Helgarpósturinn - 21.09.1995, Qupperneq 4

4
Klám á Sígilt FM
Eg er hundfúll. Á FM 94.3 á útvarp-
inu mínu er útvarpsstöð sem heit-
ir Sígilt FM. Hún hefur helzt unnið
sér það til frægðar að Markús Örn
Antonsson var þar einu sinni útvarps-
stjóri. Nú bætist við að hún er að svíkja
hlustendur sína.
Sígilt FM átti að vera einmitt það, út-
varpsstöð sem spilaði sígilda tónlist,
eitthvað í ætt við Ljósvakann eða hvað
það hét sem Byigjan rak á sínum fyrstu
árum. Og hún var það raunar lengi vel.
Ég vandist því á sínum tíma að stiila á
þessa stöð þegar mig langaði að heyra
eitthvað annað en popp eða taiað mál
og varð ekki fyrir vonbrigðum: þarna
var spiluð vönduð sígild tónlist og ein-
staka þáttagerðarmenn höfðu metnað
fyrir sína hönd og stöðvarinnar.
En svo var það búið. Einn góðan veð-
urdag í sumar horfði ég í forundran á
útvarpstækið mitt og neitaði að trúa
eigin eyrum. Út í loftið lak einhver upp-
poppuð trommuheilakellingamúsík —
það sem Ameríkanar kalla muzak eða
lyftumúsík og er notað í stórmörkuð-
um til að fólki iíði betur við innkaupin.
Þetta stóð blessunariega ekki lengi í
einu, en var nóg til þess að sá fræjum
tortryggni gagnvart þessari útvarps-
stöð.
Það reyndist vera fyllsta ástæða til.
Síðastliðinn laugardag langaði mig ein-
mitt í góða klassík við vinnuna og stillti
á Sígilt FM. Dágóða stund hélt ég að
tækið mitt væri bilað. Þetta var það
sem ég heyrði: House ofthe Rising Sun,
Vorkvöld í Reykjavík, Hvítu mávar, Ellý
og Vilhjálmur, Pálmi Gunnars og
Bjöggi. Og Kinks. Kinks!
„Einn góðan veðurdag í sum-
arhorfði ég í forundran á út-
varpstœkið mitt og neitaði að
trúa eigin eyrum. Út í loftið
lak einhver upp-poppuð
trommuheilakellinga-
músík... “
Nú veit ég ekki hvaða skilning ráða-
menn þessarar stöðvar leggja í orðið
sígilt. Eflaust er það rétt að Ellý og Vil-
hjálmur séu sígild, að minnsta kosti sí-
gilt popp, en einhvern veginn eru þau
og Kinks ekki þeir fyrstu sem koma í
hugann þegar minnzt er á sígilda tón-
list. En ég er, vel að merkja, ekki há-
menntaður í músík.
Þið sem ráðið einhverju á þessari út-
varpsstöð: ekki gera hlustendum ykkar
þetta. Þetta er klám. Ekki spila Pálma
eða Bjögga. Ekki frekar en Purrk Pilnikk
eða Tappa tíkarrass. Það er líka fín
músík og sígild á þar til gerðum út-
varpsstöðvum. En ekki á ykkar stöð. Ef
það er rétt, sem mig grunar, að þetta
sé það sem þið haldið að „fólkið vilji
heyra“, þá er það ekki bara stórkost-
legur misskilningur, heldur líka metn-
aðarleysi út fyrir öll velsæmismörk.
Þið gátuð betur. Geriði það aftur.
KARL TH. BIRGISSON
RMIVmJDAGUR 21. SEPTEMBER1995
Hafna því að tilfinningar sýni veikleika
Róbert H. Haraldsson er heimspekingur
að mennt og^starfar sem stundakennari
við Háskóla (slands. Á endurmenntunar-
námskeiði í Háskólanum hélt hann fyrir
nokkrum árum fyrirlestra um skynsemi
og tilfinningar. Á samskonar námskeiði í
vetur ætlar hann hins vegar að gera til-
raun til að greina á heimspekilegan hátt
samband tilfinninga og valds. En er það
mögulegt?
„Gamli Ford
er sígildur
bíll“
Hvað kemur til að útvarps-
stöð, sem gefur sig út fyrir að
œtla að leika klassíska tónlist,
er farin að spila dœgurlög?
