Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Blaðsíða 19

Ásólf sská lakiikja
Nú er í hinu forðum kirkjum-arga
Stóradalsiþing'aprestakalli aðeins eitt
Guðs hús — Stóradailskirkja, 70 ára
gömjuil timburkirkja byggð aif Eyj óifi í
Hvoltuugu og Hjörleifi í Skarðshliíð
eins og svo fjölmöng Ihús í þessari sveit
á þeim tímia. Kirkjan er reisiulegit hús,
6em sómir sér vel, en ekki er hún tii
frambúðar. Viðhald hennar hefiur ekki
verið nsegilega g|ott til að h-amta gegn
ágegni hins stríða regns og sterku
vinda eyfellskrar veðráttu, svo að nú
er í ráði að taka hana niður og byggja
aðra nýja í henraar stiað. Og það er
raunar þegar byrjað á þvi. Það er þeg-
ar búið að steypa grunniran. Og veggir
að rúmgóðu, reisulegu Guðshúsi að
rísa á balainium fyrir sunnan giJiið hand
an við göirulu kirkjuraa. Eagurt kirkju-
Btæði. Svip sinn mun hún setja á Stóra
dal og blasa við aiugum vegfarendia,
sem leggja leið siína austur með Eyja-
fjölluinum fögru.
1 Það mun mega færa fyrir þvi líkur
að á Ásólfsskála hafi verið reist ein
tfyrsta kirkja fslands. Þar reisiti í önd-
verðu bæ hinn írski öðlingur, Ásólfur
alskik, sam „var kristiinn vell og vildi
ekki eiga við heiðna menn og eigi vildi
ihainn þiggja mat aí þeim“. (Land-
námia). Og hann þurfti ekki heldiur að
vera upp á (hina beiðnu kominn með
matföngin, sá góði miann, því að hvar,
6em hann setti bústað sinn fylitusit ár
ef fisiki, svo að aildrei varð horaum mat
tfátt..
Á bæ Ásólfs reis kirkja löngu áður
en kristmi var hér lögtekin. Seigir í
gömluim máldiaga, að í Ásólfsskála-
Ikirkju skuli ijós brenna of vetur fyrir
hefigar frá Maríumessu hinni fyrri til
Maríumiessu hinnar síðari, en þaðan frá
hverja nótt til Krossmessu á vori. —
En ljós þetta slokknaði og kirkja lagðist
etf langia tíð á Ásólfssikála. Síðast er
hennar getið í máldaiga frá 1570.
Svo liða langir tímar og mikið vatn
rennur til sjávar m.a. í Holtsá undir
Eyjafjöllum. En Holtsá ol'ii miklum
epj öliuim á landi því er hún rann um
og svo var fordjörfunin á Holtsstað
mikil atf völduim árinnar, að ekiki þótti
íæa-t að endurreisa kirkjuna þar, þeg-
«r byggúa þurfti hana upp ofarlega á
Síð'ustu öld. Sr. Bjöm Þorvaldsson,
eálmaskálíd Böðvarsson var oresbur í
Holti 1862-74. Hann sá hvað »ara gerði
með kirkjustæði í Holti og að hana
fc
mundi verða að flytja þaðan. Fékk
hann því til vegar koimið, að Holts-
kirkja eignaðist hlutia úr Ásólfsskála,
enda var ekki óeðlilegt að þangað
stefndi hugui' safnaðarmanna með
kirkjustað, ef flytja þyrfti hana tfrá
Holti. Með landsihöfðingjabréfi 3. mai
1889 var flutningur kirkjunnar leyfður
frá Holti að Ásólfsskála og kirkjan
reisit þar um sumarið. Það var timbur-
kirkja, mjög í stíl þeirra tíma, sjáltf-
sagt ekki vönduð, því að efni voiu
ekki til slíks, Þá var bárujárnið ekiki
farið að flytjast til að verja húsin
sunnlenzku slagviðrunum. Ef þeim var
ekki haldið vel við með bikun og
málningu, fóru þau fljótt að lálba á
sjá og urðu fúanum að bráð. Svo mun
hafa verið um kirkjuna, sem reisb val
á Ásólfsskála 1889. A.m.k. var svo kcwn
ið fyrir um það bi'l aldarfjórðungi síð-
an, að farið var að bala um að reisa
nýja kirkju í hennar sbað. Það virb
isb akki kbma til mála að gera við
hana. Og nú var öld steinsteypunnar
löngu gengin í garð og henni var vel
fagnað undir Eyjafjöllum ekki síður
en annarsstaðar hér á landi, hvar kyn
slóðirnar hver atf annarri hafa liðið
undir hrömun og eyðingu okkiar for-
gengilega byggingarefnis. Og nú var
efnt til steinkirkju á bæ Ásólfs alskiks.
