Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Síða 12

►
►
í
i
r
►
i
i
i
i
i
i
í samanburði við Grænland er ísland eins og það hafi hlaupið i þvotti.
Rabb um bleikju-
veiði
/ Eiríksfirði er gott til fanga fyrir veið/-
menn, fari þeir Jbangað á réttum tima
Tilefni þessa greinarkorns um Græn-
land er ekki beinlínis ferðamanna-
málin, heldur einkum ein 'sú hlið
Grænlands, sem a.m.k. ákveðin hópur
manna mun hafa áhuga á, en það er
gengd vatnafiska þar í landi, þ.e. silungs
og lax. Með síhækkandi1 verði á veiði
hér heima, er ekki ólíklegt að margir
hyggi á ferð út fyrir landssteinana, og
rétt er að minna á í upphafi, að flug-
farseðill til Grænlands og heim aftur
kostar vart meira en tveir dagar í sæmi-
lega góðri laxveiðiá hérlendis. Allur
dvalarkostnaður á Hotel Arctic í Eiríks-
firði eða Narsarssuaq, er um 40 danskar
krónur á dag. Hótelið sjálft er að vísu
ekkert lúxusfyrirtæki, en mjög hrein-
legt í alla staði, og matur prýðilegur
á danska vísu. Dvöl í Grænlandi er því
velflestum kleif fjárhagslega, og a.m.k.
vill undirritaður fremur eyða fríi sínu
og peningum þar, en í rándýra og ósann-
gjarna laxveiðileigu hér. Af tveimur ferð
um til Grænlands í sumar, sem báðar
voru farnar til veiða að nokkru leyti,
lærðist mér þó ýmislegt, sem þeir, sem
á eftir munu fylgja, munu kannske
hafa gaman af að heyra.
• SUNNUFERÐ f JÚNÍ
Fyrri ferðin til Grænlands stóð í tvo
daga og var farin snemma í júní, á veg-
um Ferðaskrifstofunnar Sunnu. Sú ferð
var í alla staði hin ánægjulegasta, þótt
lítið sem ekkert veiddist. Ég vissi um
tvær bleikjur, sem fengust, en síðar
heyrði ég að þær hefðu verið fimm.
Þátttakendur í þessari ferð voru um 40
talsins, og enda þótt veiðin sem slík
væri ekki ýkja mikil, og langtum minni
en menn höfðu vonast eftir, þá mun
flastum hafa. borið saman um, að ferðin
í heild hafi verið hin ánægjulegasta.
Veður var mjög gott, eins og oftast er
í Grænlandi á sumrin, logn, sólskin og
blíða.
Er við fórum í þessa ferð, var ég búinn
að afla mér svo glöggra upplýsinga um
eilungs- og laxgengd í Grænlandi, sem
unnt var hér, og hélt ég satt að segja,
að árangurinn yrði betri. f>ó svo færi,
að aflinn yrði rýr, fullyrði ég að það
hafði verið sökum þess, að ekki var
haldið á rétta staði, enda varla unnt á
svo skömmum tíma. Farið var héðan
snemma á laugardagsmorgni, og komið
heim seint á sunnudagskvöld.
• UM LAX- OG SILUNGSGENGD
Sá almenni misskilningur virðist ríkja
hérlendis, að í Grænlandi séu fádæmi
af laxi, Salmo Salar. Þetta stafar af
því, að Danir kalla yfirleitt flesta vatna-
fiska lax. Grænlandsbleikjuna nefna þeir
þ'annig „lax“ eða „Gröniandslax“. Þetta
er að sjálfsögðu villandi fyrir ókunnuga.
Lax, eins og við þekkjum hann, er tal-
ir.n vera í aðeins tveimur ám á Græn-
landi, Kugsuaká í Tasermiutfirði og
Kapisigdltit í Godthábsfirði. Hvoruga
ána hefi ég séð, en hins vegar þýðir
grænlenska orðið Kapisigdltit bleikja,
svo bleikjugengd hlýtur að vera í þeirri
ánni, enda slíkt alþekkt fyrirbrigði hér
að lax og bleikja hafi sambýli í ám,
og nægir að nefha Víðidalsá, Fnjóská og
Hafralónsá í því sambandi.
Bleikjan í Grænlandi er raunar sama
bleikjan og hér, þótt flestir muni sjá
einhvern mun á henni. Hann er þó ekki
annar en sá, að bleikjan aðlagar sig
umhverfinu á hverjum stað, og getur
því verið nokkur munur á henni eftir
því hvar hún veiðist. En bleikjan hér
og bleikjan í Grænlandi heitir á latínu
Salvelinus Alpinus, á ensku Arctic Char,
og er samr nsKurmn.
ð LIFNAÐARIIÆTTIR GRÆNLANDS-
BLEIKJUNNAR
Það fyrsta, sem menn verða að vita,
hyggi þeir á veiðar í Grænlandi, eru
nokkur atriði varðandi lifnaðárhætti
bleikjunnar þar. Um tvo árstíma er eink-
um að ræða til veiðanna, annað hvort
snemma á vorin, í maí, eða þá síðla
sumars, í ágúst. Þessir tímar eru nokk-
uð breytilegir eftir því hve norðarlega
menn veiða, þar sem bleikjan gengur
seinna upp í árnar aftur. En þar sem
Narssarssuaq og nágrenni er það svæði,
sem ætla má að flestir hafi í huga í sam-
bandi við Grænlandsveiðar, er rétt að
miða við þann stað, enda er hann sá
eini á Grænlandi, sem ég þekki.
