Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1970, Side 19

trmarnlr vœru erriðlr og vandasamir
og því æskilegt að allir flokkar yrðu
samtaka að ráða fram úr erfiðleikun-
Um. Margir teldu það úrræði hentugast
að mynduð væri þriggja manna stjórn.
'Væru þeir Þorsteinn komnir með það
erindi frá flokkum sinum að bjóða
lleimastjórnarflokknum að nefna einn
mann í ráðuneyti, en samvinnuflokkarn
ir nefndu forsætisráðgjafa og annan til.
Jón Magnússon kvaðst ekki hafa vit-
að fyrr umræðuefni og hefði því ekki
umboð flokksins að ganga að neinu.
Hefðu þeir hvorki rætt né ályktað um
mál þetta, en aðeins boðið að senda
maun til viðtals. Þó gæti verið að flokk
ur sinn, Heimastjórnarflokkurinn tæki
þessu tilboði, en þó vissi hann ekki,
hvernig tekið yrði fjölgun ráðherra, ef
ekki næðist samkomulag, og minnti á
að skipun efri deildar væri svo, að
Heimastjórnarmenn gætu hindrað fram-
gang mála. Jón Magnússon hefur haft
orð á því, að taka yrði tillit til stuðn-
ingsmanna Einars Arnórssonar, ráð-
herra, ef mynda ætti „friðarstjórn“, því
að gott samkomulag yrði að vera á
þinginu, ef allir ættu að vera ánægð-
ir. Gísli Sveinsson sagði að fylgismenn
ráðherra sem flokkur kæmi til greina
Við myndun nýrrar stjórnar, enda rétt að
færa sér í nyt æfingu og þekkingu,
er þar væri fyrir. Fylgismenn ráðherra
gætu talizt 7 eða 8 þingmenn, þó að
sumir þeirra fylltu nú hinn nýja flokk,
sem væri samsettúr af mönnum úr ýms-
um flokkum og vildi ekki telja hinn
nýja Framsóknarflokk „fastan flokk“.
Þorsteinn Jónsson mótmælti „þeirri
sundurliðun“, sem Gísli vildi gera á
flokki hans. Kristinn Daníelsson kvaðst
ekki hafa neitt umboð flokksins til við-
tals um málaleitun Gísla fyrir ráðherra
menn. Minnti hann á að ráðherramenn
skiptust á hina aðra flokka eftir því
sem hugur hvers og eins stæði til, en
eftir væru svo fáir, að enginn flokkur
gæti talizt. Vænti hann að lokum svars
í'kki seinna en kl. 5, en Jón Magnússon
kvað það hljóða sem úrslitakosti og
gælu heimastjórnarmenn ekki látið
bjóða sér það. Þeir væru ekki heldur
g nnkeyptir fyrir þátttöku í stjórnar-
rt yndun. Var síðan þjarkað um það.
Síðar á þessum fundi hefur verið rætt
um, hvernig þingmenn mundu skipa sér
í ílokka og af þeim umræðum má sjá,
h;e flokkaskipunin hefur verið óviss á
Albingi um þessar mundir, enda voru
fli kksbrot þá óðum að leysast upp og
fli kkaskipun öll að riðlast. Átökin milli
ianigsuim- og þversum-m'amiia ýttu mjöig
ur dir stofnun Alþýðuflokks og Fram-
só’tnarflokks, en þar voru einnig að
verki erlendar stjórnmálastefnur, sem
nf.5 höfðu til íslands eins og kunnugt
er. En augljóst má vera, að gamla
fl''kkaskipunin gekk sér til húðar um
svipað leyti og hyllti undir lausn sjálf-
stæðismálsins, enda var hugur margra
bundinn við innanlandsmál, atvinnu-
ástand og efnahag.
