Helgarpósturinn - 29.12.1994, Blaðsíða 26

26
MORGUNPÓSTURINN ÚTLÖND
FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1994
Kína
Drekinn ókyrríst
Mikið hefur verið skrafað um
drykkjuskap Borisar Jeltsín. Há-
marki náði það þegar forsetinn
komst ekki út úr flugvél á frlandi til
að heilsa upp á fyrirmenn þar. Svo
hvarf hann í nokkrar vikur og var
gefin sú skýring að hann vaeri veik-
ur í nefi — margir töldu sig þó vita
hvers vegna nefið væri bólgið.
Það er uppgangurínn í Kína sem öðru frem-
urknýrhjól viðskiptalífsins íAustur-Asíu. En
nágrannar eru áhyggjufullir vegna þess
hversu framtíð ríkisins í miðjunni gæti veríð
óviss eftir fráfall Deng Xiaoping.
Þrátt fyrir að flest benti til þess að
hornaboltastjarnan O.J. Simpson
hefði myrt konu sína og ástmann
hennar snerist stór hluti Bandaríkja-
manna á sveif með honum. Flestir
blökkumenn töldu hann fórnarlamb
kerfisins.
Síðustu ár hefur efnahagsupp-
gangurinn í Kína verið slíkur að
mörgum þykir nóg um. Hagvöxt-
urinn hefur að meðaltali verið níu
af hundraði síðustu fimmtán árin.
Af þessum sökum hafa kjör al-
mennings stórbatnað og því hafa
kínverskir kommúnistar getað setið
við völd meðan kommúnista-
stjórnir annars staðar í heiminum
hafa fallið með brauki og bramli.
En nú virðast ýmsar blikur á lofti,
sérstaklega ef leiðtoginn Deng
Xioaoping fellur frá.
Deng kom síðast fram opinber-
lega í febrúar síðastliðnum. Hann
stendur nú á níræðu. Flokkslínan
er sú að hann sé við góða heilsu, en
traustar heimildir herma að hann
hafi dvalið á sjúkrahúsi.
Deng er svo sannarlega höfundur
umbótanna, en erfitt er að gera sér
grein fyrir því að hve miklu leyti
hann heldur ríkinu og flokknum
saman. Ýmis teikn eru á lofti í efna-
hagsmálum: Dýrtíð hefur magnast
og verðbólga er á bilinu 30 til 40 af
hundraði í stórborgum. Stjórnvöld
hafa reynt að setja á einhvers konar
verðstöðvun, en það hefur dugað
skammt.
Miklir peningar streyma út úr
kínverskum bönkum og mikið af
því fé fer í óarðbær verkefni eða
ríkisfyrirtæki sem ella þyrftu að
loka. Það er hins vegar ekki einfalt
mál að skera niður fjárstreymi til
ríkisfyrirtækja, enda mundi slíkt at-
hæfi vekja mikla óánægju meðal
verkamanna sem reyna að draga
fram lífið við þröngan kost.
Bændur streyma nú úr sveitum
og í stórborgirnar í leit að atvinnu.
Stjórnvöld telja að tala brottfluttra
síðustu árin sé um 60 milljónir;
kannski hafa slíkir þjóðflutningar
aldrei þekkst í mannkynssögunni.
Örsnautt bændafólk sem finnur
ekki fótfestu í borgum er fullt
óánægju og stuðlar að mikilli aukn-
ingu á glæpum.
En þótt margir séu óánægðir
með kjör sín og spillingu hjá hinu
opinbera er þó enn friðsamlegt um
að litast í Kína. Eins og sakir standa
virðist fátt benda til þess að atburð-
ir á borð við mótmælin á Tienan-
men-torgi 1989 endurtaki sig.
Allt gæti það þó breyst við fráfall
Dengs. Núverandi leiðtogar ríkja í
skjóli hans. Án hans gæti það reynst
þeim enn erfiðara að taka efnahags-
málin föstum tökum. Skoðanir
þeirra um hversu langt skal ganga í
umbótaátt eru líka skiptar. Allir eru
þeir þó sammála um gildi hagvaxt-
arins. Hann treystir ekki aðeins
stöðu þeirra heimafýrir heldur hef-
ur hann mjög eflt álit Kína á al-
þjóðavettvangi eftir linnulaus stríð
Li Peng, Qiao Shi, Zhu Rongji og Jiang Zemin, hin samvirka forysta
undir verndarvæng Deng Xiaoping. Splundrast hún eftir fráfall hans?
og umbrot á þessari öld.
