Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1970, Blaðsíða 4

BÖKMENNTIR
OG LISTIR
þennan kafla. Hann skýrir sig
sjálfur. Það er allsendis óljóst,
og hér er ætlunin að forðast
allar getgátur, hvað olli því, að
Magdalene Thoresen skrifar
Grími alit í einu 1851 og reyn-
ir og tekst að framkvæma áætl-
un, sem þó var algerlega und-
ir Grími komin og afstöðu hans.
Hitt er þó ljóst, að hún hafði
enga ástæðu til að óttast við-
brögð séra Thoresens, slíkur
maður sem hann var. Skýring-
una hlýtur að vera að finna í
sálarlífi Magdalenie, skapgerð
hennar. Hún var alla ævi mjög
ásthneigð, og slíku fólki er eðli
lega öðru gjamara að lenda í
flækjum. Og einmitt þeim
flækjum, sem auðveldlega geta
rekið endahnút á samband karls
og konu, sem þeim þó í raun-
inni var kært og sjá síðan eftir
alla ævi. Fólki er misjafnlega
auðvelt að fyrirgefa í þessum
efnum og oftast þeim mun erfið
ara. sem það er yngra.
Við vitum ekki. hver eða
hverjar eru hinar eiginlegu or-
sakir þess, að samband þeirra
Magdalene og Gríms slitnaði
svo snögglega, að hún lætur
hann ekki einu sinni vita af
drengnum. sem þó hefur orðið
til, rétt áður en þau skildu og
hún fór til Noregs. ef Grímur
þá átti hann. En nú er eðlilegt,
að menn snyrji, hvort hann
hafi örugglega átt hann. Var
hún sjálf í vafa, þangað til
drengurinn var orðinn nokk-
urra ára gamall? Því skyldi
maður aldrei trúa, fyrr en í
lengstu lög' En eins og það var
áður sagt, þá var eðlilegt, að
það rynnu tvær grímur á Grim,
er honum berast þær fréttir frá
Magdalene, að hann sé faðir
Axels Peter Jensen, 8 ára
drengs á uppeldisheimili í
Kaupmannahöfn, þar sem hann
sé fæddur og upp alinn.
Nú vill svo til, þó að við
höfum ekki svarbréf Gríms, að
við getum næstum því eins og
hlustað á samtal þeirra um
þetta í gegnum bréf Magda-
lene, sem áður er vitnað í. Hún
fær sig ekki til að fara inn á
þetta atriði fyrr en síðast, —
það kemur eins og meðal ann-
arra orða, því að hún hafi ekki
tekið það neitt alvarlega. Þess
verður að minnast. að hún var
rithöfundur, og sem slík og í
lífsskoðun mjög rómantísk.
Hún segir svo í síðasta kafla
bréfsins:
„Ég vildi gjarna skrifa yð-
ur meira, mér finnst ég hafi
svo margt fleira að ræða við
yður um, en þessi stolnu augna
blik, sem ég get notað til að
skrifa yður, eru brátt á enda,
og ég verð því að láta staðar
numið í dag. En eitt var það
annars: Voru þessi orð í bréfi
yðar (sennilega) aðeins af til-
viljun skrifuð, eða voru þau
(sem ég get þó varla álitið)
móðgun af hinni verstu gerð?
Það er ómögulegt, að þér hafið
viljað móðga mig svo sárlega,
— ómögulegt, Grímur, ég ætla
að reyna að losa mig undan
þessari nýju þjáningu, ég vil
trúa hinu bezta um yður. Þér
talið um svip og um skort á
svip. Guð minn góður! Ég gæti
freistazt til að hlæja að yður
vinur minn. Svipurinn er í
Guðs hendi, og honum ræð ég
sannarlega ekki. Nú, en af
hverju skyldi ég hafa áhyggjur
af slíkum smámunum, tíminn
jafnar þetta. Það sem öllu skipt
ir, er að nú er hann í yðar
návist og nýtur samvistanna
við yður, það var heitasta ósk
hjarta míns, og ég þakka yður
innilega fyrir að uppfylla
hana. Guð blessi yður og elsku
litla drenginn minn. Lifið heil-
ir. Yðar einlæga Magdalene
Thoresen.
