Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Síða 22
Andrés G. Þormar með Ridder Niels Ebbesen í höndunum fyrir framan hillur þær,
sem geyma allar útgáfur leikrita á íslenzku og íslenzkra höfunda á öðrum málum.
Titilblað bókar Andrésar um Þjóðleikhúsið og vígslu þess.
miður á ég ekki heildarsafn þeirra".
„Hvað er leikritasafnið mörg bindi?“
„Leikritin eftir íslenzka höfunda eru
aðeins í 200 útgáfum. Höfundarnir eru
126 talsins. Þýdd leikrit eru 37 og eru
nokkur þeirra í fleiri útgáfum, svo sem
verk Shakespeares og Ibsens. Mörg ís-
lenzku leikritanna eru þunn, bæði að
vöxtum og gæðum, enda sérðu, að allt
leikritasafnið kemst hér fyrir í tveimur
hillum“.
„Jæja, eru sum leikritin dálítið ris-
lág?“
, „O, blessaður vertu, þessir elztu pés-
ar eru voðalegt kjaftæði, alls ekki les-
andi, t.d. 2 af hinum allra fágætustu,
leikrit Magnúsar Grímssonar, Kvöldvaka
í sveit og Bónorðsförin".
„Ií vað átt þú fágætast af leikrit-
um?“
„Það tel ég hiklaust vera Ridder
Niels Ebbesen, eftir Jóhann G. Briem,
prest í Kousted og Raasted, sem prentað
var í Randers árið 1840. Þetta er fyrsta
sérprentaða leikritið eftir fslending, sem
vitað er um. Áður héldu menn að Hrólfur
og Narfi Sigurðar Péturssonar, sýslu-
manns, væri hin elzta. Þau voru prentuð
í Reykjavík 1846 og eru sennilega hin
elztu, sem sýnd hafa verið. Ég frétti af
Ridder fyrir u.þ.b. 20 árum og skrifaði
þá vini mínum í Danmörku og bað hann
að reyna að ná í eintak fyrir mig. Mörg
ár liðu og ég var farinn að sætta mig við
það hræðilega hlutskipti að eignast
aldrei Ridder. Svo fyrir 8 árum bar svo
við að eintak af þessari fágætu bók valt
út úr jóiaböggli, sem mér barst frá Dan-
mörku. Fáar sendingar hafa verið mér
jafnkærkomnar. Mér er ekki kunnugt
um, að neinum öðrum safnara hafi tekizt
að kræla sér í Ridder“.
„Hvað er vitað um leikskáldið Jó-
hann Briem?“
„Dr. Jón Helgason segir í bókinni
fslendingar í Danmörku fyrr og síðar,
að Jóhann hafi verið vel látinn sem
prestur en látið lítið á sér bera. Hann
hafi smám saman týnt niður íslenzkunni,
en þegar hann lagðist banaleguna, hafi
danskan allt í einu horfið úr huga hans,
svo sækja þurfti íslending til Kaup-
mannahafnar til að túlka andlátsorð
prests fyrir skylduliði hans, sem ekki
skildi orð í íslenzku“.
„H vað gengur einna næst Ridder
að fágæti?“
„Leikrit Magnúsar Grímssonar, sem
ég nefndi áðan, eru kolfágæt. Hið síðara,
Bónorðsförina, á ég einnig í ijósprentun,
sem gerð var á 100 árr afmæli útgáfunn-
ar, 1952. Þá má telja Vefarann með tólf
kónga vitið, eftir Sveinbjörn Hallgríms-
son og H. Johnson, Útilegumennina, eftir
Matthías, Gandreiðina og Nýársnóttina,
eftir Benedikt Gröndal, og Sigríði Eyja-
fjarðarsól, eítir Ara Jónsson. Af þýðing-
unum er einna erfiðast að ná í Bakkynj-
urnar efti'r Euripides í þýðingu Sigfúsar
Bíöndals, sem prentuð var í Kaupmanna-
höfn 1923“.
„Áttu nokkuð af handritum I fórum
þínum?"