Á viðræðufundinum sagði Kristinn
D míelsson, að ofsagt væri að kalla
tíiaasetningu þversum-manna úrslita-
kosti. En hann hafði orðið að skila því,
að svars væri vænzt kl. 5 þennan sama
da Einar Arnórsson, ráðherra, hefði
sjílfur ýtt undir að hraðað yrði stjórn-
ar nyndun, en Kristinn kvaðst mundu
le/:gja það til við flokk sinn, að lengri
fr< stur væri gefinn. Jón Magnússon
vi’di fá að vita hversu marga þversum-
m' nn teldu innan vébanda sinna og gaf
K' istinn upp töluna 15, þegar Jón
M gnússon hafði ákveðið tölu síns
fli kks 15.
'f bréfi sem Jóhannes Jóhannesson,
bfi jarfógeti, skrifar dr. Valtý Guð-
rn mdssyni meðan á þessum umbrotum
sti ndur, segir meðal annars: „í sama
þc 'inu hefur gengið með stjórnina. Þó
mí' telja vist að Bj. Kristjánsson verði
rá;'herra þversum og taki að sér fjár-
mí ladeildina. Um nýja flolckinn er ekki
aff jört enn, en ég býst við að Sigurður
frá Yztafelli sé liklegastur, þó liklega
ekki lengur en til næsta þings. f morg-
un (23.12) var sá flokkur að hugsa um
Benedikt Sveinsson . . . Sú saga gengur
að Sig. Eggerz hafi sagt sig úr Þversum
flokknum í gær.“ Áður i sama bréfi seg-
ir að Sig. Eggerz hafi verið „lengi að
leita fyrir sér um stjórnarmyndun, en
þótti víst ekki árennilegt."
Daginn áður (22. des.) segir í bréfi
Jóh. Jóhannessonar, að sakir standi svo,
„að miklar líkur eru til að Jón Magn-
ússon geti komið á 3 manna stjórn, er
mikinn meirihluta hafi á þingi, en hverj
ir verða með honum er ekki afgjört,
líklega einn af þversum-mönnum og
einn úr nýja flokknum. Einar Amórs-
son má heita algjörlega fylgislaus og
er áreiðanlega veikur (af magaveiki og
ofþreytu). Hvenær hin nýja stjórn
kemst á, er ekki auðið að segja um, en
lengi ætti það ekki að dragast.“
Sveinn Björnsson
í „útdrætti úr fundabók Heimastjórn
arflokksins“, sem þversum-mönnum var
sendur og varðveitzt hefur, er sagt að
föstudaginn 22. des. kl. 9 síðdegis hafi
Heimastjórnarflokkurinn komið tilfund
ar í hliðarherbergi efri deildar. Las for
maður flokksins upp eftirrit úr gjörða
bók Sjálfstæðisflokksins, sem sent hafði
verið til hans. Sú fundargerð sem hér
um ræðir er um árdegisfund sjálfstæðis
manna, sem haldinn var þennan sama
dag, 22. des. Þar segir svo: „Voru tek-
in til umræðu skilaboð af hálfu heima-
stjórnarmanna, er Bjarni Jónsson flutti
á síðasta fundi frá formanni þess
flokks, að hann vildi taka þátt í að
stofna 3 manna stjórn með forsætismann
úr sínum flokki. Áleit formaður Heima-
stjórnarflokksins, að ekkert mundi því
til fyrirstöðu af hálfu heimastjórnar-
manna, að sú nýja stjórn lýsti því yfir,
að hún mundi af fremsta megni vinna
að því, að þjóðin nái fullum yfirráðum
yfir öllum sínum málum og afráði ekki
neitt í sjálfstæðismálum þjóðarinnar án
vilja og vitundar þeirra þingflokka er
veita henni fylgi sitt.
Fundurinn ályktar að samþykkja
framangreint tilboð, með þeim skilningi,
að í orðunum „full yfirráð yfir öllum
sinum málum," felist fullveldi (souvær-
enitet) iandsins og óskar að fá vissu
fyrir að aðrir þingflokkar er stjórnina
mynda hafi sama skilning í þessu atriði.