Fæ ég ekki að heyra frá yð-
ur fljótt aftur?“
Það er varla hægt að lá
Grími það, þótt hann hafi ekki
kawnazt við neinn svip og hreiin
lega sagt það. f bréfi sínu
hafði hann einnig harmað það
eða jafnvel ávítað hana fyrir
að hafa ekki skrifað sér fyrr
um drenginn. Það sést af
þessu sama bréfi, þegar hún
reynir að skýra það á skáldleg-
an og rómantískan hátt, en að
mínum dómi ekki mjög sann-
færandi, eins og sagt var í fyrri
grein.
Þá lýsir það einnig skjótum
viðbrögðum Gríms og um-
hyggju — þrátt fyrir það, að
hann sjái engan svip, — að
hann hefur þegar í fyrsta bréfi
ráðagerðir um það að senda
drenginn til systur sinnar á fs-
landi. Honum finnst drengur-
inn ekki líta vel út. Þetta kem-
ur fram í svarbréfi Magdalene,
þar sem segir:
„Ég þakka yður, kæri vinur,
fyrir alla þá umhyggju, sem
þér hafið sýnt litla drengnum
mínum og fyrir allt það, sem
þér ætlið að gera fyrir hann í
framtíðinni. Mig tekur það sárt,
sem þér segið um útlit hans,
því að miðað við það, hvað hafi
verið greitt fyrir hann, ætti
svo sannarlega að hafa farið
vel um hann. 60 spesíur hafa
verið borgaðar fyrir hann ár-
lega fyrir utan háar upphæð-
ir vegna sérstakra útgjalda,
svo að það hafa verið greidd-
ar allt að 80 spesíur á ári. En
vissulega hefur Md. Braae_ haft
sínar smátekjur af þessu. Ég sé
stöðugt fyrir mér fölt andlit
hans, ég þarf varla að lýsa því,
hvernig mér líður út af því.
Þér talið um það, kæri Grimur,
að þér viljið senda hann til
yðar kæru systur á íslandi, en
hversu sárt sem mér finnst það
að vita af honum svo langt í
burtu, þá get ég ekki annað en
fallizt á þessa ráðagerð yðar.
Nokkurra ára dvöl á heimili,
þar sem hann nýtur móðurlegr-
ar umhyggju, myndi hafa holl
áhrif á litla skinnið."
Rétt er svo að víkja að við-
brögðum séra Thoresens. Þau
urðu, eins og við var að búast
af þeim manni. Þeir Grímur
skiptust á bréfum, og Thoresen
var hrærður af umhyggju hans
fyrir drengnum og þakkaði
Grími með orðum í samræmi
við það. Síðan hittust þessir
tveir heiðursmerm í Kaup-
mannahöfn og gengu frá mál-
unuim. Og brátt fékk Grímur
tækifæri til að þakka Magda-
lene auga fyrir auga fyrir síð-
ast — fyrir nær 10 árum.
En engar heimildir eru fyrir
hendi af hálfu Gríms um þessa
fundi, en aftur á móti bæði frá
séra Thoresen og Magdalene
um mikla og vaxandi virðingu
og aðdáun þeirra beggja á
Grími.
Séra Thoresen vill allt fyrir
konu sína gera, og sumar-
ið 1853 fer frú Magdalene með
vinkonu sinni í langferðalag
um Evrópu. Hún fer að sjálf-
sögðu um Kaupmannahöfn og
hittir hina nýorðnu feðga Axel
Peter Jensen og Grím Thom-
sen. Axel varð 10 ára þá um
sumarið. Annað bréfið, sem til
er á Landsbókasafninu frá
Magdalene til Gríms er dagsett
í Köninigsbrunnen 2. júlí þetta
sumar. Andinn í því er mjög
hlýlegur, og það er greinilega
skrifað til náins kunningja. fs-
lenzkir lesendur mega ekki
taka þéringuna hátíðlega. Bréf
ið byrjar þannig: „Minn kæri
vinur! Fyrsta ósk mín, um leið
og ég gríp pennann til að
skrifa yður, er sannarlega sú,
að þér sleppið við að fá kóler-
una . . . “ Þær vinkonurnar
höfðu miklar áhyggjur út af
kólerufaraldi, sérstaklega frú
Heegaard, sem ekkert hafði
heyrt frá manni sínum, frá því
hún fór frá Kaupmannahöfn
fyrir hálfum mánuði.
