Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.1970, Qupperneq 23

Lausn á síðustu krossgátu
DAGBLÖÐ, sem byggja fjárhags-
lega afkomu sína á stjórnmála-
flokkum eða eru rekin af þeim,
hljóta að gjalda þess í efnisvali
sínu. Eftir því sem stjórnmála-
flokkarnir eru minni þeim mun
einstrengingslegri ver'öa blöðin í
málflutningi sínum. Þau sœkja afl
sitt til lítils lióps heittrúaðra
flokksmanna, sem þurfa að fá hœfi-
legan skammt af flokksboðskapnum
reglulega til að viðhalda sannfær-
ingunni. Þeim finnst og, að þeir eigi
fullan rétt til þess, því að án stuðn-
ings þeirra kæmi blaöið ekki wt.
Slík dagblöð eru yfirleitt mjög leið-
inleg aflestrar fyrir aðra en flokks-
mennina. Þau öðlast því sjaldan
mikla útbreiðslu utan þeirra hóps.
Hér á landi höfum við ekki farið
varhluta af þessari þróun. Allir
íslenzku stjórnmálaflokkarnir nema
Sjálfstæðisflokkurinn standa
straum af rekstri þeirra dagblaða,
sem styðja þá. Fjárhagsleg afkoma
þessara blaða er svo bágborin, að
forystumenn flokka þeirra hafa
leitað á náðir ríkissjóðs þeim til
bjargar.
Stjórnmálaflokkarnir reka blöðin
ekki fyrst og fremst með það fyrir
augum, að þau beri sig fjárhags-
lega. Megintilgangurinn með útgáfu
þeirra er að koma flokkssjónarmið-
um á framfœri. Dagblaðið Tíminn
er flokksblað par excellence. Það
má greinilega marka af gildismati
ritstjórnarinnar á fréttum. Nœr því
daglega birtast þar á forsíðu póli-
tískar „fréttir“ af innlendum vett-
vangi. Orðið fréttir er auðkennt
með gœsalöppum, af því að í sjálfu
sér er ekki um staðreyndalýsingu
að rœða í þessum fréttum. Þær
mótast miklu fremur af flokksleg-
um sjónarmiðum. Þœr eru annað
hvort skrifaðar til þess að niður-
lœgja pólitíska andstœðinga eða
upphefja samherja. Fremur lítil-
fjörleg smáatriði eru gerð að stór-
málum og öfugt.
Sú skoðun er nokkuð almenn, að
dagblöð eigi í vök að verjast í sam-
keppni við sjónvarp. Hún fœr nokk
urn byr, þegar horft er til flokks-
reknu blaðanna. Þau virðast sætta
sig við þá þróun að sjónvarp og út-
varp segi almenningi fréttir, sem
byggjast einvörðungu á staðreynd-
um. Þau líta fremur á sitt hlut-
verk að túlka staðreyndirnar frá
flokkslegum sjónarhóli. 1 þessu
felst hœttuleg uppgjöf, þar sem
sjónvarp getur aldrei komið í stað
fréttablaða.
í hinu ágæta, brezka tímariti
Encounter birtist nú í maí grein um
sjónvarp og vandkvœði þau, sem
fréttamenn við það eiga við að
glíma í starfi sínu. Greinarhöfund-
urinn er Robin Day, sem starfað
hefur sem sjónvarpsfréttamaður í
Bretlandi í 15 ár einkum á sviði
pólitískra frétta. Hann segir:
„Óseðjandi hungur sjónvarps eft-
ir lifandi og spennandi myndum
hefur mikla og djúpstœða van-
kanta. Af því léiðir, að sjónvarpið
hneigist ósjálfrátl til þess að kynna
málefni aðeins eða nœr einvörð-
ungu eftir því, sem afleiðingar
þeirra eru sýnilegar (á myndum).
Stríð í sjónvarpi sjást svo til ein-
ungis í mynd fórriarlamba og
bardaga, eins og gerzt hefur með
Víetnam, fyrsta sjónvarps-stríðið.
Eða borgarastríðið í Bíafra, en
óhugnaður þess var sýndur reglu-
lega á sjónvarpsskermum oklcar í
mynd sveltandi barna.
Hvað er rangt við þetta? Á ékki
að skýra frá hungri með því að
sýna fólk, sem er að verða hungr-
inu að bráð? Hvað er stríð annað
en fórnarlömb þess og bardagar,
blóð og grimmd? Segja má það —
en sjónvarpið á það til að einbeita
sér að þessum hlutum og útiloka
með því hugmyndirnar og málefn-
in, sem valda styrjöldum. Sjón-
varpið leggur ekki alltaf nóg að sér
til að spyrja „hver er ábyrgur“,
„hvers vegna gerist þetta“ eða „er
einhver önnur leið fœr“.
Þetta er ekki allt og sumt. Sjón-
varpinu er e.t.v. aðeins kleift að
ná myndum sínum af annarri hlið
deilu, sem getur verið jafn hrylli-
lega grimmdarleg á báðum hliðum.
Við höfum öll séð hroðalega óhugn-
anlegar sjónvarpsmyndir frá stríð-
inu í Suður-Víetnam, flestar þeirra
eru teknar fyrir tilstuðlan Banda-
ríkjamanna. Ekki er œtlunin að
ræða Víetnam-málið, en efast
nokkur um það, að hryllingsverk
og hörmungar eigi sér stað á þeim
svœðum, sem Víetkong ráða? Hvað
mikið af þeim hefur nokkru sinni
sézt í sjónvarpi?“
Síðar í grein sinni segir Robin
Day:
„ . . . Dagblöð, tímarit og bœk-
ur verða ekki ónauðsynleg á tím-
um sjónvarps. Þvert á móti skipta
þau menntað og lýðrœðislegt þjóð-
félag meiru en nokkru sinni fyrr.
Sjónvarpið getur valdið hryllingi,
það getur vakið samvizkuna og
varpað Ijósi á atburði. En aðeins
hið ritaða orð getur veitt þjóðfélag-
inu menningarlegan kraft þess.
Aðeins hið ritaða orð getur fylli-
lega þjálfað gagnrýnina og verið
viöunandi vettvangur fyrir umrœð-
ur og mótun hugmynda“.
Með þessi orð hins reynda,
brezka sjónvarpsfi éttamanns í huga
hlýtur mönnum að blöskra þróun-
in hjá flokksreknu dagblöðunum
hér á landi. Ef mat þeirra á stað-
reyndum vœri hlutlœgt og laust
undan klafa flokkssjónarmiðanna,
horfði málið nokkxið öðru vísi við.
En þegar þau hneigjast í rikara
mæli til þess að lúta flokksviljan-
um bœði í efnisvali og jjárhagslega,
er þróunin vissulega mikið áhyggju
efni. Það er raúnar engín'furða, að
útbreiðsla þeirra dragist saman.
Björn Bjarnason.

24. rruaí 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23