Samþykkt var að senda Heimastjóm-
arflokknum og Framsókniarflokknum
þessa bókun og æskja aftur bókunar
flokkanna þessu viðvíkjandi.“
Það er þessi bókun, sem Heimastjórn
arflokknum er send og er til athugunar
á fundinum „i hliöarherbergi efri deild
ar“. Formaður Heimastjórnarflokksins
skýrir frá því, að hann og einn sjálf-
stæðismanna hafi samið yfirlýsingu
„eftir vandaða íhugun" og hafi hún hlot
ið saimiþyklki Sjálfstæðisflokksinis.
Kveðst liann þess fullviss, að Heima-
stjórnarflokknum sé ljúft að fallast á
þessa yfirlýsingu. Hann getur þess jafn
framt, að þess beri að gæta, að þar sem
talað sé um „full yfirráð yfir öllum sín-
um málum“, beri „vitanlega að skilja
þau orð á þann hátt, sem tekið er fram
í fundargerð Sjálfstæðisflokksins, vit-
anlega átt við það markmið að koma
þjóðinni í tölu fullvalda (souværen)
þjóða.“
En hann segir að Sjálfstæðismenn,
sem hann hafi átt við, hafi verið sér
„samdóma um, að það væri hyggilegra
að íslenzkt ráðuneyti kæmist ekki þann
ig að orði á opinberum þingfundi, held-
ur á þann varlega hátt, sem í yfirlýs-
ingunni segir.“ Þá getur hann þess, að
hann hafi spurt Jón Magnússon „hvort
hann telji ekki þessa yfirlýsingu, sem
hér um ræðir, í fullu samræmi við
stefnuskrá þá, er vér heimastjórnar-
menn fylgjum og sem hann sjálfur lýsti
haustið 1914. Og ég hefi spurt hann,
hvort hann sé ekki fús — ef hann verð-
Guðmundur Ilanncsson
ur forsætisráðherra — að aðhyllast
þessa yfirlýsingu og kunngera hana.
Hann hefur játað þessu hvort tveggja
hiklaust og afdráttarlaust.“
Síðan var þessi málsmeðferð öll sam-
þykkt í einu hljóði á fundi Heimastjórn
arflokksins.
★ ★
En hvað dvelur Orminn langa? Hvern
ig stendur á því að gamla kempan, Sig-
urður Eggerz, hefur orðið að draga mál
ið á langinn. f fundagerð Sjálfstæðis-
flokksins 18. des. segir, að þingflokk-
urinn hafi rætt svar Heimastjórnar-
flokksins „og samþykkt með 10 sam-
hljóða atkvæðum, að halda fa9t kröf-
unni að forsætisráðherra sé úr sam-
vinnuflokkunum. Hjörtur Snorrason og
Kristinn Daníelsson voru sendir til
Framsóknarflokksins, sem var á fundi,
að tilkynna þeim þessa ályktun og óska
að þeir gengju á sameiginlegan fund
með sjálfstæðismönnum til að ráða mál-
inu til lykta. Þeir komu aftur með þau
boð frá framsóknarmönnum, að þeir
mundu e.t.v. óska frests til morguns
og að þeir hefðu fengið að vita, hvern
heimastjórnarmenn hefðu hugsað for-
sætisráðherra, og þætti gott að vita
einnig, hvern sjálfstæðismenn veldu til
þess úr sínum flokki. Voru sömu menn
sendir með þá orðsending, að flokkur-
inn hefði enn ekki rætt um það né tek-
ið neina ákvörðun, en ætluðu að sjálf-
sögðu, ef samvinnuflokkarnir mynduðu
eins manns stjórn, gengju þeir
báðir á fund saman og veldu mann. Eft-
ir alllanga bið komu á fundinn sendi-
menn Framsóknarflokksins, Þorsteinn
Jónsson og Sveinn Ólafsson. Hinn fyrr-
nefndi hóf máls, og kvað það vilja
flokks síns enn að gjöra tilraun til
samkomulags við Heimastjórnarflokk-
inn og kvaðst eiga að bera fram þá