„Já, ég hef einhvernveginn eignazt
fáein handrit, en ég hef ekki lagt mig
sérstaklega eftir að safna þeim. Ég á til
dæmis handrit að leikriti, sem nefnist
Ingólfur Arnarson og er eftir Halldór
Briem, bókavörð. Sennilega er þetta
eina eintakið, sem til er af leik-
ritinu. Þá gaf Gunnar Gunnarssofi mér
handrit að leikriti, sem hann samdi á
fermingaraldri. Það ér gleðileikur í 3
þáttum, sem nefnist Orð sem stendur.
Þetta er bara sniðugt æskuverk og
sennilega eitt af elztu handritum Gunn-
ars. Svo á ég hér tvö handrit eftir
Magnús Jochumsson, bróður Matthíasar,
Biðlana, sjónleik í einum þætti og Brúð-
arhvarfið, sjónleik í 7 þáttum. Hinn síð-
ari var sýndur á ísafirði, þar sem Magnús
var kaupmaður, en ég á sennilega eina
handritið af Biðlunum".
„Er ekki ýmsum brögðum beitt, þeg-
ar fréttist um fágæta bók í eigu einhvers
fólks og safnararnir fara allir á stúfana?“
„Jú, þú getur nærri, en við skulum
ekki fara út á þann hála ís að fara að
skýra frá slíkum skæruhernaði. Hins veg-
ar hafa nokkrir safnarar gert það af
strákshætti sínum að gefa út leikrit í
fáum eintökum, einungis til að gera
keppinautum sínum gramt í geði. Þor-
steinn Jósepsson, blaðamaður, sem á
mjög gott leikritasafn, gaf eitt sinn út
bækling í 50 eintökum með tveim ein-
þáttungum, eftir sjálfan sig, af einskærri
stríðni. Á titilblaðinu stendur: Guð
hjálpi þeim leikara, sem leggur sig nið-
ur við að lesa eða leika Tvo einþáttunga.
Og guð — eða ég — hjálpi ekki síður
þeim leikritasafnara, sem ekki á Tvo ein-
þáttunga, því á meðan er safn hans ekki
fullkomið. Tveir einþáttungar eru fyrir
illgirnissakir aðeins gefnir út í 50 tölu-
settum eintökum og einu ótölusettu".
„Hvernig náðirðu í Tvo einþátt-
unga?“
„Ég var lengi að reyna að ná í þá og
varð ekki ágengt. Mér tókst sem sé ekki
að eignast þá með guðs hjálp, eins og
Þorsteinn ráðlagði á titilblaðinu. Ég tók
því síðari kostinn, að leita til höfundar-
ins og fékk hjá honum eintak í skiptum
fyrir ijósprentað eintak af Bónorðsför-
inni. Það var sannkölluð blóðtaka!
„Hvaða leiðir hefur þú einkum farið
til þess að eignast fágætustu leikritin?"
„Þótt furðulegt sé frá að segja hafa
margar helztu gersemarnar borizt mér í
hendur á óvæntan hátt. Ókunnug kona
hringdi til mín á stríðsárunum og bauð
mér Bakkynjurnar fyrir 25 krónur,
Kvöldvöku í sveit fékk ég að gjöf frá
bónda einum austur á landi, sem sagðist
hafa heyrt að ég ferigist eitthvað sVolítið
við leikritasöfnun, og svona mætti lengi
telja. Ég er búinn að fást við þessa söfn-
un í meira en 40 ár og hefur fyrir heppni
tekizt að ná þessu saman. Ég tel það
alveg vonlaust fyrir menn að byrja slíka
söfnun nú, því að svo margar útgáfur er
alveg vonlaust að ná í. Þá er enginn veg-
ur að eignast heildarsafn af neinni ann-
arri bókmenntagrein".
„Hvaða bók er þetta?“ spurði ég nú
og benti á gríðarstóra bók, bundna í
skinn,.'Sem lá á borði einu fyrir framan
stærsta skápinn.
„Þetta segja mér fróðir menn, að sé
mesti dýrgripur, sem ég á. Af henni er
að minnsta kosti ekki til annað eintak,
því hana hef ég sjálfur gert. Ég nefni
hana Þjóðleikhúsið og vígsla þess, 20.
apríl, 1950. Hún er fullgerð á aldaraf-
mæli Indriða Einarssonar og helguð
minningu hans. í bókinni eru öll blaða-
skrif um byggingu leikhússins, opnun
þess og leikdómar um hátíðarsýningarn-
ar, auk ýmissa mynda, reglugerðar leik-
hússins o. m. fl. í hana hafa ritað nöfn
sín leikhúsráðsmenn og allir leikararnir,
sem fastráðnir voru í byrjun. Bókin er
218 síður".
