Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Blaðsíða 5

Rit þa'ð, sem hér fer á eftir,
birtist fyrst í timariti í Vesturheimi
fyrir áratugum. í>að er ritað á fallegu
látlausu máli af vestfirzkum alþýðu-
manni, Jóni Kristjánssyni, sem flutt-
ist með stóran barnahóp til Vestur-
heims allmörgum árum fyrir alda-
mót. Sjónarsvið frásögunnar er að
vísu ekki vítt, innri hfuti ísafjarðar
djúps, frá ísafjarðarkaupstað og vest
ur í Jökulfirði. Þarna eru þó sögu-
ríkar byggðir, méð fornum höfðingja
setrum ag höfuðbólum, svo sem Ögri,
Vatnsfirði, Æðey og Vigur. Á þessum
slóðum hefir sagan rist sínar rúnir,
um fólk, sem þarna háði sína bar-
éttu, kynslóð fram af kynslóð. Sú
«aga er litrík og margtoreytileg. eins
og ásýnd landsins.
Þarna eru skarpari skil milli árs-
tíða og meiri munur á sum.ri og
vetri en víðast hvar annars staðar á
landi voru. Vestfjar’ðakjálkinn er
fyrst og fremst hásiétta, að jafnaði
6—800 metra há, en firðir og daiir
eru eins og djúpar, en tiltöiulega
þröngar rispur niður í þetta hálendi.
Þarna uppi getur safnast saman
margra metra lag af lausamjöll, en
þegar Norðri kemur í sinum versta
ham, sópar hann þessu snjókyngi
fram af hinum þverhníptu hamra-
brúnum. Sá bylur getur komið á
þessum slóðum, að loftið verði bók-
staflega mettað af snjó, bylur sem
óþekktur er í iáglendissveitum þessa
lands. Snjóffóðahætta er auk þess
vi’ða á Vestfjörðum.
* egar slíkum veðrum stytti
upp, og sólin fór aftur að skína,
voru hinir lágreistu bæir oft fenntir
í kaf, svo fófkið þurfti að moka sig
upp í dagsbirtuna. Gamall víkingur,
sem afinn var upp við Djúp, en sem
nú dvefur á Hrafnistu, reri á sínum
æskuárum á Snæfjal laströnd. Eitt
sinn gerð slíkan byl, sem stóð í viku,
að skipshöfnin varð að byrja á því
að moka snjónum inn til þess að
geta grafið sig úit. í þrjá daga vann
hún að því, að moka upp sjóbúðina.
Aðailíf.sbj'örgina varð jafnan að
sækja til sjávarins, og það á opnum
áraskipum. Hvergi á fandi voru mun
sjór vera bráðari en við ísafjarðar-
djúp, því valda hin háu fjöll og hinir
þröngu firðir. Þarna geta stórviðri
skolli'ð á með svo snöggum hætti, að
með ófíkindum má telja. Hinir fornu
sfysaannálar þessara byggðarlaga
líkjast helzt frásögnum af vígvöllum
annarra þjóða.
En sumarið á þessum slóðum gietur
líka að sama skapi verið dásamlegt,
með skærari birtu en þekkist á suð-
lægari breiddargráðum vors lands,
með hvítri sól á daginn, en rauðri
á nóttunnl Dalirnir inn af fjar'ðar-
botnunum blána af aðalbláberjum,
og sumarhitinn þar getur orðið ótrú-
lega mikill. Grasið kemur grænt und
an snjóbreiðunni, sem bráðnar upp
eftir hlíðunum, svo fénaðurinn, sér
í lagi á Snæfjallaströnd, gat haldið
sig í nýgræðingnum langt fram á
sumar. Djúpið og jafnvel firðirnir
voru hin fengsælustu fiskimi'ð. Að
vera á handfæraveiðuim um sólstöð-
ur í óðum fiski úti á ísafjarðardjúpi,
það er paradísarvist á vorri jörð.
Firðirnir voru auk þess oft svo mor-
andi í síld, að stundum mátti háfa
hana beint upp úr sjónum. Og síld-
ina eltu hvalir af mörgum tegundum,
og mergð þeirra varð stundum það
imikil, að þeir gátu orði'ð fiskibótum
toættulegir. Þetta breyttist hins veg-
ar fljótt, er Norðmenn hófu hval-
veiðar þar vestra, og iétu greipar
sópa í þeim auðsuppsprettum, sem
íslendinga sjálfa skorti bæði efni og
manndóm tif að hagnýta sér.
að er á þessu mikla leiksviði,
sem heiðurskempan Otúel Vagnsson
birtist.