Við smíði þeirrar kirkju sýndi
söfnuður hins gamfa Holtsprestakalls
mikinn áhuga og mikla fórnarlund
bæði með vin.u og fjárframlögum. Sjö
þúsund vinnusbundir voru gefnar, en
abls kostaði kirkjan upp kominn um
300 þúsund krónur og var það mikið
fé fyrir jafn fámennan söfrauð, ekki
sízt þegar þess er gætt að þetta var á
þeim árum, siem hver króna var drjúg
um verðmætari en hún er nú.
En hin nýja Ásólfssklálakirkja reis af
grunni, mikið hús, traust og virðulegt
undir yifirsmíði Sigurjó'ns í. Hvammi
Um kirkjustæðið er óþarfí. að fjölyrða.
Ég efast um að hlýlegri kirkjustaður
sé til á íslanidi og eru þó margar þeirra
vel staðsettar. Þetta er mikið hús, bek
ur 200 manns í sæti loig rúmar sjálfsagt
s.a.s. aiffian söfnuðinn.
Þegar komið er inn í Ásólfsskála-
kirkju vekur það athygli, að svo mikla
sæikt sýna Eyfellingar minningu presta
sinna, aö myndir af þeim hafa verið
hengdar upp í kirkjunni. Eru þaina,
4 veggjum framkiiikjunnar og uppi á
söngloftinu, myndir aí pi'estum, sem
þjónað hafa þessu prestakalli síðustu
öld eða jaifnvel lengur. Sumir eru með
maddömurnar með sér. Þetta eru góðar
myndir og bera vott um þá ræktar-
semi, er söfnuður og sóknametfnd viil
sýna minningu þessara heiðursklerba
og starfi þeirra hér. En þó getur mað
ur ekki varist þeirri hugsuin þegar mað ‘
ur virðir myndir þessar fyrir sér, að
Eyfeilingar eigi fyrir þær ákjósianiegri
stað, þar sem er byggðasatfnið í Skóg-
um. Ekki er ólíklegt að þar verði
þeirra tframtíðarstaðiur.
Fyrir utan myndirnar eru þarna
nokkurar minningatöflur um lótna
menn, sálmaskáldið sr. Þorvald Böð-
varsson, Sigurð stúdent Jónsson í
Varmahlíð og Sigui'ð Einarsson kenn-
ara frá Ystia-Skála.
Enda þótt hér verði ekki taldir
kirkjumunir þessa Guðs húss, er trú-
legt að einn bezti gripiur hennar’ sé hin
tvö hundruð ára gamla altarisbatfla, sem
Holtskirkju var fengin 1768 af S.J.SJ
þ.e. sr. Sigurði í Holti, sem héit þann
stað 1742-75. „Var hans lengi minnst
sem eins atkvæðaimesta prests, sem set
ið hefur í Holti á síðóri olduiin.“ (Þ.
Tóm.) Hann lét sér mjög annt um
Holtskirkju, gerði haraa upp að nýju
orðlagðan smið og málara, Ámunda
Jónsson fró Syðra-Langholti. Hann
simíðaði nýjan prédikunarstóll í kirkj
una og skreytti hann myndum.
Altaristafla sú, sem sr. Sigurður gatf
Holtskirkju er hinn bezti grip'ur. Hún
er þriskipt — í miðju kvöldmáltíðin,
á vinstri væng krossfestingin, á þeim
hægri upprisain. Mynd þessi er ekki
notuð fyrir altaristöflu sem stendur.
