar-
heiminum. Sem auk deyfðar og litl-
eysis kemur um þessar mundir
fram í því ískyggilega ástandi að nú
er ekkert sjálfstætt myndlistargall-
erí starfandi á íslandi. Valkostirnir
fyrir myndlistarmenn sem vilja
sýna verk sín er að sjúga spena hins
opinbera sem lumar á bestu að-
stöðunni og ræður nú nær öllum
peningum í myndlistarheiminum,
krydda rekstur búða og kaffihúsa,
eða að sýna þar sem opið er eftir
samkomulagi í heimagalleríum
vina og vandamanna. Nýlistasafnið
Best útfærða sýning ársins var yfirlitssýning á verkum Magnúsar Páls-
sonar á Kjarvalsstöðum, þar sem saman fór afar persónuleg blanda af
léttleika og dýpt. Sýningin sýndi endanlega fram á að Magnús er einn frjó-
asti og sjálfstæðasti listamaður sinnar kynslóðar — og sem mest er um
vert — að verk hans og hugsunarháttur virðist enn búa yfir óvæntum
sprengikrafti.
Listahátíð I Reykjavík var fremur
heimóttarleg hvað myndlist snertir.
Sýningin Skúlptúr, skúlptúr, skúlp-
túr á Kjarvalsstöðum var ætlað að
vera úttekt á íslenskri þrívíddarlist
eftir unga (slendinga. Sýningin var
öll mörkuð óákveðni og hálfvelgju
af hálfu skipuleggjenda og lista-
mannanna sjálfra. Sýningin var til
að byrja með alltof fjölmenn og
þegar upp var staðið nær tilgangs-
laus. Hæfilegt hefði verið að fækka
sýnendunum niður í fimm, þar sem
efstur á blaði hefði verið Þorvaldur
Þorsteinsson með slökkvistöð
sína, eina verkið sem teljast mátti til
tíðinda á sýningunni. Hina fjóra
hefði mátt velja með hlutkesti.
Kannski heyrði það einnig til tíðinda
að Gunnar Árnason, einn gagn-
rýnasti gagnrýnandi landsins, skyldi
bregða á það ráð að segja: ...“það
er virkilega spannandi að sjá
breiddina og fjölbreytnina í skúlp-
túrlistinni..."
Hvað ánægjulegustu sýningar árs-
ins voru lokasýningar Myndlista-
og handíðaskóla (slands og sýning
ungra myndlistarmanna í bíla-
geymslu Borgarkringlunnar. Á
þessum sýningum mætti hiklaust
segja að bestu verkin gefi óvana-
lega góð fyrirheit um íslenska
myndlist á næstu árum, einkum þó
verk eftir ungar konur. Svo merki-
legt sem það kann að vera, þá er
nú svo komið málum að bestu
nemendumlr IMHI virðast vera að
gera ekki síðri verk en all flestir
kennarar þeirra, en verk kennar-
anna skipuðu drjúgan sess á skúlp-
túrsýningunni á Kjarvalsstöðum á
Listahátíðinni. Innan MHÍ er nú talið
til helstu dyggða að þar láti allir
hver aðra „í friði“ og þykir nýskip-
aður skólastjórinn ekki minnsti frið-
arsinninn. En ef sú stefna verður al-
gerlega ofan á að MHl verði sífellt
meira í friði fyrir myndlistinni og
þróun hennar, er líklegt að tilefnun-
um til að kætast fari fækkandi eftir
því sem fram í sækir.
Nú er öllum orðið Ijóst hvílík tregða
fylgir því kerfi og skipulagi sen rek-
ið er í kringum myndlistarumsvif
borgarinnar. Gagnger endurskoðun
og valddreifing má ekki lengur bíða
og ættu nú nýir valdhafar ekki leng-
ur að bíða boðanna. Gunnar
Kvaran forstöðumaður virðist sjá
ofsjónum yfir Erró, og list hans
vera orðin fyrir honum að marg-
slunginni þráhyggju. Sýning Errós í
haust að Kjarvalsstöðum var eins
og allir bjuggust við. En af hverju er
alltaf verið að hrópa það upp, sem
flestir virðast alltaf hafa vitað, að
Erró er einn helsti listamaður sinnar
kynslóðar á íslandi? En er undir-
strikun þeirrar sjálfsögðu stað-
reyndar 200 milljóna virði fyrir ís-
lenska menningu? Vonandi gefst
þeim Gunnari og Erró tækifæri til
að fara í langt frí saman.
