Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 17

fýsti að finna. Og eins og Játningar
gefa tii kynna, voru kenningar Manikea,
þótt hann væri í rauninni fallinn frá
þeim, hindrun á leið hans til andlegra
skilnings á guðdóminum og jákvæðari
afstöðu til kjrkjunnar.
Menntun Ágústínusar var undirbún-
ingur undir málfærslustörf og kennslu.
Hann gegnir kennaraembætti á vegum
Mílanóborgar, þegar hin fullu þáttaskil
verða í lífi hans. Þegar hann hafði gert
sér ljóst til hlítar, að hann hlaut að
hafna kenningu Manikea, aðhylltist
hann um hríð heimspekilega efunar-
stefnu. En í Mílanó (Melansborg eins og
hún er nefnd í fornum ritum íslenzkum)
komst hann í kynni við kristna boðun
og kristnilíf, sem vakti honum nýjan
áhuga á kirkjunni. Leiðtogi kirkjunnar
þar í borg, Ambrósíus biskup, var einn
mesti kennimaður allra tíma. Kynni
þeirra Ágústínusar virðast að visu ekki
hafa orðið náin. Ágústínus hefur ekki
framtak eða einurð til þess að leita
á fund hins dáða skörungs og bera vand-
kvæði sín upp við hann. En hann hlýðir
oft prédikunum biskups og þær varpa
nýju ljósi á Ritninguna.
* á gerist það og, að Ágústínus
kynnist nýplatónskunni svonefndu. Höf-
undur hennar var Plotínos (d. 370),
egypzkur maður að uppruna, en starfaði
lengi í Rómaborg. Hann reit á grísku,
en rit hans höfðu verið þýdd á latínu.
Hjá _ þessum heiðna, göfuga spekingi
fann Ágústínus loks einhvern forsmekk
þeirrar vizku, sem Ciceró hafði forðum
vakið hann til umhugsunar um. Þax fann
hann lausn á ýmsum þeim vandamálum
hugsunarinnar, sem hann hafði glímt við.
•Hann kynntist guðshugmynd, sem var
andlegri og háleitari en guðdómur
Manikea og jafnframt virtist honum hún
Vera skyldari guðsmynd kristinna
.tnanna. Og einlægni, alvara og stillt.ur
eldmóður höfundar, þegar hann hvetur
til þess að snúa huga frá hinu lága,
jarðneska, hverfula og beina sálu sinni
til heimkynna eilífrar fegurðar og góð-
ieiks, náði djúpum tökum á honum.
Þessi heimspeki hjálpaði hugsun hans
áleiðis og brýndi hann til breyttrar lífs-
stefnu. Síðar sá hann betur, að margt
í henni samrýmdist ekki kristinni trú,
svo sem hið gagngert neikvæða viðhorf
til líkamans og jaxðlífsins. Og hann fann
ekki í henni orkuna til hins mikla átaks,
ekki þann styrk fyrir viljann, ekki þá
iguðlegu hjálp, sem hann leitaði að.
Kristur var þar ekki.
Hann hafði alltaf grunað, að perlan
dýra hlyti að vera þess verð, að öllu
væri til þess kostað að finna hana og
höndla. Og loks var hann kominn í þau
spor, að hann varð að velja milli hennar
og alls annars. Vér kunnum að líta öðr-
um augum en hann á þá kosti, sem hann
taldi sér óhjákvæmilegt að gangast und-
ir til þess að komast í mark. Um það
verður þó hans samvizka að hafa úr-
slitaatkvæðið. Vér skiljum þar við hann
í þessari bók, að hann hefur náð mark-
inu, hann hefur fundið Krist, sálu sinni
tausn og frið. Og hann segir við lesand-
ann: Leið þín má vera önnur en mín,
en markið er hið sama.
