Helgarpósturinn - 29.12.1994, Blaðsíða 22

22
MORGUNPÓSTURINN INNLENDUR ANNÁLL
FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1994
LEIKHÚS
Hvað er íslenskt leikhús?
í stað þess að
skrifa hefðbundið
áramótauppgjör
veltir Hallgrímur
Helgason því fyrir
sér hvað sé ís-
lenskt leikhús og
hvort það sé til...
Við íslendingar eigum tíu teg-
undir af myndlistarmönnum, 6oo
rithöfunda og annað eins af ljóð-
skáldum, alltof marga kvik-
myndagerðarmenn, jafnvel nokk-
ur tónskáld, en aðeins eitt leik-
skáld. Hvernig stendur á því?
Hvers vegna leggur enginn það
fyrir sig að skrifa leikverk, aðrir en
brotlentir rithöfundar, ljóðskáld í
pásu eða aðrir prósagerðarmenn
sem búnir eru að skrifa onaf sér
húsið og þurfa á snöggri milljón
að halda? Ekki eru það peningarn-
ir sem aftra; leikverk eru best
borgaða ritvinnslan á markaðn-
um.
Kannski getum við Islendingar
ekki skrifað leikverk? Kannski er-
um við bara „sagnamenn“? Jafnvel
nóbeluðum Kiljan fataðist flugið
þegar hann kleif á svið eftir fjöru-
tíu ár í skáldsagnagerð. Jólasjón-
varpsuppfærslan í ár, Þið munið
hann Jörund, varð manni til
áminningar; þetta var ekki eins
gott verk og rnaður hélt. Óskin,
eða Galdra-Loftur, sem löngum
hefur verið talið besta íslenska
leikverkið fék þann dóm eins okk-
ar besta gagnrýnanda að vera „að
rnörgu leyti gallað verk“.
Af stofnana-uppfærslum ársins
sem er að líða voru einungis þrjár
nýjar innlendar; söngleikurinn
Gauragangur eftir Ólaf Hauk
Símonarson sem verður að teljast
eina aktífa leikskáld okkar nú um
stundir, Ófælna stúlkan eftir ljóð-
skáldið Anton Helga Jónsson og
sú er heppnaðist hvað best; Sann-
ar sögur af sálarlífi systra sem var
það kannski vegna þess að hún var
unnin upp úr skáldsögum.
Hvað er leikhús án verka? Er til
nokkuð sem heitir „íslenskt leik-
hús“ ef enginn er til að skrifa fyrir
það? Er hlutverk leikhúsanna það
sama og hlutverk Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar?: Að færa olrkur lif-
andi flutning á meistaraverkum
annarra landa og fyrri tíma. Eins
konar Þjóðminjasafn með inn-
flutningsleyfi.
Jafnvel frjálsu leikhóparnir feta
sama farið. Það er ýrnist Pinter,
Shepard eða Tennessee Willi-
ams. Félagarnir í Frú Emilíu, því
off-broadway-leikhúsi okkar sem
hvað mest og ferskast líf er í, halda
sig við klassíkina og setja varla
upp aðra en Shakespeare og
Tsjekhow. Er ástæðan sú að þeir
telji hinunr sérstæða uppfærslustíl
sínum best borgið í ljósi viður-
kenndra verka fremur en í skugg-
anum af nýjum og spennandi? Eða
eru hreinlega engin verk til? Þrátt
fyrir klásúlu í úthlutunarreglum
Leildistarsjóðs um að þeir hópar
skuli ganga fyrir sem vilji setja
upp nýtt íslenskt verk virðist skila
litlu.
Hér á landi, ólíkt því sem þekk-
ist víða annars staðar, eru ekki til
nein sjálfstæð lítil leikhús „með
öllu“, frá höfundi til hvíslara. (Að
vísu má nefna tvö dæmi, en annað
er fyrir börn (Möguleikhúsið) og
hitt, sem gæti orðið, fyrir konur
(Kaffileikhúsið)). Það er stað-
reynd að bestu leikhöfundarnir
Leiklistarviðburður ársins
Krókódílastrætið
Theatre de Complicité, í Borgarleikhúsi
á Listahátíö
Leiksýningar
ársins
Gauragangur
(Þjóðleikhúsið, leik-
stj: Þórhallur Sig-
urðsson)
Kírsuberjagaröurinn
(Frú Emilía, leikstj:
Guðjón Pedersen)
Einnig voru nefnd-
ar
McBeth (Frú Emilía,
leikstj: Guðjón Ped-
ersen) Gleðigjafar
(Borgarleikhúsi, leikstj: Gísli Rúnar
Jónsson)
Sannar sögur af sálarlífi systra
(Þjóðleikhúsið, leikstj: Viðar Egg-
ertsson) Sannur vestri (Frjáisi leik-
hópurinn, leikstj: Halidór E. Lax-
ness.)
