Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Blaðsíða 22

TJr kufli
í klofstígvél
Framh. af bls. 37
en hinir. Þar nieð hætti ég. Mér
fannst það blátt áfram vera að
storka höfuðskepnunum að
draga þarna fleiri laxa
Við héldum nú enn af stað og
til þeirra hjóna. Þau höfðu þá
dregið eina fimm eða sex laxa,
svo ekki höfðu þau verið að-
gerðarlaus í Klapparhylnum.
Hjalti hafði brugðið sér upp í
Rafveitustreng og tekið þar
einn vænan bolta, 10 eða 12
pund.
Nú tók að liða á kvöldið.
Eftir var að labba meira en
hálfrar stundar gang og bera
veiðina. Við höfðum gl.eymt að
matur var enginn með í förinni
upp með ánni. Hver getur líka
hugsað um mat á svona degi?
Hver axlaði nú sína veiði og
hélt af stað niður að bílnum.
Það liggur við að maður hefði
getað stigið dans í forarpollun-
um á Sauðanesmýrunum, svo
skemmtilegur hafði þessi dagur
verið.
—★—
Meðan konurnar voru að
stella með potta settumst við út
á bekk í kvöldhúminu. Hjalti
sagði mér kennileiti og við nut
um kyrrðarinnar. Hér var við-
sýnt og ég spurði Hjalta hvað
myndi valda því að svo marg-
ir læknar hefðu öslað á Kólku
mýrum í æsku. Hann kvaðst
ekki kunna á því skýringu.
Mér datt í hug að þetta mikla
víðsýni og olnbogarými gerði
menn djarfari. Eða var það arf
ur frá bardagaglöðum forfeðr-
um, sem hér höfðu fá vígi til
að skýla sér við, einasta vörn-
in varð því að vera sókn.
Það var orðið skuggsýnt, er
við gengum til náða í hústjald-
inu. Skvamp heyrðist frá ánni.
Var það sá stóri, sem beið okk-
ar að morgni?
—★—
Ég gekk út í móana í kvöld-
kyrrðinni. Hér var fullt af
draugum, sagði þjóðtrúin. Hér
á Hjaltabakka höfðu búið
skáld mörg, þá er hér var
prestssetur. Ef til vill er sú
fræga sléttubandavísa séra
Jóns Þorgeirssonar, föður
Steins biskups, kveðin hér í
kvöldkyrrðinni.
Táli pretta illu ann,
aldrei dóma grundar:
máli réttu hallar hann,
hvergi sóma stundar.
Og svo stórkostleg er þessi
vísa, að þegar hún er kveðin
aftur á bak, verður hún að hól-
vísu.
Og hér var það sem Friðrik
bóndi í Hvammi í Vatnsdal
villtist og komst ekki leiðar
sinnar á Brún, er hann hafði
erft eftir Bjöm bróður sinn.
Sá brúni var kjörgripur, sem
Björn unni engum nema þá
helzt Friðriki bróður S'ínum, ef
svo færi að hann létist á und-
an Brún. Þetta fór eftir. Eitt
sinn ætlaði Friðrik að ná
Hjaltabakka að kvöldi og var
á Brún. Sífellt reið maður á
undan honum og ætlaði Friðrik
að ná honum, en maðurinn
hvarf honum og sjálfur hafði
hann riðið fram á sjávarhamra
norðan Laxár. Varð hann að
.,od.
Við foss Mána ins kristna.
hafa hestaskipti og náði þá
loks að Hjaltabakka. En þegar
er hann kom heim lét hann
drepa þann brúna. Vildi hann
ekki eiga það á hættu að
hrapa á honum fyrir hamra.