Þar með kemur það í ljós, að
Magdalene hefur einmitt heim-
sótt son sinn á 10 ára afmæl-
inu, því að hann var fæddur 16.
júní.
Grímur fær mjög ítarlega
ferðalýsingu, en svo snýr
Magdalene sér að öðru:
„ . . . Nú vil ég segja yður
einn hlut, minn kæri, góði
Grímur, að ef þér eruð ekki
búnir að skrifa Thoresen, þá
verðið þér endilega að gera
það strax. Ég er nýbúin að fá
bréf frá honum, þar sem hann
skrifar mikið um yður, og hantt
segist hlakka svo innilega til
þess að hitta yður næsta sumar.
Ég hef sagt honum, hve vænt
mér þykir um yður, og það gleð-
ur hann mjög, því að honum
finnst það eðlilegt . . . “
Þegar bréf þetta er ritað, átti
þessi indælis maður, séra
Thoresen, eftir að lifa í fimm
ár, en Magdalene fimmtíu. Nú
var hún 34 ára og var á leið
til Parísar, þar sem hún ætlaði
að njóta menningarinnar fram
á haust.
Reyndar var hún farin að
skrifa leikrit, og þegar höfðu
tvö þeirra verið sýnd í nýja
leikhúsinu í Bergen á síðasta
misseri undir leikstjórn Hen-
riks Ibsens, sem Ole Bull hafði
ráðið til leikhússins tveim árum
áður. Hún hafði ekki mikið álit
á honum, og hann ennþá síður
á henni sem leikritahöfundi.
Þau hlutu líka litlar þakkir,
hvað þá vinsældir fyrir þessi
leikrit, og svo átti það
eftir að verða undantekningar-
lítið, hvað hana snerti.
En Magdalene varð ekki
minni kvenmaður og kvenskör-
ungur fyrir þetta, og það var
fjarri henni að leggja árar í
bát. Það gerði hún aldrei þessi
50 ár, sem hún átti ólifuð. Og í
bréfinu kemur í ljós, að hún
hefur rætt við Grím og beðið
um aðstoð hans og uppástung-
ur um efnisval. Því að hún
biður hann um að skrifa niður
fyrir sig þær tvær tillögur um
efni í leikrit, sem þau hafi rætt
um. Og hún bætir við: „Vild-
uð þér líka segja mér álit yð-
ar á því, hvernig ætti að haga
niðurröðun efnisins?" Það er
ekki lítið, sem hún biður Grím
um, en hafi hann gert það, og
hún spunnið upp úr því, þá hef-
ur það komið til kasta Ibsens
að koma því á svið. Og reynd-
ar átti hann eftir að stjórna
þriðja mislheppnaða leikriti
hennar tæpum tveim árum
seinna. Það gaf lítið í aðra
hönd, en hét „Hr. Money.“
Þegar hún hafði beðið Grím
um þessa aðstoð við leikrita-
smíð sína, segir hún í bréfinu:
„Þér getið ekki ímyndað yður,
hve þakklát ég yrði fyrir þetta.
Hugsið nú vel til mín og ásakið
mig ekki fyrir að vera ókven-
leg. Sjáið þér til: Það býr í
mér þrá, sem verður að upp-
fylla. Það gæti skeð, vinur
minn, að annar gæfi þess-
arri saknaðartilfinningu annað
nafn — og reyndi að fullnægja
henni. Það er ef til vill innst
inni einmitt hið kvenlega í mér,
sem rekur mig til að skrifa, —
en þér skiljið mig kannski
ekki. Jæja, en lifið heilir og
munið það, að hvernig sem þér
hugsið til mín, — þá er ég þó
yðar einlægasta, yðar tryggasta
vinkona — Magdalene Thore-
sen.“
Til Ham.
Jeg elsker Dig,
min Tankes Morgenröde,
Du Blimt af Solen over Skyens
Rand!