Hún hangir nú á framvegg kirkjunnar
til hliðar við imragömgudyr. Sötfnuður
inn snýr við henni baki.
Matthías þjóðminjavörður kom í
Ásólfsskálakirkju sumarið 1911. Meðal
kirkjugripa, sem hann getur um, er
altarisdúkur stór, hvítur úr lérefti, af,-
saumaður með einkennilegum útsaium,
(hvít snúra, grönn, lögð á og saumnð
niður) allskonar rósastrengir og blöð,
kögur umhverfis.
Við þessa lýsingu bætir Matthías
þessari atbugasemd: Sagt vera áheit
til Holtskirkju tfrá „Tyrikja-Tobbu“. Á
þeirri konu veit ég engin deili. Sjálf-
sagt þekkir Þórður* Tóirraasson hana,
enda þótt ekki sé henraar getið í Ey-
fellskum söguim.
Þeir, sem áttu leið um þjóðveginn
undir Ausbur-FjöUum fyrir nokkrum
árum og beindu sjónum sínum niður
að sjávarbæunum, hafa eflaust tekið
etftir því, að þar stóðu tvær kirkjur
hlið við hlið. Þetta var á Eyviradiar-
hól.um — kirkjustað Austur-Eytfall-
inga, hinu gamla prestsetri. Þarna
stóðu um allmörg ár tvær kirkjiur,
önnur gömul og hrörleg og beið sinn-
ar hinztu stundar eins og öll mann-
anna verk — hin nýbyggð en ófulilgerð
og beið heilagrar vígslu og svo að
verða tetkin til afnlrfa fyrir söfnuðinn.
Svo var hún vígð 23. júlí 1961.
Eyvindarhólakirkja er eibt bjartasta
hús sinnar teguindar, sem ég minnist
að hafa séð. Ilún er eiginlega öll hvít
og björt eins og maður getur hugsað
sér íbúðarhús englanna. Og þá spillir
kirkjuhvelfingin ekki þessari upphim-
insmynd. Hún er öll í reituim, bláuim
og lijósbláum með gylltum stjömum.
En á undan þessari kirkju, sem
stendur hér svona hvít og himinbjört
í sólskini septemberdaigsins — á undan
henni hafa margar kirkjur risið og fall
ið á þessum gamla kirkjustað. Kirkju
er . fyrst getið í Hólum undir Eyja-
fjöllum í kirknaskrá Páls biskups um
1200. Þar var Maríuikirkja og átti hún
heimaland allt. En heimaland Eyvind-
arhóla lá undir ágangi vatnarana eins
og Holt og áður er að vikið. Þarna aust
ur frá var Kaldaklifsá að verki, „er
sérdeilis nú í ár hefur þar yfirhlaup-
ið og mikið fordjarfað með leiri og
óklárendum“, blástur og sandifjúk atf
fjörunum eyðilegigur haigana. (Jarðab.
Á.M. 1707).
En um leið og heimalandið verður
fyrir eyðingum af vatnagangi, tfelliuir
jökult yfir afréttinn. Óhamingju þessa
herrans húss virðisit verða allt að vopni
Kirkjan átti afréttaritak í svonetfndum
Hólatungum, „sem EyjafjaHajökull er
að miklu leyti yfirsiginn, so haddið er
þar kiunni nú ekki um sumar að for-
sorgast meir en hér um 20 lömb.“ (Á.
M.). En alltaf hefur kirkjunni lagzt
eitbhvað til þótt hún yrði fyrir þessum
áföllum og e.t.v. fleirum.
Að Eyvindarihólum sátu margir prest
ar, enda var þ>ar prestsetur frá önd-
verðri kristni og fram ytfir síðustu
aldamót. En ekki verður saga þeirra
hér rakin. Brauðið mun ekki hatfa þótt
Ey vindarhó lakirkja
■LÉSBÓK MORGUNBLAÐSINS 51
38. tbl. 1964