Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1970, Side 13

• ,u nú t>átt I stSrfum Dags'brúnar,
uðu eftir því, að hann gengi i félag-
jj ’ /'okkru eftir að hann fluttist til
st ^hlavíkur 1909, en þar lagði hann
j-j u á kennslu. Jörundur gekk í
o^frún fyrir orð þessara vina sinna
kunningja og kynntist vel verka-
ag°Unuru í félaginu. Leiddi það til þess
hann varð formaður félagsins í nokk-
ur
ar.
] "■ „Þá var fátækt almenn meðal
nPega í bænum og lífsbaráttan erfið
yoldmim stríðs og dýrtíðar,“ segir Jör-
þó Ur fórum saaat ekki í verkfall,
kjö 3U sf'U'ndu(m gengi treglega að fá
ekv f°*ksins bætt. Verkamennirnir þoldu
]j0 1 verkföll, þeir áttu enga trygga af-
j uiu, eins og ástatt var. Ég stjórnaði fé-
ginu af varúð og held að óhætt sé að
®a, að miðað hafi í áttina.“
u ®ssi samtök verkalýðsins í Dagsbrún
Sé U til þess, að verkamenn stilltu upp
jgj J'Okum lista við þingkosningarnar
jje- ’ °g var Jörundur frambjóðandi
lg!Ira- Sem slíkur sat hann á þinginu
in ' sem fyrr er Setið. Um átök-
Ur 1 ‘^■íálfstæðisflokknum segir Jörund-
l9ls fáh dálítinn þátt í umræðunum
g, °g sótti fundi í Reykjavík. Ég studdi
jaifstæðisflokkinn
t>v -‘“‘“oinioKKmn °S var i hópi
hg^sum-manna, eða þeirra sem harðast
öa US.f Segn Því að slakað yrði til við
lá 1 Uf af stíórnarskrármálinu, sem þá
Uiál ^rir' Ég fylgdi eindregið þeirri
5 efnalegu afstöðu, sem Sigurður
ar eerz og fylgismenn hans tóku, þeg-
Vfi nann sagði af sér ráðherraembætti
Stpna syníunar konungs á staðfestingu
Sf ^nanskrárinnar. Á fundum sjálf-
klál'Srnanna var talsvert rifizt út af
fo 'nu. Pyrst voru haldnir almennir
Vor r> en þegar hitnaði í kolunum,
ga u fundirnir bundnir við félaga í
o„ ia Sjálfstæðisfélaginu í Reykjavík
gátu þeir orðið allsögulegir.
m ersum-mennirnir Sigui'ður Eggerz,
g6arn' frá Vogi, Skúli Thoroddsen,
Soo6-'!1^ Sveinsson og Björn Kristjáns-
ktn mikið að sér kveða á fundun-
ir Voru vígreifir og vopnfimir, þekkt-
-®ouskörungar og vel máli farnir.
þejr fylkingu langsum-manna, eða
tn,]ra sem fylgdu Einari Arnórssyni að
l%kUm> var Brynjólfur Björnsson, tann
la nir> formaður Sjálfstæðisflokksfé-
rneS'ns í Reykjavík. Töldu langsum-
Se n framkomu Einars Ai-nói’ssonar
nau.ráðherra ekki aðfinnsluverða. Væri
b;ii sVnlegt að slaka til á ki’öfunum í
gr6.’ Svo að stjórnarskrármálið væri af-
fylk' Áðrir, sem skipuðu sér í þessa
V0rilInSu innan Sjálfstæðisfélagsins,
^töli ^nn forni Þorkelsson, Jakob
ég fr °£ Sveinn Björnsson. Ekki man
txtjj . 1 að Sveinn tæki þátt í umræðun-
itu a fundunum, enda ekki ræðuskör-
áþpyf á horð við þá hina. Fann ég það
i kolfanl€ga, þegar ég barðist við hann
taiag.ninSUnum til þings 1916. Jón forni
eu T ekki heldur mikið á fundunum,
Var alíob Möller þeim mun meira og
itt,a arðasti málafylgjumaður langsum-
“nna.
k0ni°hhru eftir að Sigurður Eggerz
W’ v?r balóinn fundur i Templ-
flokk° hnni. Á þeim fundi hygg ég að
lat)ggUrinn hafi endanlega klofnað í
Éd- Um' Þversum-menn.