Jeg elsker Dig,
og til et flygtigt Möde
jeg stævner Dig til
Fantasiens Land.
Jeg elsker Dig,
som Himlen elsker Havet,
som atter Havet elsker
Himlens Hvævl,
saa elsker jeg,
thi i min Sjæl begravet
Du hviler i et Billed af Dig
selv.
Jeg elsiker Dig
som tonefulde Sange,
som Jubelkoiret i en
Höjtidsstuind.
Jeg elsker Dig
som Vaarens Blomstergange
i Bögehegnet ved det
blanke Sund.
Jeg elsker Dig
som Ordets rige Skiften
í Digtets underfulde Harmoni.
Jeg elsker Dig
som Tankevingens Viften,
naar Sjælens friske Ström er
Poesi.
Jeg elsker Dig
som mine Barndomsminder,
som mine Ungdomsdrömmes
Paradis.
Jeg elsker Dig,
mens jeg í Tanken binder
endu en Krans af Drömmenes
Forlis.
Jeg elsker Dig
mit Hjærtes Morgenröde!
Og maa Du synke hen som Sol i
Vest —
jeg elsker Dig!
Og til vort sidste Möde
jeg kranser Dig endu ved
Mindets Fest.
Um samband þeirra eftir að
þetta bréf var ritað, er fátt
vitað með vissu, nema að mörg
bréf fóru á milli þeirra þá
löngu ævi, sem þau bæði áttu
eftir að lifa. f fórum Gríms
Thomsens fundust að honum
látnum allmörg bréf frá Magda
lene Thoresen, en ekkja hans
fól Jóni Þorkelssyni, rektor, að
senda þau til hennar. Fékk frú
Jakobína hlýlegt þakkarbréf í
staðinn. En mér er ókunnugt um
hvað orðið hefur um þau bréf.
Enginn vafi er þó á því, að
þau hafa oft hitzt í Kaup-
mannahöfn, og á árunum 1861—
67 bjuggu þau bæði í borginni.
Magdalene missti mann sinn
1858, en fluttist með sín eigin
fjögur börn til Kaupmannahafn-
ar 1861, þar sem móðir hennar
bættist við þau, sem hún
þurfti að sjá um. Eru næstu
ár sögð hafa verið erfið fyrir
hana fjárhagslega, en hún
kynntist brátt áhrifaríku fólki
og frægu. En vinir hennar
þurftu ekki einungis helzt að
vera slíkt fólk, heldur jafn-
framt auðugt — andlega. Og
hún hafði hæfileika til að eign-
ast marga slíka vini. Hvernig
sem samband þeirra Gríms hef-
ur verið þessi ár, þá er eitt
víst, að hann hefur uppfyllt öll
hin ofangreindu skilyrði.
Framlhald á bls. 8.
Ég elska þig
Ég elska þig,
minn árdags fyrsta roða,
sem yfir skýin lagði
geislakranz.
Ég elska þig,
og set minn sendiboða
að sækja þig til hugsjónanna
lands.
Ég elska þig,
ssm himinloftið hafið
og hafið aftur gullið sólarhvel,
því myndin þín
og muni hvílir grafið
í minni sál í gegnum líf og hel.
Ég elska þig
sem dýrðarsöng, er svellur
með sigurbrag á hátíðlegri
stund.
Ég elska þig
sem gígjugrát, er fellur
sem guðleg náð á mína dýpstu
und.
Ég elska þig
sem orðsins skil og skifting,
er skáldið talar lífsins guðamál.
Ég elska þig
sem andans vængjalyfting
í óðmæringsins Guði vígðu sál!
Ég elska þig
sem ljúfa æskuóminn
og auðnu mi'nnar gamla
föðurland.
Ég elska þig
og bind nú hinztu blómin,
sem báran gaf mér eftir lífsins
strand.
Ég elska þig, —
mín eina yndisstjama
á efans nótt, sem benti mér á
guð.
Ég elska þig —
á Herrans himni þama
við hittumst næst. Ó, ljúfan
samfögniuð!
Matthías Jochumsson þýddi
ljóð Magdalene Thoresen.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24 maí 1970