Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Qupperneq 23
Líf í „Mars-rannsóknarstofu“
Höfunduriim, sem er ril-
rauna-líffræðingur, heiur
komizt að því, að sumar
jurtir og dýr jarðarinnar
geta lifað í þessari rann-
sóknarstofu, þar sem lífsstul
yrðin eru sem allra likust
því, sem ætla má að se á
marz.
-K
rátt fyrir alla sína geinoferða-
dirfsku er maðurinn veikbyggð
skepna, sem getur því aðeins lifað
eðlilegu lífi, að umhverfið sé við hans
hæfi á hverjum tíma.
Jafnvei nú, þegar hann stendur rétt
á útjaðri geimrannsóknanna, hafa til-
raunir hans í för með sér hættu og
áreynslu. Og þegar hann fer að hætta
sér inn í djúp sólkerfisins, getur hann
átt von á enn meiri hættum.
Þrátt fyrir allt það marga, sem
ekki er viíað um ferðir milli hnatta,
verða Bandaríkin komin vel áleiðis
út í geiminn á síðustu áratugum iþess
arar aldar, svo er fyrir að þakka
miklu hugviti og geypilegum fjár-
upphæðum.
Þegar stöð með mönnum í hefur
verið komið upp á tunglinu, verður
að slíta hin nánu sambönd við jörð-
ina og fjarlægðin verður milljónir
mílna og margra mánaða ferðalag.
Og horfurnar á óhöppum fara vax-
andi.
Ef Marz væri úr eintómu gulli,
mundi flutningskostnaðurinn gera
það ósamkeppnisfært við gull jarð-
arinnar. En samt er það nú svo, að
komumst við til tunglsins og fáum að
launum nýjar dyr opnaðar að vís-
indunum, getum við hvorki né vilj-
um láta þar staðar numið.
*
I
staðizt stöðuga rykstorma, gefa til
kynna þekktan jurtagróður.
Sem tilrauna-líffræðing langar mig
að setja fram spurningar byggðar á
möguleikum til lífs, eins og við þekkj
um það.
Getur hinn næstum algeri skortur
á súrefni hindrað allt líf?
Eitraðar lífverur eins og clostrid-
ium botulinum, geta fengið alla þá
orku, sem nauðsynleg er til sellu-
skiptingar, án þess nokkurt súrefni
komi til.
Er rakaskortur í andrúmsloftinu
hindrun?
Ekki þarf annað en líta á eyðimerk
ur og há f jöll á jörðinni, þar sem lífið
er langt frá því að vera lítið, enda
þótt það sé ekki þéttskipað.
*
0,
"g vissulega geta löng hörku-
frost —20° í tólf stundir — eins og
á mildasta Marzdegi — ekki slökkt
allt líf, þegar þurrfrysting er svo
árangursrík aðferð til að varðveita
vissa gerla. Takmörkuð frysting getur
varðveitt vissar sellur og vefi spen-
dýra.
í þremur nýútkomnum bókum er
gefið yfirlit yfir umhverfið á Marz:
„The Red and Green Planet“, eftir
Strughold; „The Physics og the Plan-
et Marz“, eftir de Vaucouleurs, og
„The Atmospere of the Planets“ eftir
Kuiper og samverkamenn hans. Eng-
in skilyrði, sem þarna eru upp talin
geta raunverulega útilokað jafnvel
líftegundir, sem á jörðinni þekkjast.
Rannsóknarstöð okkar hefur verið
að leita að viðbótarsvörum við þess-
um spurningum — sumpart á vegum
NASA.
*
allri víðáttunni, sem liggur
milli jarðarinnar og nálægasta reiki-
stjörnukerfisins, sem þá tekur hugs-
anlega við, kann Marz einn að geyma
verulegt lif á margbreyttu þroska-
stigi.
Enginn vísindamaður getur af eig-
in raun haldið fram vitsmunalifi á
Marz eða mótmælt því. Meira að
segja er vitneskjan um nokkurt líf
þar yfirleitt mjög á ályktunum
byggð.
Tímabundnar litbreytingar á dökku
svæðunum — sem eru grá, brún, og
jafnvel blá, en aldrei grasgræn —
ásamt líkum fyrir Hfrænum efnum,
og jafnvel það, að dökku svæðin geti
og tólf klukkustunda nótt hefst, þar
sem hitinn verður -|-20oC og helzt
þannig. (í andrúmslofti jarðar er
21% súrefni).
Við höfum búið til aðra litla klefa
til að geyma í jurtir og dýr undir
ákveðnu lofts- og rakastigL
Eitthvert fyrsta tilraunaverkefni
okkar var venjuleg garðbaun. Þegar
hún var ræktuð með 5% súrefni,
gáfu fræin af sér heilbrigðar plöntur.
En þær höfðu gjörbreytzt að sykur-
En þær höfðu gjörbreytzt að sykur-,
eggjahvítu-, fitu- og enzym-samsetn-
ingu.
Þegar gúrkur eru ræktaðar upp af
fræi í 2% súrefni, breytast þær einn-
ig lífefnafræðilega. Einkum breytast
þær áberandi hvað snertir frostmark-
ið, sem getur lækkað um 5—10 °C.
Við notuðum dýr við tilraunir okk-
ar. Skjaldbökur til dæmis hafa verið
geymdar í 54 daga í loftþrýstingi,
sem tíundi hluti af því, sem gerist
við sjávaryfirborð. Jafnvel krossfisk-
ar geta lifað nokkurn tíma í viðeig-
andi loftþrýstingi en ekki í venju-
legu lofti.