Frægt er svo af sögum
Draugagil, þar sem nú eru
öskuhaugar Blönduósbúa. Þar
áttu að hafa gerzt voveiflegir
atburðir og margir hafa orðið
varir við eitthvað óhreint þar
um kring og margar sögur eru
um að menn hafi hvorki fundið
fram veg til Blönduóss né
Hjaltabakka, ef svo bar undir,
en hlotið hrakninga um Kólku-
mýrar. Hjalti Þórarinsson sagði
mér að hann hefði sem strák-
ur orðið var við eitthvað sem
hann getur ekki gefið skýr-
ingu á. Séu þarna staðir þar
sem hestar fari ekki, en standi
frísandi. Hafi það verið erfitt
fyrir óharðnaðan strák að
þurfa að fara af baki og teyma
hestinn framhjá draugastaðn-
um.
En hafi ég ætlað þetta kvöld
að ganga á vit drauga, þá
komu þeir ekki til fundar við
mig. Ég fór því heim í tjald og
sofnaði vært.
■—★—
Svo duglega svaf ég að ég
bærði ekki á mér fyrr en frú
Alma kallaði um morguninn að
kominn væri veiðitími. Ég
hafði einmitt hælt mér af því
að ég væri allra manna mest-
ur morgunhani, ekki sízt ef
veiði væri annars vegar.
Enn skein sól i heiði er við
komum á fætur. Um nóttina
hafði verið kalt svo nálgaðist
frost. Nú var haldið í neðri
hluta árinnar. Hjalti dró laxa í
Klapparstreng, en ég reyndi í
Dulsum, en svo heita þrír veiði
staðir við fossinn rétt ofan við
brúna á þjóðveginum.
Ég varð var, en veiðilánið
var ekki með að þessu sinni.
Næst var haldið upp að
Holti, þar sem Máni hinn
kristni bjó til forna. Þar
renndi ég í Ullarfoss, meðan
frú Alma dró lax í Ullar-
strengjum. Hjalti hélt hins veg-
ar með það sem komið var af
afla niður á Blöndqö.s til að fá
hann geymdan í frysti. Og Ull-
arfoss varð mér gjöfull. Þar
dró ég vænan lax.
Síðari hluta dagsins fórum
við svo upp eftir aftur og lax-
ar voru dregnir hér og hvar.
Er leið að kvöldi fórum við
Hjalti saman upp að Mánafossi,
sem er talsvert fyrir ofan þá
veiðistaði, sem við höfðum ver-
ið við daginn áður. Þetta var
skemmtilegur gangur.
I stígvélum yfirlæknisins.
Við ræddum um veiði-
mennsku. Hjalti sagði mér að
margir hefðu litla trú á Mána-
fossi til veiða. Færu þaðan
margir með öngulinn í rassin-
um. Þetta væri þó hinn mesti
misskilningur, þvi oft væri
Mánafoss gjöfull.
Þorvalds þáttur vH-förla seg
ir svo frá Mána hinum kristna
og Mánafossi:
„Svo er sagt, að Friðrekur
biskup hafi skírt þann mann,
er hét Máni, og fyrir það að
hann hélt helga trú með
mörgum manndyggðum og góð-
lifnaði, var hann kaliaður
Máni inn kristni. Hann bjó í
Holti á Kólgumýrum. Hann
gerði þar kirkju. f þeirri
kirkju þjónaði hann guði bæði
nætur og (kaga með helgum
bænum og ölmusugerðum, er
hann veitti margháttaðar fá-
tækum mönnum. Hann átti
veiðistöð í á þeirri, er þaðan
var skammt í brottu, þar sem
enn í dag heitir af hans nafni
Mánafoss, því að á nokkrum
tíma, þá er hallæri var mikið
og sultur, hafði hann ekki til
að fæða hungraða. Þá fór
hann til árinnar og hafði þar
nóga laxveiði í hylnum undir
fossinum. Þessa laxveiði gaf
hann undir kirkjuna í Holti,
og segir Gunnlaugur munkur,
að sú veiði hafi þar jafnan til
legið." (Hér fært til nútima
stafsetningar).