Leiksigrar ársins
Kristbjörg Kjeld
í Kirsuberjagarðin-
um
Ingvar Sigurðsson
í Gauragangi
Einnig voru nefnd
Þóra Friðriksdóttir í Sönnum sög-
um. Edda Heiðrún Backman í
Kirsuberjagarðinum. Valdimar Örn
Flygenring í Sönnum vestra. Árni
Tryggvason í Gleðigjöfum. Sigrún
Edda Björnsdóttir í Óskinni. Baltas-
arKormákur í Blóðbrullaupi. Kol-
brún Erna Pétursdóttir í Og þá mun
enginn skuggi verða til. Steinunn
Ólína Þorsteinsdóttir í Sönnum
sögum.
Vonbrigði ársins
Óskin (Galdra-Loftur) (Borgarleik-
hús, leikstj: Páll Baldvin Baldvins-
son)
McBeth (Frú Emilia, leikstj: Guðjón
Pedersen)
Einnig nefnd
Eva Luna og Blóðbrullaup
Björtustu vonimar
Hilmir Snær Guðnason
Jóhanna Jónas
Sjónvarpsleikefni ársins
Jólastundin (Ríkissjónvarpið, höf-
undar: Gunnar Helgason, Felix
Bergsson, Þorvaldur Þorsteinsson
og Sigrún Edda Björnsdóttir.)
Útvarpsleikefni ársins
Hótel Volkswagen (Heimsendir á
Rás 2, höfundur: Jón Gnarr.)
Það sem kom mest á óvart
Leikstjórn Baltasars Kormáks á Hár-
inu
Tinna
Gunnlaugsdóttir
í Fávitanum
Hilmar Jónsson
í Seiði skugganna
Bestu fréttir ársins
Að Möguleikhúsið skuli hafa komist
ifast húsnæði
Verstu fréttir ársins
Að hæfileikar Eddu Björgvinsdóttur
skuli ekki nýttir.
Viðburðir ársins, valdir af hópi leikhúsáhugafólks, leikhúsfólks og gagnrýnenda.
spretta upp úr leikhúsinu sjálfu,
eru annað hvort leikarar sem fara
að skrifa eða proppsarar sem
komast í pappír. Hér virðast hins
vegar ekki myndast skilyrði fyrir
slíkan uppvöxt. Er það vegna þess
að leikhúsheimurinn einangrar sig
um of frá öðrum listkynum sín-
um?
Þegar ég, myndlistarmaðurinn,
rithöfundurinn, hóf á haustdög-
um að rita leiklistargagnrýni,
fannst sumu leikhúsfólki það
fyndið og grínaði því að mér að
nú ætti einhver leikarinn að fara
að skrifa um myndlist í MORG-
UNPÓSTINN. Þetta var ekki gal-
inn samanburður en þegar maður
hugsar hann lengra, kemst maður
að því að leikarar fara almennt
ekki á myndlistarsýningar, hafa
engan áhuga á myndlist (sem útaf
fyrir sig er svosem skiljanlegt, jafn
leiðinleg og myndlist er nú orðin)
og fylgjast reyndar mjög takmark-
að með því sem er að gerast í öðr-
um listgreinum. Þeir eru bara „í
sínu“. Og ef þeir eru ekki „í sínu“
hlutverki, eru þeir „í sínu“ horni.
Víðs vegar um bæinn hanga at-
vinnulausir leikarar, sitja við sí-
mann og naga sínar öfundarlöngu
neglur í afbrýði út í hina sem eru
að leika. Helst dreymir þá hins
vegar um að komast í að döbba
teiknimyndir hjá annarri hvorri
sjónvarpsstöðinni, eða auglýsing-
ar, af því að það er betur borgað.
Líkt og tónlistarfólk eru leikarar
„túlkandi listamenn“ og munur-
inn á þeim og „skapandi lista-
mönnum“ er helstur sá að þeir
fara ekki lengra en í símann án
þess að fá borgað fyrir það. Hjá
leikurum gengur fjölskyldan fyrir,
og húsnæðismálalánin, hin list-
ræna köllun kveður ekki nógu
frekt á sálardyr þeirra svo þeir
fórni fyrir hana þægilegu lífi og
íjölskyldulimum. Þess vegna verð-
ur aldrei til sjálfstætt „skapandi
leikhús", til orðið af þörf og gleði;
engir sénsar eru teknir, sárafáar
sjálfstæðar sýningar eru settar
upp, líkt og myndlistarmenn (sem
víla það ekki fyrir sér að búa
heima hjá mömmu fram yfir fer-
tugsaldurinn til þess að minnka
við sig brauðstritið) gera hér
nokkrum sinnum í mánuði.
