Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1998, Page 13

VÍGÐA laugin á Laugarvatni. Á flötinni handan við laugina eru Líkasteinarnir og fjær sést
garðurinn sem greinarhöfundurinn hlóð að eigin frumkvæði kringum svæðið. Síðan hefur því
enginn sómi verið sýndur.
HÉR hefur Sæmundur Ólafsson bóndi á
Lágafelli í Austur-Landeyjum díft sér í Vígðu
laugina, en á bakkanum situr Haukur, sonur
greinarhöfundarins, þá 4 ára.
VÍGÐA LAUGIN
Á LAUGARVATNI
EFTIR RAGNAR ÁSGEIRSSON
Nú þegar styttist í þúsund 1 ára afmæli kristnitökunnar á
íslandi má ætla að athygl in beinist að vígðu lauginni á
Lauggrvatni sem er augljóst minnismerki um atburðinn,
en hefur ekki verið sýndur sómi eins og vert væri.
Margir eru þeir staðir,
sem vígðir hafa verið á
landinu, af Guðmundi
hinum góða og öðrum
Guðs mönnum, heiðin
björg og streymandi
lindir, en Vígða laugin
mun vera fyrsti stað-
urinn, sem vígslu hefir hlotið eftir að kristni
var í lög tekin á íslandi.
I 11. kapítula Kristnisögu segir svo: „All-
ir Norðlendingar og Sunnlendingar voru
skírðir í Reykjalaugu í Laugardal, er þeir
riðu af þingi, því að þeir vildu eigi fara í kalt
vatn. Hjalti mælti, er Runólfur var skírður:
„Gömlum kennum vér nú goðanum að geifla
í saltinu.“ Það sumar var skírður allur þing-
heimur, er menn riðu heim; flestir Vestan-
menn voru skírðir í Reykjalaugu í syðra
Reykjadal."
„Vígða laugin“ á Laugarvátni er því með
öðrum orðum hin forna Reykjalaug. Það
hygg ég rétt ályktað, að þá hafi Laugarvatn
heitir Reykir, eins og aðrir þeir staðir, þar
sem mikið rýkur úr jörðu. En eftir vígslu
Reykjalaugar komst hún í það álit sem
merkur og helgur staður, að hún breytir
nafni á bænum og sveitinni, sem hér eftir
verður: Laugarvatn og Laugardalur. Hinir
stóru hverir eru svo áberandi, að eðlilegt
var að staðurinn hlyti nafn sitt af þeim, en
laugin var ekki stór og á henni bar lítið. Það
er fyrst eftir skírnarathöfnina, vígsluna, að
hún verður helgur staður í hugum manna.
Kyngikraftur hins vígða vatns var álitinn
mikill fyrrum. Enn þekkist það, um öll
Norðurlönd, að mæður bregða tveim fing-
urgómum í vatn það, er börn þeirra voru
skírð í, og bera það í augu sér, því að það er
læknisdómur, sem gefur góða sjón. Og frú
Ingunn Eyjólfsdóttir á Laugarvatni hefur
sagt mér frá því að þegar hún var barn, í
Laugardal, þá hafi oft verið sent eftir vatni í
Vígðu laugina, þegar einhver veiktist á bæj-
unum. Svo að trúin á laugina lifir fram á
okkar eigin daga.
Annar merkisatburður íslenzkrar sögu
kemur einnig þessari laug við.
Þegar Norðlendingar sóttu lík Jóns Ara-
sonar og sona hans til Skálholts og fluttu
þau heim, þá komu þeir við hjá lauginni. í
Biskupaannálum er svo sagt, að þeir hafi
grafið líkin upp og flutt þau að Torfastöðum
um kvöldið. En næsta dag fóru þeir að
Laugarvatni og tjölduðu þar yfir líkin „og
þógu þau og bjuggu um þau til fulls“. Hafi
Vígða laugin verið álitinn helgur staður í
kaþólskum sið, þá er það ofur skiljanlegt, að
þeir veittu Jóni biskupi og sonum hans full-
an umbúnað þar, enda á leiðinni, þegar farið
var um Þingvöll og Borgarfjörð, eins og hér
var gert.
Við Vígðu laugina standa 6 steinar, all-
stórir. Þeir heita Líkasteinar, og eru um þá
þau ummæli, að líkbörur feðganna hefðu
verið lagðar á þá. Þarna eru engir aðrir
steinar nálægt, og hefir þeim auðsjáanlega
verið velt að.
Saga þessarar laugar kemur tvisvar við
merkustu atburði íslenzkrar sögu, og er
hún því ein af hinum allra dýrmætustu
þjóðminjum okkar.
Þegar ég kom að Laugarvatni 1932, þá
var ekki annað sjáanlegt af lauginni en
barmarnir, og þá var hún full af sandi og
leðju og hafði vafalaust ekki verið hreinsuð
upp í marga áratugi. Vatn milli 50-60 stiga
heitt rann þar um. Um sumarið gróf ég
hana upp og kom þá í ljós hleðslan allt í
kring og að hún er einnig steinlögð í botni,
70-80 cm djúp, u.þ.b. 150 cm að þvermáli og
kringlótt í lögun. Heita læknum veitti ég frá
og safnaðist þá vatn í laugina, milli 35-40
stiga heitt, sem svo má hita eftir vild með
því að renna heitu vatni í eftir þörfum. Er
þar svo gott bað, að betra getur varla hugs-
ast. I henni geta setið 4-6 í einu.