Listasafn Islands undir stjórn Beru
Nordal virðist óðum vera að finna
sinn rétta farveg í faðmi hefðarinn-
ar. Og því meiri sem fjarlægðin er á
viðfangsefnið, því betri árangri má
búast við. Þannig var vel staðið að
sýningunni I
deíglunni,
semeinkum
fjallaði um
hræringar í ís-
lenskri mynd-
list milli 1930
og ‘44. Og
einnig var
sýning Ás-
gerðar Búa-
dóttur ákaf-
lega falleg. En þegar nálgast nútím-
inn verður allt óljósara og vafasam-
ara. Þannig orkaði tvlmælis hvaða
ástæður nema kynbundnar lágu að
baki veitingu Serra-verðlaunanna til
reynir að halda uppi vafasömum
framúrstefnufronti á hálfopinberri
horreim. I myndlistarheiminum á
Islandi í dag getur ekki verið völlur
á neinum nema þeim sem eru beint
eða óbeint í vinnu hjá hinu opin-
bera; og draumur er að komast á Is-
landskynningu í útlöndum, fá fría
ferð, mat og brennivín á opnun.
Um þessar mundir má jafnframt
segja að nær fullkominn trúnaðar-
brestur sé á milli fremstu myndlist-
armanna á íslandi síðustu tvo til
þrjá áratugi og svokallaðra lista-
verkasafnara.
Hannes Lárusson
Sólveigar Aðalsteinsdóttur en
Bera var formaður stjórnar þess
sjóðs. Þegar-kgmur að túlkun og
mati á (slenskri samtímalist eru
gráu svæðin mörg, en þó jaðrar við
að kalla megi að nokkur hefð sé að
skapast hvað varðar opinberar sýn-
ingar erlendis; þannig var það nán-
ast eftir bók Beru að „útlendingar"
skyldu velja Kristján Guðmunds-
son, Finnboga Pétursson og
Rögnu Róberts á íslandskynningu
á Spáni á næsta ári.
En ekki var mikið stuð á sýningu
Sigurðar Guðmundssonar uppi á
lofti Sólon íslanduss enda var flygill
hússins augljóslega besta verkið á
þeirri sýningu.
Á annarri hæð Péturs Arasonar,
flaggskipi íslenskra heimagallería,
urðu þau tíðindi helst að við heims-
fræga útlendinga bættust dauðir ís-
lendingar. Helsta trompið á Lista-
hátíðinni, Kabakoff, endaði í
nokkrum innrömmuðum skissum
og Ijósrituðu viðtali. Önnur hæð
heldur þó vonandi áfram að þjóna
tilgangi sínum sem upplýsinga-
banki fyrir nemendur og kennara
MH(, ekki virðist veita af. Pétri
bættist óvæntur liðsauki þegar
Birgir Andrésson opnaði Gallerí
Birgir Andrésson síðastliðið haust
að Vesturgötu 20.
Kristján Guð-
mundsson
sýndi innan af
búðinni hjá Sæv-
ari Karli sýningu
sem var tilbrigði
við fundna sýn-
ingarskrá og hélt
þar sínum hlut
með hreinlegri
sýningu, einnig
er Hreinn Frið-
finnsson í ör-
uggu formi eins
og hann sýndi
fram á í Nýlista-
safninu í haust.
Sýning Huldu Hákon á Kjarvals-
stöðum uppfyllti ekki væntingar
sem eðlilegt er að gera til lista-
manns sem nýtur jafn mikillar opin-
berrar hylli, kannski er athafna-
svæði hennar einkum í útlöndum.
Sama má segja um sýninguna Sýn
með sex konum sem virðist ekki
hafa þolað að koma út úr hlýjunni
hjá Jakobi Magnússyni I London.
Halldór Ásgeirsson beinir eldi-
bröndum sínum enn að hrauninu. (
litlu skonsunni, Gallerí Birgir Andr-
ésson, náði hann nýlega fram einu
af sínum heilsteyptustu verkum.