Dæmin til eftirbreytni eru þó
til; frumsamdar sýningar eins og
Og þá mun enginn skuggi verða til
og Sápa, og leikhús líkt og Hug-
leikur og Möguleikhúsið, það síð-
astnefnda verandi með réttu, og
Dægurhetjur
þrátt fyrir sínar aldurstakmarkan-
ir, eina „íslenska leikhúsið“ og
eins konar módel sem byggja ætti
eftir: Leikararnir semja sjálfir og
setja upp' 1 þannig umhverfi gætu
hugsanlega þroskast höfundar, og
þó ekki væri nema einn, sem væru
fyrst og fremst leikskáld, tækju sig
alvarlega sem slík og myndu skrifa
eitt verk á ári eða svo. Eins og
staðan er nú eru íslensku verkin
sem hér eru sett upp yfirleitt fýrsta
og eina (og oftast síðasta) verk
höfundarins sem á að baki tuttuga
ára skáldsagnaferil, en langar nú
til „að spreyta sig á“ leikforminu.
Stóru leikhúsin verða líka að læra
að ala upp höfunda, líkt og leikara
og leikstjóra, treysta þeim og trúa
á þá, ekki sparka þeim strax eftir
floppstykkin heldur gefa þeim
séns þar til toppstykkin koma.
Hvað er þá íslenskt leikhús? Það
VAR Skugga-Sveinn og Piltur og
stúlka, síðan Fjalla-Eyvindur, rev-
íur og leikgerðir á Islandsklukk-
unni, svo Jökull, Jörundur og
leikgerðir á Þórbergi og Einari
Kárasyni en er nú að verða
Gaukshreiðrið, Blóðbrullaup og
leikgerðir á Shakespeare og Do-
stojevskí. Við eigum orðið lítið
eftir af innlendri frumlegri rækt.
Með síauknum utanlandsferð-
um á síðustu árum, ferðum á leik-
listarþing og helgarpökkum til
London, auk hingaðkomu er-
lendra leikhúsmanna, hefur
kannski verið hugsað of mikið um
að hefja íslenskt leikhús uppá al-
þjóðlegt plan. Sýningarnar eru
orðnar fágaðar og atvinnumanns-
legar með klassískt sparlega mó-
dern leikmyndum og yndisauk-
andi tónlist í bakgrunni, búning-
um „á heimsmælikvarða" og leik
„sem stæðist samanburð við hvað
sem er annars staðar í heiminum".
Oft á tíðum er þýðingin það eina
sem minnir mann á að maður sitji
í Þjóðleikhúsinu en ekki í Staatst-
heater í Bonn eða Old Wick í
London. Leikstjórar okkar eru út-
lærðir og spekúleraðir og hafa séð
allar bestu sýningar hins vestræna
heims síðastliðin tíu ár. Þeir fáu
sem hafa þróað með sér eigin og
persónulegan stíl hafa skeytt hann
saman úr þegnum áhrifum frá er-
lendum stórmeisturum og stund-
um svo augljóslega að áhrifin sjást
með berum augum. Listrænn inn-
flutningur er í lagi en innflytjend-
urinir verða þó að minnsta kosti
að taka vöruna úr umbúðunum
áður en þeir hlaupa með hana úr
tollinum og uppá svið. Stundum
grillir í vörumerkin aftan á bún-
ingunum og dagsetninguna: „Best
before: 4.5.1992“.
Þeir sem elta það nýjasta utan
frá eru stöðugt dæmdir til að
verða tveimur árum á eftir og
mesta sveitamennskan er fólgin í
því að leita of langt yfir skammt,
hinn sanna heim-ska reynir að
færa heiminn heim í stað þess að
lyfta lókal-hlutum uppúr kyrk-
ingslegum lággróðrinum og faera
heiminum það sem heima er.
Hér er allt morandi í góðum
sögum og blómstrandi talentum
ef menn bara þora að vera þeir
sjálfir og standa á eigin fórum í
stað þess að vera stöðugt að hugsa
um hvort sporin sem stigin eru
samræmist alþjóðlegum kröfum í
kóreografíu. Við erum stundum
of feimnir við að vera þeir ekta
góðu sveitamenn sem við erum,
nema þegar kemur að spaugi og
sprelli sem eingöngu er hugsað
fyrir okkur og ekki í neinu er-
lendu samhengi. I gríninu erum
við okkar eigin herrar og þess
vegna eru kannski Imbakassinn og
Radíus hin einu sönnu íslensku
leikhús? Áramótaskaupið er okkar
ósviknasta form.