1»
„ ú hefur víst ekki læknazt af
bókasöfnunarbakteríunni, þótt þér hafi
tekizt að fullkomna leikritasafnið?“
„Nei, ætli það nú“, svaraði Andrés
og brosti við þessari firru. „Ég hef um
nokkurt skeið lagt mig eftir söfnun gam-
alla lögfræðibóka og fyrstu útgáfu ljóða
höfuðskálda okkar. Ég heid víst áfram á
þeirri braut“.
„Hver bindur inn bækurnar fyrir
þig, Andrés?"
„Það geri ég nú sjálfur", sagði
Andrés, tók út fallega, stóra lagabók,
bundna í steinbítsroð, og strauk blíðlega
um kjöl hennar. „Það er dásamleg hvíld
og skemmtun að binda inn og sjá bæk-
urn^r .—í""‘
- UM TRÚ
Framh. af bls. 49.
eða löigmáE, en það á bana ékiki við einn
einaista einistakling í hópnum.
Í^.aunvísindi valda oft einhverri
umhverfisröskun, þegar ný sannindi
komia fram. Oft mikilli og snöggri
rösfcutn í næsta umhverfi, en minni og
síðbúnari er fjær dregur.
Þegar fyrstu byltingarkenndu breyt
ingamar birtust út af sanninduim um
hitaorkuna og notkun hennar í gufu-
vél og öðrum vinnuvélum, sem laust
fjöknienna vinnuihópa í vefjariðnaði og
víðar felmtri, var slíkt ekki undarlegt,
meðan enginn gat ráðið í áhrifin á af-
komu fólksins í þeim stéttum. Nú er aft-
ur á móti annað hljóð í strokknum, ekki
sízt hjá þeim, sem bera starfsstéttir
handverks og iðniaðar sérstakl egia fyrir
brjósti. Nú vita menn af reynsiliunni að
breytingar raunvísinda og tælkni þurfa
ekki að valda afkomutjóni, en bæta af
komima örugglaga þegar fram í sækir,
af rétt er á haldið.
Það er því áistæðulauist að amast við
raunvísinduim af þessari ástæðu.
Það er einnig ásitæðulaust að bera
kvíðboga fyrir sfcaðlegum efnishyggju-
áhrifum frá raiunvísindum, eftir að efni
og orka eru orðin áþreifanleg eining.
Orkan hefur ekki sama óorð á sér og
efnið hefur til skamms tíma haft.
Efnishyggju- og andahyggjumienil
ættu því að geta talazt við af meiri hlý
leik. Þeir eru máski óafvitiandi að tala
um sama hlutinn.
egar gátan um tvíeðli Sjóssins,
sem öldu eða agna, sótti harðast að
eðlisfræðingunum, kom Niels Bohr
fram með einskonar málamiðlunar
kenningu, samhæfni- eða samstæðu-
kenningu.
Hið tvenns konar eðli ljóssins, stund-
um sem alda og stunduim agnir, en
aldrei samtímis, samhæfist til að gefa
fulflkomna mynd af ljósfyrirbærinu.
Það má ef til viii nota þessa samlík
ingu einnig í sambandi við trú og raun
vísindi. Þótt sannindi fæðist ætíð úr
heimi trúar, því tilgátur eru trú, geta
trú og raunvísindi ekki komið í Ihvors
annars stað. Sannindi raunvíisinda eru
ætíð almenns eðlis, öiHurn opin og æibíð
í þróun, en sannleikurinm býr í einstak
lingnum, sem veruleiki út af fyrir sig,
En í huigmyndina af tilverunni eru
sannfieikur og sannindi saimhæf. Þau
eru hvort tveggja mannkyninu ómiss-
andi, og fullt bræðralag trúar og raun-
vísinda þvi nauðsynlegt og náttúrulegt.
Ásgeir Þorsteinsson.
54 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
38. tbl. 1964