„Það sem við spilum er sígilt
efni.“
Er þá sígilt í ykkar huga ekki
það sama og í hugum annarra?
„Jú, en við gerðum stefnu-
breytingu og spilum nú sígilt
efni í víðustu merkingu þess
orðs. Þarna er til dæmis fullt af
djassi sem er sígildur, Frank
Sinatra er sígildur...“
Er þetta ekki hrein og bein
blekking?
„Nei, en það varð hins vegar
stefnubreyting þegar Markús
Örn Antonsson lét af störfum.
Upphafiega var spiluð klassík,
djass og blús en nú hefur sú
breyting orðið á að í þáttunum
á milli fimm og sjö er spiluð
söngleikjatónlist, sígild tians-
tónlist, Frank Sinatra, Bing
Crosby og Benny Goodman...
... og Kinks og Ellý og Vil-
hjálmur, sem seint munu falla
undir klassíska skilgreiningu.
„Nú, hafa Kinks verið spilaðir
á Sígilt FM? Ég viðurkenni að
Kinks falla alls ekki undir sí-
gilda tónlist, en það gera hins
vegar Ellý Vilhjálms, Haukur
Morthens og Vilhjálmur Vil-
hjálmsson. Þeirra tónlist fellur
undir sígilda danstónlist, en
eins og segi erum við að víkka
út okkar sígildu tónlist."
Afhverju gátuð þið ekki hald-
ið ykkur við hið fornkveðna í
stað þess að falla í sömu gryfju
og allar hinar stöðvarnar?
„Þetta er krafa frá hlustend-
um og auglýsendum. Þetta er
bara það sem fólk hefur viljað
fá inn í þetta.“
Það eru semsé markaðssjón-
armið sem ráða því hvað telst
sígilt og hvað ekki?
„Við höfum lagt meiri metn-
að í dagskrárgerðina á milli sjö
og fimm á daginn en nokkur
önnur útvarpsstöð á sama
tíma. Við spilum Vínartónlist í
morgunsárið, óperutónlist á
milli níu og tólf og konserttón-
iist eftir hádegi. Síðdegis spii-
um við hins vegar sígild dæg-
urlög, djass og fleira. Það var
krafa frá auglýsendum að fá
inn viðtöl og léttari tónlist og
það var leyst með þessum síð-
degisþætti. Hluti af þeirri skýr-
ingu er samkeppnin. Markað-
urinn ber einfaldlega ekki tvær
eða fleiri klassískar útvarps-
stöðvar."
Þið hafið semsé víkkað skil-
greininguna „sígild tónlist"?
„Er ekki sagt að gamli Ford
sé sígildur bíll?“
Ja, meginspurningin sem ég
spyr er þessi: Eru til djúp-
ar tilfinningar sem eru
óháðar valdatengslum? Eru til
tilfinningar sem ná að yfirstíga
alla valdabaráttu? Sumir halda
því fram að slíkar tilfinningar
séu til og nefna sem kandídata
samúð, ást og velvild. Aðrir
telja hins vegar valdabaráttu
alls staðar, ekki síst í tilfinn-
ingum eins og ást og samúð. Á
námskeiðinu mun ég einmitt
ræða samúð og ást ítarlega.
Spurningin sem ég ætla að
varpa fram er semsagt sú: Eru
til tilfinningar sem eru handan
allrar valdabaráttu? Ég mun
skoða rök manna fyrir þessu,
en dæmi um heimspekinga
sem merkja valdabaráttu ná-
lega alls staðar eru Nietszche,
Freud og Focault.11
Hefurðu sjálfur mótað þér
skoðun á því hvort til séu til-
finningar handan allrar valda-
baráttu?
„Já, en það er með þá spurn-
ingu eins og svo margar aðrar
heimspekilegar spurningar, að
því miður eru svörin aldrei
einföld. Ein af grundvallar-
spurningunum sem ég mun
fást við er hreinlega spurning-
in: Hvað er vald? Hver er mun-
urinn á völdum og áhrifum? Er
tii réttmætt vald eða órétt-
mætt vald og hvað er átt við
þegar við tölum um valda-
tengsl á milli einstaklinga?"
Ferðu eitthvað út í valda-
munstur í þjóðfélaginu, til
dœmis stjórnmálaleg völd?