Höfundur eftirfarandi greinar um
Otúel hvarf af landi burt, svo sem
áður segir, alllöngu fyrir aldamót.
Hann hefir verið glöggskygn unglng
ur, heyrnar og sjónnæmur á allt hi'ð
kátbroslega í fari höfuðpersónunnar.
Öll frásögnin er mótuð af góðvild til
Otúels, sem var honum góð-ur og
nærgætinn húsbóndi. En þegar höf-
undur semur grein sína, vestur í
Canada, hefir hann ekkert við að
styðjast annað en gott minni, ekki
eina einustu skrifaða heimild. Um
uppruna og æsku þeirra hjóna, sem
Það er eflaust rétt hjá greinarhöf-
undi, að Otúel hafi fyrst litið hina
glæsilegu mey, er hann hefir lent
bát sínum á Melgraseyri í einhverri
hérferð sinni um djúpið. Hér sá hann
sér leik á bor'ði og réði sig sem vinnu
mann til þeirra hjóna, þá hafa hon-
um orðið hægari heimatökin, Otúel
hefir líka verið eftirsóttur sem
vinnumaður, því fáir hafa tekið hon-
um fram í því, að draga björg i bú.
Mr annig atvikaðist það, að Otúei
varð hlutskarpasti veiðimaðurinn sem
oftar og tókst bonu.m áð krækja í
stúlkuna, og gengu þau í hjónaband
21. sept. 1856. En milkið hefir hann
orðið að skjóta og aura sér saman
fyrir það brúðkaup, því Dagmey
brúði sinni gefur hann hvorki meira
né minna en 20 ríkisdali í morgun-
Þar bjuggu hjón, sem voru honum a3
góðu kunn, Guðbjartur Jónsson og
Ragnlhildur Halldórsdóttir, að vísu í
húsmennsku, og hjá þeim hafði Otúel
öðru hvoru dvali’ð. Það kom í þeirra
hlnt að hlynna að honum síðustu
stundirnar sem hann lifði, en hann
andaðist 14. sept. 1901.
Otúel var jarðsettur hjá konu sinni
og syni í Unaðsdalskirkjugarði a<
sóknarprestinum séra Páli Stephen-
sen, sem þá sat á Melgraseyri. Ekki
skildi Otúel eftir mikinn jarðneskan
auð, því svo segir í skiptaskýrslunni
eftir hann, að reitur hans hafi rétt
hrokki'ð fyrir útfararkostnaði.
En hér befur upp frásögn Jóns
Kristjánssonar af heiðurskempunni
Otúel Vagnssyni.
K. S.
greinin fjallar um, hefir hann orðið
að fara eftir annara sögusögnum, en
þar befir stáðneyndum nokkuð skol-
azt til, sem eðlilegt er. Aldrei hefir
verið gerð tilraun að leiðrétta þá
ágalla, eða fylla í skörðin. Þar er að
vísu erfiðara um vik, sökum þess,
að kirkjulbækur úr þessum byggðar-
lögum frá öldinni sem leið, eru hálf-
ger'ðir gallagripir, og sumar glataðar
með öllu.
Otúel Vagnsson var borinn í þenn-
an heim hinn 1. október 1834, að
bænum Dynjanda við Leirufjörð, en
það er smáfjörður, sem skerst inn úr
Jökulfjörðum. Otúel var óskilgetinn.
Faðir hans var Vagn Ebenezersson
bóndi þar, en móðirin var Ingibjörg
Ebenezersdóttir. Vagn bjó alllengi á
Dynjanda og var hreppstjóri sveitar-
innar um skeið, Otúel ólst þar upp
í hópi systkina, sem voru fleiri en
greinarihöfundur telur. Rétt fyrir
fermingu flytzt hann að Arnardal,
sem er á nesinu milli Skutulsfjarðar
og Álftafjarðar. Otúel var fermdur að
Eyri í Skutulsfirði af hinum merka
klerki séra Hálfdáni Einarssyni, föð-
ur Helga lektors. Fær hann þann
vitnisburð að hann sé læs og sæmi-
lega að sér, en hegðun „í meðallagi.*1
Greinarhöfundur segist ekkert vita
um ætt „maddömu Dagmeyjar" konu
Otúels, en telur hana hafa verið fóst-
urdóttur hjónanna á Melgraseyri, en
þetta er misskilningur. Hún var bor-
inn og barnfæddur Álftfirðingur,
fædd árið 1630, dóttir hjónanna Jó-
hanns Jónssonar og Elísabetar Hin-
riksdóttur. Hún var alin upp hjá for-
eldrum sínum, í stórum systkinahóp,
fyrst á Dvergasteini, sem er út með
firðinum, þar sam norska hvalvei'ði-
stöðin var síðar reist, en siðan í Hatt-
ardal meiri fyrir botni Álftafjarðar.