Bleikjan í Grænlandi „gengur“ tvisvar,
eins og það er kallað. Er ísa tekur að
leysa af vötnum og ám snemma að vori,
gengur hún niður árnar og í sjó fram.
Stóri fiskurinn gengur fyrst niður, en
uaq gengur bleikjan niður í maí. Veiðl
getur oft verið mjög góð til átu og öllu
óskemmtilegri til veiða en er síðar verð-
ur. Hún er öll' gengin til sjávar utn
mánaðamótin maí—júní.
Niðurganga bleikjunnar stendur I
nánu samhengi við annað náttúrufyrir-
brigði í Grænlandi. Um þetta leyti fyll-
ast. allir firðir á SV-Grænlandi af loðnu,
sem bleikjan lifir á og fitnar á ótrúlega
skömmum tíma. Þeir, sem ekki hafa
komið til Grænlands í júní, og séð loðnu
gönguna, eiga- erfitt með að trúa þvl
hvílíkt geysimagn er þar af þessum smá-
fiski. Ég hefi raunar aldrei skilið orð-
takið að „sjór sé svartur af fiski“, fyrr
er> ég fór í Sunnufer'ðina á s.l. vori, og
sá þetta með eigin augum. Og þegar
veiðiménn, sem kasta fyrir bleikju i
sjónum, eru farnir að „húkka“ loðnu á
spóninn, í öðru og þriðja hverju kasti,
þá er magnið orðið töluvert! Þeir sem
veiddu við bryggjurnar í Narssarssuaq
í þessari ferð, sáu það með eigin aug-
um, að þyrsklingurinn við biTggjurnar
leit bókstaflega ekki við þeim loðnum,
sem syntu utan við 5—10 cm. frá kjafti
hans, heldur aðeins þeim, sem syntu
beint upp í hann. Hinum sinnti hann
alls ekki!
Það segir sig sjálft, að við slíkar að-
stæður getur verið erfitt að fá bleikjuna
tii a"ð taka spón. Við reyndum yfirleitt
allt það „járnarusl“, sem hugsanlegt var,
en með nánast engum árangri. Fyrri
daginn fórum við Þorsteinn Jónsson, flug
stjóri, t.d. á hraðbáti inn í botn á Eiríks-
firði, en þar fellur jökulá í sjóinn. Þarna
í fjarðarbotninum er ákaflega fagurt,
víðikjarr og grösugt. Síðla sumars fyilt-
ist á þessi gjörsamlega af fiski, en nú
var ekki kvikindi í henni. Það eina, sem
ég hafði upp úr þessari ferð, var að
velta um hrygg í flæðarmálinu, er ég
steig út úr bátnum, og þekki ég það
síðan af eigin reynslu, að sjórinn við
Grænland er kaldur!
Morguninn eftir fór hópur manna á
stórum báti inn í botn,- Þeir fengu eina
bleikju, og hana litla.
• BLEIKJAN EINI VÍSIR AÐ
EIGNARRÉTTI
Bleikjan í Grænlandi hefur frá upp-
hafi vega verið ríkur þáttur í efnahags-
lífi landsmanna, og tel ég það ekkert
vafamál, að íslenzku landnemarnir i
Eiríksfirði hafi á sínum tíma veitt hana
í stórum stíl, enda auðvelt um vik, er
hún hnappast í árnar síðla sumars. —
Grænlendingar sjálfir hafa veitt bleikj-
una frá ómunatíð, með því að byggja
steingarða í árósunum, í net eða þá með
því að skutla hana. Rétt er að taka fíam,
að þeir sem til Grænlands hyggjast fara,
ættu að temja sér er þeir koma þangað,
að tala ekki um „Eskimóa“. Þeim er ekki
vel við þá nafngift, en vilja láta kalla
sig Grænlendinga, sem og er sjálfsagt,
Sem aæmi um það, hve drjúgu hiut-
verki bleikjan og bleikjuveiðin hefur frá
upphafi gegnt í efnahagslífi Grænlend-
inga, má nefna það til gamans, að frá
fyrstu tíð, og jafnvel allt fram til vorra
daga, hafa bleikjuránar í Grænlandi ver-
ið eini vísirinn að eignarrétti í frum-
stæðu þjóðfélagi Grænlendinga. Ákveðn-
ar fjölskyldur töldust „eiga“ ákveðnar
ár, og þær einar höfðu rétt til að nytja
þær. Þetta þekktist ekki, og þekkist ekki
enn,- um t.d. veiði fugla og sela, svo
eitthvað sé nefnt. En um bleikjuárnar
gegndi öðru máli. Aðeins ákveðnar fjöl-
skyldur máttu veiða þar. Að sjálfsögðix
var ekkert við því sagt, þótt ferðamaður
fengi sér í soðið, > en að um það væri
að ræða, að hann nýtti sér árnar frekar
en í þeim tilgangi, þekktist ekki. Gæti
þetta vafalaust orðið hið mebkasta efni
í lögfræðilega doktorsritgerð um eignar-
rétt.
í framkvæmd var þetta þannig, að
ættarhöfðinginn, eða tjölskylduhöfuðið,
stjórnaði ánni með nánast einræðisvaldi.
Stundum bar þó svo við, að tengdir
menn úr mörgum fjölskyldum slógu sér
hinn smærri heldur seinna. í Narssarss- saman um eina á, og stunduðu veiðar i
44 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
3«. tbl. 1M4