Kína vill láta telja sig í flokki
stórvelda og nágrannaríki fallast
núorðið á það. Samskiptin við
gamla andstæðinga á borð við Tai-
wan, Rússland, Víetnam og Suður-
Kóreu hafa stórbatnað. Nágrann-
arnir hafa hins vegar áhyggjur af
viðleitni Kínverja til að efla her sinn
sem er sá fjölmennasti í heimi. Kín-
verjar hafa að undanförnu keypt
vopn í stórum stíl og enn láta þeir
eins og alþjóðlegt bann við tilraun-
um með kjarnorkuvopn.
Þannig fylgjast ríki Austur-Asíu
með óttablandinni virðingu með
því hvernig Kínverjar verða stöðugt
ríkari og öflugri. Þau eru raunar
hæstánægð með efnahagsuppgang-
inn, enda gefur hann Kínverjum
góða ástæðu til að lifa í friði og
spekt með grönnum sínum. Sjálf
hafa þau líka auðgast á vaxtarskeið-
inu í Kína. Japanir og Suður-Kór-
eumenn hafa lagt gríðarlegar upp-
hæðir í fjárfestingar í Kína; fjárfest-
ingar Japana þar hafa fimmfaldast
síðan 1990 og námu tveimur millj-
örðum dala í fyrra.
Ekki breytir þetta þó því hvað
Kína er ótrúlega stórt land og
margflókið, hve framtíð þess er
óviss og hvað það hefur oft reynst
móttækilegt fyrir öfgafullri þjóð-
ernsistefnu. Kínverjar eiga í deilum
við ríki í Suðaustur-Asíu um yfir-
ráð yfir Kínahafi. Þar er karpað um
fiskveiðar og rétt til olíu- og náma-
vinnslu og er vandséð að neinn ætli
að gefa eftir.
Það er helst að Japönum fxnnist
sér ógnað. Um þetta hafsvæði sigla
skip með hráefni og olíu til Japans.
Ef Kínverjar færa sig enn frekar upp
á skaftið með því að fjölga herskip-
um og flugvélum á svæðinu er lík-
iegt að Japanir kjósi að fylgja eftir
og efla vopnabúr sitt.
Asíuríki hafa verið dugleg við að
birgja sig upp af vopnurn hin síðari
ár. Nærvera um 100 bandarískra
hermanna í þessum heiinshluta
hefur tryggt ákveðinn stöðugleika
og haldið ögn aftur af vopnakaup-
endum. Hins vegar er spurning
hversu lengi Bandaríkjamenn kjósa
að halda úti herliði í Asíu. En með-
an Kínverjar eru jafn óviss stærð og
nú verður að teljast líklegt að Asíu-
ríki kæri sig alls ekki um að Banda-
ríkjamenn hverfi á brott.
Að Deng gengnum virðist eng-
inn sterkur leiðtogi í sjónmáli.
Helsti styrkur Jiang Zemin forseta
er sá að hann virðist ógna engum.
Hann er skjólstæðingur Dengs, en
að honum gætu sótt þrír menn sem
einnig eru komnir eða að komast á
áttræðisaldur: Qiao Shi, forseti
þingsins, nokkuð frjálslyndur mað-
ur sem þó hefur mikinn stuðning
innan hersins. Zhu Rongji er sá
leiðtoganna sem mest hefur með
efnahagsmál að gera, en í raun nýt-
ur hann meira trausts utanlands en
innan. Li Peng forsætisráðherra er
sagður hjartveikur og framganga
hans eftir fjöldamorðin á Tienan-
men-torgi gerir hann varla vel til
forystu fallinn.
Þessir menn hafa stjórnað í sam-
einingu undir verndarvæng Dengs.
Enginn þeirra virðist hafa burði til
að taka afgerandi forystu svo mikil
átök gætu verið í uppsiglingu sem
gætu tekið á sig mynd baráttu milli
harðlínumanna og frjálslyndra.