Mér fannst ég vera kominn
á helgan stað, þegar að foss-
inum kom. Ég get ekki með
öllu fallizt á að ekki sé víð-
sýnt og fallegt við Mánafoss,
eins og Jón Eyþórsson lýsir
staðnum, en þó kann ég ekki
hugnæmari lýsingu þaðan en
hann hefir:
„Þetta er fráleitt land, sem
laðar framandi vegfaranda til
náinna kynna. Þar er illur veg
ur hestum, ófært bílum — nema
skriðbilum og þreytandi að
arka það í gúmstígvélum. En
samt er það mála sannast, að
óvíða hef ég skynjað slíkan
náttúruunað sem dagstund við
Mánafoss um Jónsmessubil.
Ekki er þar víðsýni. Fátt sást
þar nema fosskrílið, flóaflæmi
og himinn, að vísu skýjaður
himinn. Varla sást þar fugl, en
þeir heyrðust. Aðskotadýr var
komið í land þeirra, og uppi
var fótur og fit um allan fló-
ann. Fréttin barst sem eldur í
sinu. Þeir sem næstir voru
sögðu hana með sínu nefi, og
svörin bárust úr öllum áttum
með mismunandi raddblæ, unz
margraddaður kliður fór um
landið. Mest bar á lýum, spó-
um, stelkum og hrossagauk. —
Ég hefði vart trúað því að
óreyndu, að svo margt mófugla
gæti átt heima á þessum slóð-
um.
Því skal þess getið til leið-
sagnar þeim, sem óskar að
kynnast ósnortinni, lifandi nátt
úru, að fáa staði veit ég ljúf-
legri en einhvern hrísflóa á
Kólkumýrum norður."
Þetta er fallega sagt og í
öllu rétt nema því má við bæta,
að mikið líf er i sjálfum foss-
inum og hylnum undir honum,
ekki síður nú en á dögum
Mána ins kristna.
Ég spurði Hjalta hvort hon-
um litist veiðilega á fossinn
núna. Fyrst svaraði hann fáu
til, grandskoðaði hann að mér
virtist, en sagði svo.
„Já, já. Við skulum bara sjá
hvort hann lifnar ekki.“
Hann setti litla, dökka flugu
á línuna og fór nú að kasta af
tveggja mannhæða háum klett-
inum við fossbrúnina. Að baki
honum var hæð, þannig að hann
varð að spinna fluglínuna upp
í loftið og láta hana svo sveifl
ast út á hylinn. Hann lengdi
köstin þar til flugan snerti
vatnið alveg við landið hinum
megin, þá dró hann línuna
hægt til sín. Og viti menn. Það
var eins og hylurinn yrði einn
sjóðandi grautarpottur. Sporða-
köstin voru um hann allan.
Fallegur lax stökk upp í foss-
inn og hvarf inn í löðrið. Eftir
örskamma stund var lax á. Og
honum var landað fyrir neðan
hylinn.
Ég tók við og leizt ekki
gæfulega á aðstæður. Taldi að
ég myndi skilja fluguna eftir
að baki mér i móunum.
En þetta fór allt vel. Og ég
dró næsta lax. Þannig héldum
við áfram þar til veiðitímanum
lauk, drógum sinn laxinn hvor
til skiptis. Við fórum svipað að
tæpan klukkutíma næsta dag.
Og þessar veiðar okkar við
Mánafoss eru skemmtilegustu
minningarnar, sem ég á úr ferð
inni. Minkur heimsótti okkur,
er við stóðum að veiðunum.
Hann var svo ágengur að
hann ætlaði að hlaupa yfir
tærnar á okkur. Hefir senni-
lega haft hugboð um laxana,
sem við vorum búnir að draga
og ætlað að ná sér í auðvelda
bráð. Ég þorði því ekki annað
en hafa vakandi auga með afl-
anum, ef sá mórauði skyldi
gerast of nærgðnguh. ITann gat
sjálfur haft fyrir þvi að afla
sér fisks. Það var nóg af hon-
um í Mánafossi.