Þennan merka stað þarf að friða. Vígðu
laugina og Líkasteinana, ásamt umhverfinu,
svo að ekki verði þeim spillt, t.d. með fyrir-
ferðarmiklum og háreistum mannvirkjum,
eins og Snorralaug í Reykholti. Og presta-
stétt landsins ætti öðrum fremur að vera
annt um þessar minningar. Og víst mun
Vígða laugin þykja merkileg, ef haldið verð-
ur upp á þúsund ára afmæli kristins dóms í
landinu árið 2000; að hafa þá enn skírnar-
fontinn þar, sem heiðinginn varð „að geifla
á saltinu". Engum mun í hug koma að
byggja yfír laugina eða í nánd við hana, því
að hún á að liggja opin við sól, eins og hún
hefir gert í þúsund ár; en vel mætti það við
éiga að reisa þar krossmark eða annað slíkt,
er minnti á helgi staðarins. Því að nú koma
gestir árlega að Laugarvatni, sem nema
hundruðum og Vígða laugin vekur mikla
eftirtekt.
- En hvað um „Reykjalaug í Syðra
Reykjadal?" Skyldi hún vera til enn? Til var
hún, þegar Eggert Ólafsson og Bjarni Páls-
son fóru þar um, á miðri 18. öld. Nefna þeir
hana Krosslaug eða Krossbað og segja svo
frá henni: „Hún er í Lundareykjadal, sem til
forna var nefndur Syðri Reykjadalur; ofar-
lega, en þó í bygð, yfír hálfa aðra mflu frá
Lundarkirkju. Hún er við alfaraleið, hjá
bóndabænum Reykjum, og var því til foma
nefnd Reykjalaug. Heimafólk og ferðamenn,
sérstaklega þeir, sem fara til Alþingis, nota
þetta bað. Hún er varla eins stór og Leirár-
laug, en hlaðin upp úr smásteinum á sama
hátt, í holti eða brekku. Vatnið er hreinna og
tærara en í Leirá og í flestum öðrum laug-
um, hefir hvorki bragð né lykt og telst því til
Thermas aquæ simplicis puræ. Það er mátu-
lega heitt og verður ekki, þó einkennilegt sé,
óhreint af hveraslýi. Þetta ágæti Krossbaðs-
ins dregur marga að, en þó þykir almenningi
enn meira vert um annað; Að vestanmenn
voru þarna skírðir, þegar kristni var lögtek-
in árið 1000, því að þeir hikuðu við að taka
við skím, sem var mjög hátíðleg, í venju-
legu, köldu vatni. Þannig var það einnig um
aðra landsins íbúa, og var því mestur hluti
þeirra skírður í heitu vatni í Laugardal, 4
mflur suðaustur frá Alþingi. Þessi laug
(Krosslaug) var þá áður vígð, samkvæmt
kirkjunnar lögum, og þar reistur kross, sem
laugin fékk nafn eftir. En þetta hefir orsak-
að þá hjátrú, að vatninu fylgi yfirnáttúrleg-
ur kraftur til lækningar veikindum. Það fer
hér einnig oft og mörgum sinnum eftir ósk-
um sjúklinganna, eins og maður veit um
slíkar heilsulindir í öðram löndum.“
Böð era holl og læknisdómur. Og ekki
mun spilla, þó að menn trúi á hin góðu áhrif,
en landamerkin milli trúar og hjátrúar
þekki ég ekki. Máske er Krosslaug í Lund-
arreykjadal notuð enn í dag, þó að mér sé
ekki um það kunnugt og hafi ekki séð henn-
ar getið. Það gerir ekki heldur neitt til, þó
að ég viti ekkert um þetta, ef aðeins prest-
arnir vita það, því það er fyrst og fremst
þeirra að vita um og vaka yfir því, sem kem-
ur við sögu kristninnar í landinu og að sjá
um, að það sé í heiðri haft.
Höfundurinn var þjóðkunnur ræktunarfrömuSur og
bjó um tíma ó Laugarvami. Greinin birtist í Kirkjurit-
inu (febrúar 1940.
ANNA S.
BJÖRNSDÓTTIR
NALÆGÐ
Andartakið
andardráttur minn
óheyranlegur
en þó elska ég
í hverju innsogi
hæn í brjóstinu
aftur og aftur
Það flæðir að
Á útfallinu
dyljast tár mín og blandast haf-
inu
sem tekur við þeim
í auðmýkt sinni
Hver er hann sem á tár þín
spyr það feimnislega
Hann er á ferðalagi
segi ég
en bráðum
kemur hann heim
KVEÐJA
Taktu bréfín í silfurkassanum,
elskan mín
og settu þau undir sængina
inn í lófa mína
þegar loginn minn er slokknaður
ég ætla að lesa bréf á himnum
hverfast með orðum í jörðinni
og undirbúa nýjar rætur
fíéttaðu á mér hárið
þú mátt tala við mig á meðan
eða setja upp svipinn okkar
ekki vera döpur
það er ekkert sorglegt við
að deyja inn í sólarlagið
með ástarblóm í lófunum
og litlar indíánafléttur í hárinu
Manstu hvað ég var oft ham-
ingjusöm
ég er það líka núna
ENDUR-
FUNDIR
Það er eitthvað
sem brennur
Ljós á akri
stjarna um nótt
Eða er það
jökullinn sem logar
undir himni
undir snjó
undh' steinum sem titra
Himinn snertir himin
snjór bræðir snjó
steinarnir tala
Eldur þekkir eld
við hjartarætur
Höfundurinn er skáld í Reykjavík. Ljóðin eru
úr nýrri Ijóðabók sem heitir Hægur söngur í
dalnum og er væntanleg með vorinu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 14.FEBRÚAR 1998 1 3