Margir algengir græðlingar geta
vaxið, jafnvel í þrítugasta hluta
venjulegs loftþrýstings, einkum þó
í grýttum jarðvegi eins og járnbor-
inni jörð.
-k
Mörkin færð út
» ið erum að reyna að komast
að því, hvort samsettar lífverur —
fræjurtir, sveppar og lindýr, til
dæmis að taka — geti staðizt áhrif
umhverfisins á Marz. Þessar tilraunir
hafa ýtt við viðteknum takmörkun-
um fræðanna um lífverur í sambandi
við umhverfið og skapað heilar nýjar
vísindagreinar í líffræðinni, varðandi
umhverfi og áhrif.
Umhverfið er orðið að nýju tæki til
athugunar í líffræðilegri hegðun, lif-
efnafræðilegum sveigjanleik og æxl-
unarmöguleikum.
Einn litill Marz-rannsóknarklefi
inniheldur 97% köfnunarefni og 3%
kolsýru, sem vöknar við +60°C. —
Klukkan 4 daglega eru ljósin slökkt
kJ íðar prófuðum við í Marz-loft-
inu fjölda jurta, einkum þó smáblað-
aðar, safamiklar eyðimerkurjurtir og
sígrænar norður-tempraðabeltisjurtir,
svo sem jólaþyrni og bergfléttu.
Sumir kaktusar lögðust lágt eftir eina
einustu „Marz-nótt“, en meira en
helmingurinn var enn á lífi og fær
um reglulegan andardrátt efir sjö
vikur. Sumar jurtir voru enn uppi-
standandi eftir 15 vikur.
Enn þá eftirtektarverðari var hegð-
un hinnar blómlegu Hawthorniu.
Loftræktaðar jurtir voru linar og
deyjandi á sjöttu „Marz-nótt“. Við
lok fyrsta mánaðar höfðu ungar jurt-
ir, sem ekki voru með í byrjun, eygt
sig upp gegn um jarðveginn og þær
voru enn á lífi eftir tvo mánuði.
Venjulegir sveppar geta vaxið
undir venjulegum kringumstæðum í
svona „Marz-stöð“.
Hvað snertir lindýrin, þá getur
venjuleg saltvatnsrækja fætt af sér
lifur í 5% súrefni og „Marz-lofti“.
En hún þolir tæpast mjög lágt hita-
stig.
*
Lífsmöguleikarnir.
E,
VFræðlinga af rúgi, byggi, jarð-
hnot og öðrum algengum jurtum má
rækta án súrefnis. Þó er það svo, að
margar jurtir, sem hafa vaxið upp
í lofti deyja eftir að hafa verið án
þess í nokkra daga. Sumar jurtir, sem
farnast vel, þótt þær hafi lítið sem
ekkert súrefni, taka merkilegum
breytingum við vöxt og framleiða ó-
venjulegar lofttegundir, svo sem
kolsýring og vetni.
Við höfum gert vaxandi tilraunir
með lífverur og hæfileika þeirra til
að standast loft, sem er bæði súr-
efnis- og vætusnautt. Ein einföld en
hagnýt tilraun var sú að fóðra jurt
á vatni gegnum eina blaðgrein.
Flestur árangur hefur orðið af til-
raunum, sem tóku til breytinga á að-
eins einum eiginleika eða ástandi.
Við aðrar tilraunir lokuðum við
margvíslegar eyðimerkurjurtir í
hylkjum með venjulegu lofti í, eða þá
lofti samkvæmt þeim upplýsingum,
sem visindamenn höfðu gefið okkur
um loftið á Marz. Þessar tilrauna-
jurtir voru svo þrjá mánuði í vetri
eins og í New York, en það mundi
jafngilda óeðlilega miklum miðbaugs-
hita um sumar á Marz.
Löngu áður en tilrauninni lauk,
voru sumar jurtirnar úr venjulega
loftinu visnar og voru greinilega að
dauða komnar, en hinar úr Marz-
lofttegundunum héldu blaðgrænu
sinni og höfðu vaxið.
I ftirtektarverðasta útkoma af
dýratilraunum var hjá mélorminum;
það er bjöllulirfa sem getur þolað
meira en 70 „Marz-sólarhringa“. Hann
drepst ef hann er annað hvort svipt-
ur súrefni eða settur í 20 stiga kulda.
En svo verða þessar skepnur mjög
líflegar, þegar þær koma aftur í um-
hverfi rannsóknarstofunnar. Út frá
útkomunni af þessum tilraunum er-
um við samverkamenn mímr mjög
trúaðir á möguleikana á lífi utan
jarðar.
Meðfæddir eiginleikar lífvera, sem
hafa orðið til umhverfis sögu jarðar
eru mikiu víðtækari en við hefðum
getað búizt ivð. Og enn á fleira eftir
að koma okkur á óvart.
Breytingar eins og verða við vöxt,
aðvara okkur um, að okkar eigin al-
þekktu jurtir geta tekið gjörbreyt-
ingum, ef til vill orðið eitraðar; að
plöntur í lokuðu rúmi geta myndað
óæskilegar lofttegundir, þegar við eig
um sízt kost á að neyta varnarráð-
stafana, og — að við getum hæglega
smitað út fyrir jörðina og smitazt
sjálfir.
En fyrst og fremst er lífið seigt og
endingargott. Sú staðreynd ein sam-
an gefur okkur tilefni til að varpa frá
okkur fordómum okkar og svipast
um og læra — og fara varlega!
Svo jarðbundnir sem flestir okk-
ar eru enn, getum við engu að síður
á margan hátt hjálpað til við undir-
búninginn að þeim degi, þegar við
fáum aðgang að bezta „Marz-hylk-
inu“.
38. tbl. 1964
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 55