—★—
Þannig leið dagurinn eins og
nýtt ævintýri. Og enn kom nótt
með ágústhúmi. Þá svaf ég
laust. Ég heyrði hvað eftir ann
að hesta fara hjá tjaldinu.
Einu sinni fór ég út til að gá
að þessum fákum. En þegar út
kom var ekkert að sjá, ekki
einu sinni hófaskellir i fjarska.
Skyldi Björn hafa farið þarna
um á Brún sínum. Enn gæti
verið reimt á Kólkumýrum.
Ég átti þess kost að fræðast
um Laxá af þeim Hjalta og
Páli S. Pálssyni hæstaréttar-
lögmanni, en þeir munu lengst
hafa veitt í ánni síðan hún var
eingöngu notuð til stangarveiði.
Páll segist muna að Bogi Bryn-
jólfsson sýslumaður hafi verið
fyrstur sem bar stöng i Laxá
á Ásum. Þóttu það skrítnar til-
tektir. Mun þetta hafa verið
laust fyrir 1937. Laxá var tal-
in gefa 250—300 laxa árið 1950.
Síðar tóku þeir ána á leigu
Hjalti, Páll og Sigurður Sig-
urðsson landlæknir, en hann
er ættaður frá Húnsstöðum,
sem er ein þeirra jarða, sem
land á að ánni. Síðan leigðu
þeir Hjalti og Páll hana tveir
einir, en nú háttar svo, að hver
landeigandi leigir fyrir sig, eft
ir þeim eignarhluta, sem hver
jörð telst eiga í ánni. Jarðirn-
ar, sem land eiga að ánni eru
Hjaltabakki, en Hjalti er eig-
andi þeirrar jarðar, Hnjúkar,
sem nú eru í eigu Blönduóss,
og Sauðanes, en þar á Páll
hluta lands. Sunnan megin
eru svo jarðimar Skinnastað-
ir, Húnsstaðir, Holt, Laxholt,
Hurðarbak og Hamrakot.
Eftir 1950 fer laxveiðin mjög
vaxandi í ánni og kemst allt
upp í 1400 laxa þar til fyrir
nokkrum árum, að skyndilega
tók að minnka í henni á ný og
fór hún allt niður i 170 laxa
yfir veiðitímann. Nú er hins
vegar tekið að lifna yfir ánni
á ný. Þeir félagar og landeig-
endur hafa gert sér far um að
hlífa ánni eftir föngum. Það
eru ekki nema tvær stengur í
ánni, þótt hún sé 14 km á
lengd frá ósi og upp í Laxár-
vatn. Þess vegna mun óhætt að
segja að þetta sé einhver feng-
sælasta laxveiðiá landsins þeg-
ar miðað er við afla á stöng.
—★—
Síðasta daginn, sem við
dvöldumst við Laxá, var ég svo
heppinn að konan fékk lax og
það frekar tvo en einn og auð-
vitað missti hún þann stærsta.
Þar með tel ég tryggt að hún
hafi tekið veiðibakteríuna, en
það er sérlega heppilegt fyrir
menn sem hafa gaman af að
veiða, en eru latir eins og ég,
og nenna þvi ekki að berja
ána allan daginn.
Vafalaust væri hægt að
halda áfram rabbinu um Laxá
á Ásum. En hér látum við stað-
ar numið. Veiðisögurnar verða
að bíða betri tíma. Það má ekki
grobba um of af þessu ágæta
fallvatni, því þá gæti svo farið
að alla langaði til að veiða þar.
En ég verð að segja að það ligg
ur við að ég vildi Itáa leggja
mig aftur á skurðarborðið, ef
ég ætti von á þvi, að fá að
renna norður þar á ný.
—viff.
54 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. desember 1970