hppjj h.afói tekið þátt í fundunum frá
Og . .«>. en þegar ágreiningurinn jókst
irtenn°h,’n hörðnuðu, hittust sjálfstæðis-
Var a lokuðum fundum, en öðrum
téla_ h hleypt inn. í>á var ég orðinn
baj, Sl11;iður. Og á einum fundinum
féla„ .eg fram vantraust á stjórn
úr f lns- Þá veik Brynjólfur Björnsson
Ólaj '5’ónrstjórasæti og tilnefndi séra
Ut^ p ríkirkjuprest til að stýra fundin-
VðnrðÍhann Það'
hiiSj . r mianna á þessum fundi voru
ákaja nar vegna hitans í umræðunum og
settj j. Undarmanna. Tveir fundarmanna,
bótti Vaðl ehki ræða þriðja manns og
t>6gar ,ann tala ógætilega, stóðu upp
°g sg ’ann bað um orðið í annað sinn
„Þessi fundarmaður hef-
24 _
O** 1970
* ét-
en^íUanfla & vttfðhonei-.En hitt verðug-aú
flð skitpta—iftoata f—^ kci vJ cx> snúun/ ^

oss af alefli að innaniandsm.élum, enda 'at-zt'/, A&n-'fZv
( ^

í stjórn Sjálfstœðisflokksins

er sýnilegt, að aukin fi’amleiðla, og / ^
' i'/ f t <- *- t —f — - sy. / ,
OEDttur fjárhagur, er ein af aðalstoðumin
undir sjálfsteði voru.
Keö fullu tx>au3ti og einlcxgri virðingx
Reykjavik 18. september 1515
t" p- / t ff /-(— / f ^
" ‘’ A'
51 / dt)

7z^z--
Jtbr / cO '
> 7/?£trtt Ccf £u* <x OL&éCct ‘
S feiipf/, /c'í/mC trj, cfyypjt/
/f’c/amos /a ",Cruy*. 2 Ca,
Sl) • ."//x, f a Ssf* mxy
v/ /j/étm */
. A*'
cC>
7n/> r&> tforC
O (Jccrf , ■ ae/fL
sjaff/tt •/ a P//fuJ)j?vam c> zv>/, Ctf ^a3
^/7«» /ar tj/í j
Uppkastið að bréfi þversum-manna til sjálfstæffismanna, sept. 1915.
ur talað einu sinni og svo ógætilega,
að óþarft er að hann tali aftur.“ Gengu
þeir síðan inn eftir salnum og voru
komnir að ræðustólnum, þegar ræðu-
maður sá sitt óvænna og féll frá orð-
inu. Lét hann ekki frekar að sér kveða
á fundinum. En tvímenningarnir sett-
ust í sæti nálægt innstu bekkjum og
hreyfðu sig ekki þaðan, meðan á fund-
inum stóð. Ætluðu þeir sér augsýnilega
að ráða nokkru um það, hvað fram
færi. Aldrei tókst mér að grafa upp
hverjir tvímenningarnir voru.
Fer svo fram um stund með talsverð-
um ádeilublæ og getur fundarstjóri
ekki haft hemil á fundarmönnum. Þá
segir séra ólafur: ,,Ja, ég held ég hætti
nú, hér verður við ekkert ráðið.“
Þá ætluðu langsum-menn að ganga af
fundi með gerðabækur félagsins, en
andstæðingar þeirra tóku þær af þeim.
Þá var ég hissa að ekki skyldi koma til
handalögmála, því að einn langsum-
manna stakk bókinni undir jakkann
sinn, en ég hrópaði: „Hann er kominn
með bókina undir jakkann sinn.“ „Við
skulum taka hana af honum," kallaði
annar — og einhver brá trefli um háls
honum og hei’ti að. Þá fyrst lét hann
bókina af hendi. En sá sem hafði for-
göngu um að ná bókinni sagði: „Nú
geturðu slakað á.“
Þetta var fjörugasti fundur, sem ég
hef verið á.