„Ég er mest að skoða tengsl-
in í hversdagslífinu. Stjórn-
málaleg völd eru vissulega ein
mikilvægasta tegund valds og
auðvitað tala ég um vald í
mjög víðri skilgreiningu einn-
ig: Hver stjórnar túlkunum á
hinum og þessu? Hver ræður
viðhorfum manna? og svo
framvegis."
Muntu í þessu samhengi ein-
beita þér að valdatengslum
karla og kvenna?
„Vissulega verður komið inn
á þá spurningu með ýmsum
hætti. Til dæmis telur Nietszc-
he að konur og karlar hafi þró-
að með sér ólíka tækni til að
ná völdum. Ég mun einmitt
skoða hvort eitthvað sé hæft í
slíkum hugmyndum."
Geturðu sagt í stuttu máli frá
þeirri þróun?
„Ef ég á að segja alveg eins
og er er það frekar erfitt. Eitt
af því sem Nietszche bendir á
er hið augljósa: Karlmenn hafa
í sögunni verið þeir sem hafa
haft völdin og þar af leiðandi
mótað sér ákveðnar strategíur
í samfélaginu. Konur hafa aft-
ur á móti orðið að þróa með
sér annars konar valdatækni,
sem mætti þá frekar heimfæra
yfir á völd hinna kúguðu eða
völd þeirra sem verða eða eitt-
hvað í þá áttina."
Hvernig endurspegla tilfinn-
ingar valdatengsl?
„Stundum er það augljóst,
að því er margir mundu segja,
og benda á reiði, ótta, stolt og
öfund í því samhengi. Það sem
ég held hins vegar að geri
spurninguna athyglisverða er
að skoða hvernig valdatengsl
endurspeglast óbeint í tilfinn-
ingum. Sjálfur tel ég að ákveð-
in valdabarátta geti verið í
gangi þegar menn hafa samúð
með öðrum. Samúð getur
nefnilega þróast yfir í að vera
aðferð til að halda fólki niðri.
Ef við tökum dæmi af manni
sem feilur á prófi og fyllist
sjálfsvorkunn, þá gæti ég haft
meðaumkun með honum og
sagt sem svp: Aumingja þú,
aumingja þú. í slíkum tilefnum
geta menn oft verið að skoða
ófarir annarra sem merkileg-
ustu staðreyndirnar um þá.“
Er ástin af svipuðum toga;
endurspeglar hún líka valda-
tengsl?
„Nei, því ástin er miklu
flóknara fyrirbæri, hún birtist
í svo mörgum myndum. Hún
birtist sem foreldraást, róm-
antísk ást, ást á milli barna,
ást á hlutum. Ástin er margs-
konar. Ég hef að minnsta kosti
trú á þvt að ástin geti birst á
margan hátt.“
En ef við höldum okkur við
rómantíska ást, sem nánast all-
ir velta einhvern tíma fyrir sér?
Róbert H. Haraldsson. „Völd og valdabarátta geta verið svo Iúmsk að allt getur orðið að vopn-
um. Ást, sem að þínu mati er mjög einlæg, getur líka verið ákveðið tæki.“
„Ég held að fyrsta athuga-
semd mín við það sé sú, að
margir telja tiltölulega aug-
ljóst að í rómantískri ást felist
alltaf valdabarátta. Hvernig
menn öðlast næmi fyrir valda-
baráttunni held ég hins vegar
að sé merkilegt að stúdera.
Skáldunum tekst einmitt oft
að gera okkur næm fyrir því
hvernig valdabaráttan mótar
okkur. Völd og valdabarátta
geta verið svo lúmsk að allt
getur orðið að vopnum. Ást,
sem að þínu mati er mjög ein-
læg, getur líka verið ákveðið
tæki. Til að sjá það held ég að
menn þurfi ákveðið næmi. Á
meðan einhverjir segja að sá,
sem sér valdabaráttuna alls
staðar, sé paranoid túlka aðrir
það sem djúpt innsæi. Sumir
segja að nálega allar tilfinning-
ar sýni veikleika. Því ætla ég
að hafna á námskeiðinu."
GK
Fjölmiðlar
Yfirheyrsla
Hjörtur Hjartar-
son, útvarpsstjóri
Sígilt FM, sem
spilar Frank Sim
atra og Kinks