Agústínus er ferðbúinn heim til
Afríku, þegar hann lýkur níundu bók
Játninga. Þar með er lokið eiginlegum
æviminningum hans og er þar því stað-
er numið í þessari útgáfu. En alls eru
bækur Játninga þrettán. Þær fjórar bæk-
ur, sem eftir eru, fjalla um sálfræðileg,
heimspekileg og guðfræðileg efni, sem
eru í fyrirrúmi í huga höfundar, þegar
hann ritar minningar sínar. Sakir þess,
að þessar fjórar síðustu bækur hafa ekki
beinlínis ævisöguefni að geyma og eru
mokkuð þungar fyrir flesta lesendur, er
þeim sleppt í mörgum útgáfum Játninga,
og svo er gert hér.
Þegar Ágústínus hverfur aftur til
heimalands síns er hann ráðinn í því
flóttamenn úr öllum áttum. Hinn aldr-
aði biskup varði síðustu kröftum sínum
til þess að tala kjark í borgarbúa og
hjálpa nauðstöddum. Hann vildi ekki
hverfa frá hjörð sinni, þótt undankomu
væri auðið. Borgin féll eftir umsátur á
annað ár. Þá var Ágústínus látinn. Hann
tók banasótt meðan á umsátrinu stóð,
og lézt 28. ágúst 430.
Ágústínus vígður til biskups. Málverk frá 15. öld eftir Jaime Huguet.
að helga sig þaðan af umhugsun um
guðleg efni og ritstörfum. Hann átti
nokkrar eignir heima fyrir. Þær seldi
hann og gaf andvirðið fátækum og
kirkjunni, en hélt eftir litlu húsi með
garði í útjaðri Tagaste. Þar bjó hann
um sig með syni sínum, Adeódatusi, og
nokkrum vinum. I daglegri morgunbæn
sinni bað hann þess að mega dveljast á
þessum friðarstað, unz hann væri kall-
aður til hins eilífa friðar.
Sú bæn var ekki veitt. Fyrirmaður
nokkur í bænum Hippo (nú Bone) hugð-
ist taka kristna trú, og gerði Ágústínusi
orð um að finna sig. Hann fór, og með-
an hann dvaldist í bænum, óþekktur
öllum í sjón að hann taldi, gekk hann eitt
sinn í kirkju og hlýddi messu. En svo
vildi til, að biskupinn í Hippo, sem var
aldraður maður, grískur að ætterni og
lítt mælandi á latínu, flutti það erindi í
messunni, að sig vantaði aðstoðarmann,
er væri sér færari til prédikunarstarfs
og kirkjustjórnar. í miðri ræðu hans var
allt í einu lostið upp hrópi í kirkjunni
og kallað nafn Ágústínusar, og skipti það
engum togum, að söfnuðurinn krafðist
þess einum munni, að hann gerðist prest-
ur þeirra. Ágústínus baðst mjög undan,
en það kom fyrir ekki. Og fyrir bænar-
stað biskups lét hann til leiðast, en
áskildi sér nokkurn frest til undirbún-
ings.
Meginþungi hins kirkjulega starfs í
Hippó hlóðist þegar á hann. Oig 395 varð
hann biskup.
Hann hélt sömu háttum og hann hafði
upp tekið. Félagar hans fluttust með
honum til Hippo. Bjuggu þeir með hon-
um og prestum hans í húsi, sem látið var
honum til afnota í grennd dómkirkjunn-
ar. Síðan bættust aðrir í hópinn og
gengust undir þá reglu, sem Ágústínus
setti þessu samlífi. Skyldu þeir gefa
fátækum eða kirkjunni eigur sínar, ef
einhverjar voru, vera ókvæntir, lifa í
fátækt og sjálfsafneitun og auðmýkt fyr-
ir Guði og mönnum.