En þannig klofnaði Sjálfstæðisflokk-
urinn með braki og brestum. Voru
þversum-menn mun fjölmennari. Það
kom skýrt fram á þessum fundi. Engum
var hleypt út, meðan verið var að taka
bækurnar af stjórninni, en þá var
hrópað: „Lofið þeim nú að fara, við
erum búnir að hirða bækurnar.11 Þá
gengu langsum-menn af fundi, en við
hinir héldum áfram og var vantraustið
samþykkt og kosin ný stjórn. En þegar
langsum-menn voru farnir af fundin-
um, kom í ljós, hvei'su miklu fjölmenn-
ari við vorum.“
Jörundur Bi'ynjólfsson segir að Sig-
urður Eggerz hafi tekið fremur lítinn
þátt í þessum deilum á opinberum vett-
vangi. En fund.ag'erSarbóikin sýniir að
hann hefur verið þeim mun aðgangs-
harðari bak við tjöldin. Honum hefur
verið óljúft að vinna opinberlega að
klofningi, enda friðsamur í eðli sínu, og
að því er virðist, frábitinn illdeilum. Auk
þess hafði hann verið ráðherra flokksins
og sameiningartákn og hefur þótt nauð-
-synlegt að gæta sóma síns af þeim sök-
um. Um aðra sjálfstæðismenn segir Jör-
undur, að „Einar Arnórsson, Benedikt
Sveinsson og Bjarni frá Vogi voru sið-
ar einhverjir beztu stuðningsmenn mín-
ir í verkalýðsbaráttu innan þingsins,
þegar reynt var að finna ráð til að
draga úr dýrtíðinni."
Um fundinn, sem Jörundur hefur lýst
hér að framan, segir Lögrétta, aðal-
stuðningsblað heimastjórnarmanna um
langt skeið: „Eitthvað 20 manns veitt-
ust að einum manni, börðu hann og
voru vel á veg komnir með að hengja
hann.“ (5. júní). Hér er vafalaust átt
við manninn sem treflinum var brugð-
ið um hálsinn á, en frásögnin mjög ýkt
eins og sjá má, enda segir Þorsteinn
Gíslason, ritstjóri Lögréttu, í þáttum
sínum úr stjórnmálasögu Islands, að
enda þótt Lögrétta hefði upphaflega
verið prúðust allra blaða i stjórnmála-
deilum, meðan hún var stjórnarblað,
hafi ekki verið hægt að segja það sama
um hana, þegar hún komst í stjórnar-
andstöðu.
Þremenningarnir sem fyrr getur, Ein-
ar Arnórsson, Guðmundur Hannesson
og Sveinn Björnsson nutu mikils álits,
þótt ungir væru, enda höfðu þeir látið að
sér kveða í sjálfstæðisbaráttunni. Sig-
urður Hgigerz lét strax mikið til sin
taka, þegar hann kom á þing, og
gekk fljótlega í Sjálfstæðisflokkinn.
Hann var atkvæðamikill og vel látinn
af fylgismönnum sínum, sem kunnu vel
að meta hve einarður hann var í sjálf-
stæðismálinu og hollur stefnu flokksins
og flokksbræðrum sínum. „Gagnvart
mér var Sigurður Eggerz ávallt elsku-
legur og þakklátur fyrir ráðleggingar
um það, hvaða form væri vænlegast til
árangui's í ski'iflegum og munnlegum
umleitunum,“ segir Jón Krabbe í riti
sínu frá Hafnarstjórn til lýðveldis. „En
hann var svo kvíðinn og hræddur við
að taka ákvarðanir, að það var ákaf-
lega þreytandi starf að vera aðstoðar-
maður hans. Klukkustundum saman gát
um við rætt um eitthvert orðalag og
þegar niðurstaða hafði fengizt hélt ég
heimleiðis, en klukkutíma síðar símaði
hann til mín og bað mig um að koma inn
í bæinn aftur og hefja umræðurnar á
nýjan leik.“ Kristján Albertsson segir í
riti sínu um Hannes Hafstein, að Sig-
urður hafi átt í „stöðugum skeytaskipt-
um við miðstjórn Sjálfstæðisflokksins;
vill tryggja sig gegn öllu ámæli af
að hafa ekki séð réttindum landsins
borgið.“ Þetta staðfestir fundagerðarbók-
in. Sigurður Eggerz vill hvorki svíkja
flokksbi'æður sína né þann málstað,
sem honum er trúað fyrir, enda þótt
ýmislegt bendi til að hann hafi átt erf-
iða daga í Kaupmannahöfn og ekki ver
ið vel séður af öllum. í bréfi frá dr.