tillögu, að samvinnuflokkarnir veldu
sinn mann hvor, og ef ekki næðist sam-
komulag um hinn þriðja við Heima-
stjórnarflokkinn, skyldi leita til við ein
hvern heimastjórnarmann, er til vildi
verða og hefði nokkra fylgismenn —
þá kvað Sveinn Ólafsson það enn vera
tillögur, að allir þrír flokkarnir kæmu
sér saman um að nefna hver sinn mann
og gengi síðan allir á sameiginlegan
fund og veldu forsætismann. Vildi
flokkurinn mælast undan um sinn að
ganga á samfund með sjálfstæðismönn-
um, gæti það á þessu stigi þótt lýsa of
nánu sambandi flokkanna, svo að það
felldi þriðja flokkinn frá að fallast á
tillöguna. — Þá var sendimönnum með
hógværum rökum sýnt fram á, að þessi
ráð væru eigi tiltækileg. Ekkert annað
gæti flýtt úrslitum en að samvinnu-
flokkarnir sýndu nú að þeir héldu
fast saman og gengju hiklaust að því
að taka að sér stjórnarmyndunina með
einum manni, væri þá fenginn stjórnar-
formaður, og skyldi hann bindast fyrir
því að koma á þriggja manna stjórn og
mætti þá halda áfram samkomulagstil-
Þorsteinn M. Jónsson
raunum við heimastjórnarmenn og
nefna til einn manninn. Fluttu sendi-
menn flokki sínum þessa tillögu og
komu að vörmu spori aftur og kváðu
vel hafa verið tekið undir hana í flokkn
um og fastmælum bundið að gjöra aðeins
enn síðustu tilraun við heimastjórnar-
menn, og ef ekki fengist neinn til með
skilyrðum þeim, er rétt hafa verið,
skyldi á sameiginlegum fundi flokk-
anna tveggja á morgun kl. 1, gengið
þegar að stjórnarmyndun. Þetta létu
fundarmenn sér vel líka og gengu af
fundi, er þá hafði staðið 3 kl.tíma —
Sig Eggerz — Kristinn Daníelsson."
Næsta dag, þriðjudaginn 19. des, kl.
1 e.h. koma svo saman til fundar allir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins og Fram
sóknarflokksins, eins og um hafði verið
rætt, en nú ber það við, að framsóknar-
menn vilja enn fá frest til samingatil-
rauna við heimastjórnarmenn, „semþeir
höfðu leitað frekari samninga við, en
ekki orðið ásáttir.“ Þegar fundargjörðin
frá deginum áður var lesin upp, bað
Sveinn Ólafsson um að sú athuga-
semd yrði bókuð við erindisrekstur
þeirra sendimanna, „að þeir hefðu heit
ið að koma á sameiginlegan fund, en
ekki afdráttarlaust að ganga þegarað
stjórnarmyndun." Síðan var ákveðinn
sameiginlegur fundur eftir þingfund
daginn eftir. En eftir að framsóknar-
menn eru gengnir af fundi, „ræddu
fundarmenn með sér og voru ásáttir um
að láta nú ekki dragast lengur en til
hafði verið tekið að ákveða stjómina
og ef beðið yrði um frekari frest, að
bíða við hálfa stund eða svo, og hyggja
þá heldur að að taka þátt í að mynda
stjórnina og vera í minnihluta, sem þó
er svo mikill, að hann getur látið til
sín taka“.
Næsta dag er svo aftur haldinn sam
eiginiegur fundur og komu allir þing-
menn Framsóknarflokksins 8, nema Ein
ar Árnason („og kosningasambands-
menn M.G. og M.P.“) og hafði Sveinn
Ólafsson orð fyrir þeim og tilkynnti fyr
24. miaí 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19