Verk Halldórs á listkynningu Penn-
ans undirstrika einnig að hraunflug-
ur hans eru til alls vísar og búnar að
ná fluginu.
Lýðveldishátíðin
Sagaþjóðarinnar
íhnotskum
Þjóðinni fannst að hún ætti að
halda upp á 50 ára afmæli lýðvelds-
ins en komst samt aldrei í almenni-
legt hátíðarskap. Fram eftir ári var
reynt að gera sitthvað til að minna á
tímamótin en það kafnaði
flest allt í sveitarstjórnar-
kosningum og öðru
daglegu basli. Sjálf
lýðveldishátíðin
á Þingvöllum
kæfði síðan
endanlega alla
löngun land-
ans til að
gleðjast.
„Ég var
með þrjár
peysufatakerl-
ingar í bílnum,
allar bílveikar, í
sjö klukkutíma á
leiðinni á Þingvöll.
Þegar við loksins kom-
umst þurftu þær að púðra á
sér nefið, eins og gefur að skilja, en
þá voru allir kamrar fúllir svo að
flóði út af. Ég veit ekki hvaða hug-
myndir þessir menn hafa um sögu
lýðveldisins en þeim virðist þykja
hæfa að minnast hennar með þess-
um hætti.“
Einhvern veginn svona voru við-
brögð eins hátíðargestanna og eitt-
hvað á fimmtánda þúsund hafði
sömu að segja. Stór hluti skemmti-
kraftanna voru einnig fastir í bíla-
lestinni en gátu þó ekki haft ofan af
fyrir hinum. Nefndarmenn í þjóð-
hátíðanefnd sögðu að sjálf hátíðin á
Þingvöllum hefði tekist vel og væri
ógleymanleg þeim sem nutu, eink-
um fýrir hádegi þegar enn mátti
ganga örna sinna. Það er líkast til
eins gott að fleiri komust ekki á
vettvang.
Þrátt fyrir að svo fáir kæmust á
Þingvöll fóru allar fjárhagsáætlanir
úr böndunum. Það var svo dýrt að
flytja erlenda heiðursgesti að
engu var líkara en þeir
hafi mátt taka bílana
með sér heim.
Þeir átu líka
meira en
reiknað var
með. Sviðið
var dýrar en
búist var við,
skemmti-
kraftarnir
fleiri, það var
meira í kömr-
unum en
bjartsýnustu
menn höfðu áætl-
að og því dýrara að
tæma þá og svo fram
eftir götunum. Það var engu
líkara en áætlanirnar sem farið var
eftir hafi verið fimmtíu ára eins og
lýðveldið sjálft.
Um haustið var sett nefnd í málið
til að rannsaka hvað hefði farið úr-
skeiðis. Hún komst að því að ekki
hafði verið farið eftir neinum áætl-
unum ef þær voru þá gerðar ein-
hvern tímann. öll hátíðarhöldin
voru stjórnlaus vitleysa. Lokaniður-
staða nefndarinnar var að allt hefði
farið úr skorðum en það væri eng-
um að kenna.
Og þessi niðurstaða er vel við
hæfi á afmæli lýðveldisins og eins og
samandregin fimmtíu ára saga þess:
Það hefur allt farið úrskeiðis en það
er engum að kenna.
Eina góða frétt kratanna kom til landsins í fanginu á Össuri rétt fyrir
jólin. Hann var eins og íslenskur jólasveinn með þetta skegg sitt búinn
að krækja sér í jólabarn í suðlægum löndum. Barnakrækir. Og eftir
endalausa röð af skandölum stjórnmálamanna og embættismanna allt
árið varð þessi frétt eins og léttir, þessir menn gátu þá stundum hegðað
sér eins og almennilegir.
1. Meyfæðing árs-
ins: Þjóðvaki.
2. Guðmundur Árni
ársins: Markús
Öm. Hann sagði
ekki bara af sér
sem borgarstjóri
heldur missti líka
af þingsæti en gaf
ekki út bók, svaf
einnig ágætlega og
borðaði vel, lítur
vet út og er bara
hress.
3. Korter ársins:
Tími Árna Sigfús-
sonar í borgar-
stjórastól.