Valtý Guðmundssyni, dags. 30. nóv. 1914
segir m.a að hann hafi fengið vitneskju
um, að Sigurður Eggerz muni „fara tóm
hentur bæði í stjórnarskr. og fámamál-
inu, og hefðu nú allir verið sammála um
að snúa nú við blaðinu gegn kröfum fs-
lendinga, og er sagt að ræða Guðmund-
ar Björnssonar (um utanríkismálin) og
grein Lögr.(éttu) um hana og eins um-
mæli Fánanefndarinnar (G.B.) um fán-
ann sem verzlunarfána hafi riðið bagga
muninn til að snúa mönnum á þessa
sveif. Og má þó nærri geta að stjórnin
hefir þótzt eiga erfitt með að snúa við
blaðinu í fánamálinu (Guðm. Björnsson
var einn af forystumönnum Heimastjórn
arflokksiíms, inni;k.) . . . Aninars kvað
Eggerz ekki hafa gert mikla „fígúru"
hér. Kvað einkum þykja óskýr og
„vrövlagtig". T.d. var hann í frúkosti
hjá Jóhanni skáldi Sigurjónssyni. .
ásamt Georg Brandes Hafði Br(andes)
rætt við hann í % tíma um ísl. málin, en
fannst hann svo óskýr, að honum væri
ómögulegt að skilja hvaða skoðun hann
hefði eða meinti: Svo við borð mælti Jó-
hann fyrir skál Brandesar og svaraði
hann því með því að mæla fyrir skál
eða drekka með „en nominel og to
reelle Represietaotier for Islainid,“ eins
og hann komst að orði. Sá „nominelli“
var ráðh., en þeir ,>reele“ skáldin Jó-
hann Sigurj. og Gunnar Gunnarsson.
En svo segja menn, sem voru við, að
tvísýnt muni hvort ráðherra hafi skilið
þessa sneið, sem er svo ósvífin að líkl.
enginn nema Brandes hefði leyft sér að
segja slíkt.“ En þess ber þá að gæta
að Brandes var síður en svo hlynntur
kröfum þeii'ra íslendinga sem lengst
gengu eins og Sigurður Eggerz og fylg-
ismenn hans. í þessu bréfi segir dr. Val-
týr að ráðheri-a hafi misst af fimmta
skipinu, sem hann hafi ætlað með heim,
svo stii'ðlega gekk á fundum hans og
danskra ráðamanna. Og í bréfi dags.
20. jan. 1915 segir dr. Valtýr að hann
geti ekki betur séð en Sigurður Eggerz
„hafi verið í fullu samræmi við alþingi“
ekki aðeins Sjálfst.m. heldur og meiri-
hluta Samb. — eða Heimastj.m. En hann
bætir við að „sjálfsagt hefur S.E (Sig.
Eggerz) verið klaufi hér, því annars
hefði hann að minnsta kosti getað bjarg-
að flaggmálinu, sem Kgr. (kóngur) gat
enga gilda ástæðu gefið fyrir að neita."
Sigurður er ákveðinn í því að láta ekki
fára fyrir sér eins og Birni Jónssyni,
fimm árum áður, þegar sú mikla sjálf-
stæðiskempa og forystumaður sjálfstæð
ismanna um langt skeið er af gömlum
samherjum núið um nasir að hafa sem
ráðherx-a haldið slælega á sjálfstæðis-
málum íslendinga. Sigurði er vafalaust
í fersku minni, þegar gamlir og nánir
samstarfsmenn Bjöi-ns létu til skarar
skríða gegn honum, báru fram á hann
vantraust og ásamt heimastjórnarmönn-
um felldu hann frá embætti, þótt þar
hafi komið fleira til en stefnan i sjálf-
stæðismálinu. Hann er ákveðinn í að
ekkei't slíkt hendi sig. Til þess eru vít
in að varast þau. Sú er áreiðanlega ein
hel:*‘a ástæða þess, hversu náið sam-
band hann hefur við flokksbræður sina,
meðan hann dvelst í Kaupmannahöfn
1914 og reynir að vinna stjórnarskrár-
málinu stuðning. Verður ekki heldur séð
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ]3