Anton Ingvason
Puðraðiá
norðmenn
Anton Ingvason stýrimaður á Há-
gangi II gaf skít í hik og hikst ís-
lenskra stjórnvalda í Smugudeil-
unni og tók gæslu Hágangs II í eig-
in hendur þegar norskir sjóliðar
hugðust freista uppgöngu í togar-
ann. Anton puðraði einfaldlega
með haglaranum framan í norsar-
anna og var fagnað sem hetju þegar
hann kom til landsins.
Bengt Scheving
Thorsteinsson
Bannaði millun-
um að djúsa
Bengt Scheving Thorsteinson
stóð uppi í hárinu á íbúum í Efsta-
leiti 10-14 sem reistu bjórstofu fýrir
framan íbúðina hans. íbúar húss-
ins eru allt vel stætt eldra fólk og
vandaði Bent þeim meintu
drykkjuboltum ekki kveðjurnar.
Arnór H. Bjarnason
Böstaði brugg-
verksmiðju
á frívaktinni
Arnór H. Bjarnason lögreglu-
þjónn fékk áminningu fyrir að
bösta bruggverksmiðju í frítíma
sínum í sumarbústað í Mosfellsbæ.
Arnór undi áminningunni ekki og
kærði úrskurðinn sem var felldur
úr gildi. Arnór er góð fyrirmynd
fyrir aðra opinbera starfsmenn því
hann lætur ekki starf sitt stjórnast
af stimpilklukkunni og með fram-
göngu sinni kom hann í veg fyrir
ólöglega verslun með áfengi.
Dían Valur Dentchev
Hungurverkfall
í 49 daga
Dían Valur Dentchev greip til
þess örþrifaráðs að fara í hungur-
verkfall 12. maí til að knýja fram að
umgengnisréttur hans við son sinn
yrði virtur. Stjórnvöld mættu hon-
um með hörku og hundsuðu kröf-
ur hans þar til íslenski Búlgarinn
var nær dauða en lífi og hafði misst
meira en 1/3 hluta af líkamsþyngd
sinni. Á 49. degi hungurverkfallsins
var loks samið um umgengnina og
Dían nærðist að nýju. Það sam-
komulag var hins vegar brotið af
barnsmóður Díans og hann hefur
ekki fengið að sjá drenginn sinn en
er síst á því að gefast upp og hefur
skotið málinu til Mannréttinda-
dómstóls Evrópu.
ÁSDÍS Stefánsdóttir
Lifðiaf
Iffshættulega
Ifffæraflutninga
Ásdís Stefánsdóttir er fertug
kona sem var búin að bíða í Gauta-
borg eftir að fá nýtt hjarta og ný
lungu í eitt og hálft ár og fékk nýtt
sett 9. september. Ásdís er búin að
vera mikill sjúklingur frá barnæsku
en „þrjóskan hélt í henni lífinu"
eins og eiginmaður hennar orðaði
það.
Bjarney Gunnarsdöttir
Bjargaði Iffi
drengsins
Bjarney Gunnarsdóttir, 14 ára,
bjargaði sjö mánaða syni systur
sinnar, Garðari Frey þann 27.
nóvember er bíll sem systir hennar
ók fór fram af bryggjunni á Skaga-
strönd. Bjarney synti með Garðar í
land þar sem hann fór í heitt bað
hjá ömmu sinni.
FidelIa Ásta Emmanúels
Komumræðu
afstaðumkyn-
þáttafordóma
Fidelía Ásta Emmanúels, sem er
íslensk blökkukona fædd í Nígeríu,
velti steininum ofan af meintum
kynþáttafordómum í Grafarvogi í
október og nokkur umræða um Is-
lendinga og kynþáttafordóma
fylgdi í kjölfarið. Skemmdarverk
voru unnin á bíl Fidelíu af ná-
grönnum hennar en miskunnsamir
eigendur Lakkhússins í Kópavogi
gerðu við hann endurgjaldslaust.
Helgi Bachmann
Nfuára
ævintýraprins
Helgi Bachmann, níu ára, er ung-
hetja ársins en hann er rithöfundur
og fékk gefna út fyrstu bók sína hjá
Æskunni. Bókin heitir Ævintýra-
prinsinn og fékk hún góða dóma.
Hilmir Snær Guðnason
Slófgegná
sviðinu
Hilmir Snær Guðnason leikari
útskrifaðist úr Leiklistarskólanum í
vor og sló síðan í gegn í Hárinu.
Leikarinn ungi lét þar ekki staðar
numið og hreppti bitastæðasta
hlutverk ársins sem fávitinn í sam-
nefndu stykki í Þjóðleikhúsinu.