Fyrst tvítug að aldri flytzt hún frá
foreldrum sinum að Melgraseyri,
efcki sem fósturdóttir, heldur sem
hjú.
gjöf, sem var ekki lítið fé í þá daga.
Sennilega hefir þetta verið aleiga
(hans, en hvað er ekki gerandi fyrir
slíka gersemiskonu.
Þau hjón eignuðust einn dreng,
Bbenezer, sem nefndur er í greinni.
Hann var aldrei hiraustur, og 2. maí
1879 deyr hann innan við tvítugt, sem
vinnupiltur áð Tirðilsmýri. Varð hann
þeim hjónum eðlilega harmdauði.
Þar með ver draumurinn búinn, svo
þau hjón eiga nú enga afkomendur
á lífL
Eftir búslkap þeirra á Snæfjöllum,
fluittust þau að Berjadalsá og bjugigu
þar í þurrabúð, í svoneifndu Otúels-
húsi. Þar andaðist Dagmey 12. apríl
1894, 64 ára að aldri. Eflaust hefir
Otúel saknað konu sinnar mikið, því
eftir lát hennar undi hann sér helzt
hvergi nema á sjónum. Hingað og
þangað hefir hann átt skjól og allir
verið honum gó'ðir. Þótt allharkalega
sé lýst í greininini viðureign hans og
Æðéyjarjarla, því þeir sem drápu
æðarfugl vom jafnan illa séðir af
varpeigendum, en ailt um það sætt-
ist hann við þá fullum sáttum. í ell-
inni átti hann þar vinum að mæta
og dvaldi hjá þeim tíma og tíma.
Rétt fyrir sefilokin lagði hann eitt
sinn sprökulóð í sundið innan við
Æ'ðey, og fékk á hana lúðu, sem vó
mörg hundruð pund, eina þá stærstu
sem sézt hafði þar um slóðir. Þótt
Otúel væri einskipa tókst honum að
vinna á skepnunni og bjarga henni
upp í fjöru í Æðey. Þar risti hann
lúðuina í sundur og fékk lánaðan
hjall til þess að herða hana í rikling.
Vinum sínum í Æðey hefir hann get-
að giefið rafarbelti ómælt í so’ðið.
Greinanhöfunidur telur Otúel hafa
verið á bát sínum út af Skutulisfirði
er hann tók sina banasótt. Fánsjúkur
hefir hann siglt inn allt ísafjarðar-
djúp til sinna fornu heimkynna og
, lent hjá Skarði á Snæfjallaströnd.
að er orðið alsiða að
skrifa um menn, sem að
einhverju leyti hafa þótt ein-
kennilegir. Um Hannes stutta er
t.d. búið að skrifa margar grein-
ar, og að því er mér skilst hefir
verið einkennilegastur fyrir vöxt-
inn, montið og skáldskap sinn, og
fyrir hvað glíminn hann var,
fljótur og snar í hreyfingum. Sá,
er hér verður sagt frá, var ein-
kennilegastur fyrir sjálfsálit og
mont, fimni í öllu, sem hann æfði
í æsku, hver afbragðs skytta
hann var og aflasæll, en svo var
hann meiri og merkari maður en
Hannes að því, að hann var
kvæntur, átti fríða konu, að
mörgu leyti myndarlega. Hann
bjó allmörg ár sem bóndi, var
einatt formaður, er á sjóinn koan,
frá því han var unglingur, enda
var honum ómögulegt að vera
imdir stjórn annarra, hvorki á
sjó né landi.
Otúiel var sonur Vagns bónda, er
lengi bjó á Dynjanda í Jökulfjörðum
í Norður-íis'afjarðarsýslu. Vagn var
orðinn gamall maður, er ég sá hann.
Hafði hann auðsjáanlega verið mynd
armaður í sjón, harðlegur og ómjúk-
ur á manninn, og trúðu margir Horn-
strendingar því, áð hann væri fjöl-
kunnugur, eða vissi lengra en nef
hans náði. Mig minnir, að sagt væri,
að Vagn hefði átt fjóra sonu: Otúel,
Jón, Alexander og Veturliða; Auk
Otúels kynntist ég Jóni og Alexander,
voru þeir báðir mjög myndarlegir
menn, báðir hraustir að líkamsburð-
um, og skemmtilegir í sambúð, eink-
•ss
38. tbl. 1964
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 37