Ágústínus er biskup í 35 ár. Þess var
skammt að bíða, að kirkjan í allri Norð-
ur-Afríku færi að líta á hann sem sjálf-
sagðan leiðtoga sinn. Og brátt varð hann
kunnur um alla kristni sakir lærdóms,
einurðar og andagiftar. Hann gerist í
ræðu og riti helzti baráttumaður kirkj-
unnar, einbeittur, hvass og harðskeyttur
verjandi hennar gegn andstæðingum,
árvakur og óvæginn ádeilumaður á ann-
arlegar skoðanir og háttsemi innan henn-
ar. Ritlingar hans, smærri og stærri,
nema hundi'uðum, auk prédikana, en
þær eru fimm hundruð, sem varðveitzt
hafa, og fjölda bréfa. Þrátt fyrir geysi-
lega margþætt störf, sem beinlínis fylgdu
embætti hans, vannst honum tími til
slíkra ritstarfa, og meðal verka hans
eru rit, sem alltaf verða talin til stór-
virkjanna á sviði guðfræðinnar og heirn-
spekinnar.
Játningar samdi hann hálffimmtugur
að aldri, og eru þær sú bók hans, sem
hefur notið almennastrar hylli. Við lest-
ur þeirra ber að hafa í huga, að þær
eru viðtal við Guð, bæn. Játning, con-
fessio, felur í sér það tvennt í senn að
játa fyrir Guði og játast honum í lof-
gjörð og tilbeiðslu. „Þekkja vil ég þig,
sem þekkir mig, þekkja, eins og ég er
sjálfur þekktur“, segir hann í upphafi
X. bókar. Hann vill reyna að skilja
sjálfan sig, en til þess að það geti orðið,
verður ha.nn að sjá sjálfan sig
í ljósi skapara síns, skoða sig
með hans augum. Það mat, sem hann
leggur á líf sitt, er sá dómur heilagleik-
ans, sem hann hefur lifað, og er gegn-
lýstur af þeirri undursamlegu trúfesti og
náð, sem hann hefur þreifað á. Hann
skrifar ekki fyrir þá, sem eru „fíknir
í að forvitnast um líf annarra, en tregir
að leiðrétta sitt eigið“ (X,. III.). En
hann veit, að þær rúnir, sem fólgnar eru
í veru og lífi hans, eru þær sömu og
aðrir menn búa yfir. Þeir geyma allir
sama leyndarmál, cor inquietum, órótt
hjarta, fangið, fjötrað, vegavillt. Þeir
eiga allir eina von, sama máttuga, misk-
unnsama Guð.
x».gústínus lifir það, að Rómaborg
er unnin af Vestgotum síðsumars árið
410, rænd og brennd. Tuttugu árum síð-
ar flæða Vandalar yfir Norður-Afríku.
Hippo var vel víggirt. Þangað streymdu
Þessir atburðir marka aldaskil. Róm-
verska heimsveldið er limað sundur, all-
ur vestari hluti þess fallinn í hendur lítt
siðuðum, germönskum herkonungum,
byggðir eyddar og borgir í rústum. Hið
grísk-rómverska menningartímabil, forn-
öldin, er á enda runnið. Miðaldir eru að
hefjast. Ágústínus er á mærum beggja
tímabila. Hann er arfþegi fornaldar, síð-
asta andans stórmenni hins forna heims,
honum er það framar að þakka en nokkr-
um einum manni öðrum, að menningar-
arfur fyrri alda varð sameign Evrópu
síðar. Hann er fyrirboði miðalda, fyrsta
mikilmenni þess aldaskeiðs, og mótar
viðhorf þess í grundvallandi meginefn-
um. Hann hefur líka verið nefndur fyrsti
nútímamaðurinn. Hvort sem leitað er um
samanburð til þeirra, sem að baki hans
eru á aldamærum, eða hinna, sem á eftir
komu, ber hann yfir flesta. Meðal spek-
inga fornaldár skipar hann sæti við hlið
Platóns og Aristóteless. Og furðu margt.
af því, sem sætt hefur nýjungum í síð-
ari alda heimspeki, hafði hann hugsað
áður eða verið í námunda við. Hann er
meðal höfuðkennifeðra rómversku kirkj-
unnar, og Lúther er lærisveinn hans. Og
sálfræðilegt djúpsæi hans hefur fyrst
orðið bert til hlítar í ljósi nýjustu sál-
fræðivísinda.
Agústínus hugleiðir helga texta. Málverk eftir Sandro Botticelli frá 1480.
33. tölublað 1962
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ff