Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Page 3

LESBÖK MORGUNBLAÐSBVS - MENNING LISTIR
47. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
JÓLABLAÐ LESBÓKAR
EFNI
Napóleon á Hákonarstöðum. Frank
Ponzi listfræðingur skrifar um 19.
aldar myndverk sem honum barst ný-
lega og birt er mynd af verkinu.
Á Miklabæ svo margt til ber. Um
hvarf séra Odds og heimildir um að
lík hans hafi fundist. En hversvegna
mátti það ekki vitnast? Grein eftir
Ragnar Fjalar Lárusson.
Hruni í Árnesþingi. Grein eftir Gísla
Sigurðsson.
Jólaminning eftir Guðmund L. Frið-
finnsson á Egilsá.
Nýársdagur við pýramídana í Teoti-
huacan. Eftir Hildi Hákonardóttur.
Ibsen. Sagt frá sýningum Þjóðleik-
hússins á Brúðuheimilinu og Leikfé-
lags Akureyrar á Pétri Gaut og rætt
við Michael Meyer, sem er mikil-
virkasti þýðandi leikrita Henriks Ib-
sens á enska tungu.
Vituð þér enn...? Jóhannes Jónasson
skrifar um rætur Niflungahrings Ric-
hards Wagners sem hann rekur til
Völuspár og hinna forníslensku Eddu-
kvæða.
Ertu ekki alltaf að skrifa? Ný smá-
saga eftir Einar Má Guðmundsson.
Kastali blaðakóngsins á Töfrahæðum.
Grein um bústað Williams Randolph
Hearst í Kaliforníu eftir Halldór Þor-
steinsson.
Verðlaunamyndagáta og verðlauna-
krossgáta.
FORSfÐUMYNDIN: Portret af konu. Málverk frá 16. öld eftir Giulio Campi. Myndin er !
listasafni blaðakóngsins W.R.Hearst, sem um er fjallað í blaðinu.
JÓNAS HALLGRÍMSSON
SVO RÍS UM ALDIR
ÁRIÐ HVURT
UM SIG
Svo rís um aldir árið hvurt um sig,
eilífðar lítid blóm í skini hreinu.
Mér erþað svo sem ekki neitt í neinu,
því tíminn vill ei tengja sig við mig.
Eitt á eg samt, og annast vil eg þig,
hugur mín sjálfs í hjai'ta þoli vörðu,
er himin sér, og unir lágri jörðu,
og þykir ekki þokan voðalig.
Ég man þeir segja: hart á móti hörðu,
en heldur vil eg kenna til og lifa,
og þótt að nokkurt andstreymi eg bíði,
en liggja eins og leggur upp í vörðu,
sem lestastrákar taka þar og skrifa
og fylla, svo hann finnur ei - af níði.
Jónas Hallgrímsson, 1807-1845, var fremsta skáld þjóðarinnar á 19. öld, en „listaskáldið
góða" þarf naumast að kynna. Ljóð hans eru þjóðinni alltaf jafn hjartfólgin þótt meira en
hálf önnur öld sé liðin frá andláti hans.
RABB
ALLSGAÐUR
Á JÓLUNUM
ETTA var rétt fyrir jólin.
Dagamir dimmir og stuttir en
þó langir í öllum erli aðvent-
unnar. Hlýir sunnanvindar
blésu yfir höfuðborgina regni
og dumbungi, pollar á götum
og óvíst hvort snjórinn legði
sína líknandi hönd yfir allan
grámann og ruslið í rennusteininum og
færði okkur inn í þennan ævintýraheim
handan staðar og stundar sem jólin eru.
Það var hringt í mig þennan dag, kunn-
ingjakona utan af landi. Einhvern veginn
passaði það ekki inn í aðventudagatalið að
þessi kona hringdi í mig svona rétt fyrir jól-
in. Erindið hlaut að vera óvenjulegt.
„Sæll,“ sagði hún og við lukum þessu
nauðsynlega kurteisishjali áður en hún hélt
áfram:
„Er ekki mikill erill hjá ykkur þarna fyrir
sunnan - svona rétt fyrir jólin?“ Eg játti
því.
„Ég skal segja þér,“ hélt hún áfram: „ég
hef svo miklar áhyggjur af frænda mínum.
Hann býr þarna í bænum.“
„Nú,“ sagði ég bara en hugsaði að nú
fengi ég í hendur eitt af þessum vandamál-
um sem bæði taka tíma og orku - og af
hvorugu átti ég nóg. Jólahald heimilisins
beið, jólatréð væntanlega enn óhöggvið úti í
skógi, hugmyndir að jólagjöfum ófæddar,
jólaræðan á aðfangadag óskrifuð, hvað þá
sú á annan í jólum. Hvað gat ég sagt um
jólabarnið þessi jól sem fólk var ekki búið
að heyra hundrað sinnum? Hvernig ræðu
gat ég samið upp úr þessari gömlu sögu um
fæðingu barns, sögu sem búið er að segja í
tvö þúsund ár? Ræðu sem bæði snerti við
mér og áheyrendum? Ég stundi, gamli góði
magafiðringurinn á leiðinni, þessi sérstaki
jólafiðringur sem aðeins prestar fá og þeir
kaupmenn sem byggja afkomu sína alger-
lega á jólavertíðinni.
Og þessi kunningjakona mín sagði mér
frá frænda sínum sem bjó einn í litlum hjalli
og var nú búinn að vera á sótfylliríi í á
þriðju viku. Hvort ég gæti nú litið til hans
og kannski gert eitthvað fyrir hann?
Ég sagði þetta skilyrðislausa já manns í
minni stöðu, sem allt og alla skal elska,
smækkuð útgáfa af Guði - að minnsta kosti í
hugum barnanna - nokkurs konar umboðs-
maður almættisins - ef ekki á jólum hvenær
þá?
Suðaustanáttin var gengin niður en í
staðinn var kominn útsynningur síðdegis
þennan sama dag og ég ákvað að fara strax
á staðinn. í huga mér barðist ólundin við
eftirvæntinguna, ský hékk yflr huga mér,
líkt og yfir húsunum í kring. Hvers konar
sitúasjón var þetta? Og hvað gæti ég svo
sem gert fyrir einhverja fyllibyttu á þriggja
vikna túr nokkrum dögum fyrir jól?
Þegar ég steig út úr bílnum nærri
áfangastað dembdist snörp skúr yfír. í hug-
ann kom gamalt blúslag með Eric Clapton:
„The sky is crying - look at the tears rolling
down the street."
Maðurinn bjó í gömlum bárujárnshjalli á
baklóð. Að framanverðu voru hús góðra
borgara í góðum efnum, í góðum málum,
eftir gluggaskreytingum að dæma og
jólakrönsum á útihurðum. Ég gekk stíginn
sem lá á milli húsanna að bakhjallinum,
hvítar skíðisgirðingar á báða vegu, fagur-
málaðar að framanverðu en viðhaldið ráð-
leysislegra eftir því sem nær skúrnum dró.
Það var eins og ég fjarlægðist mannheima á
leið inn í óþekkta veröld.
Ég barði á blautar dyr ef dyr skyldi kalla,
hurð í hálfri líkamshæð sem felld hafði ver-
ið inn í bílskúrshurð. Ekkert svar og þó
fannst mér ég heyra einhverja hryglu. Ég
tók í ólæsta hurðina, beygði mig niður að
beltisstað og smeygði mér inn.
Sjónin sem mætti auganu var eins og úr
annam tilveru. Hún tilheyrði a.m.k. ekki
tilveru fólksins frammi í götunni. Fullkomin
óreiða, fullkominn kaos, líkt og sena úr
neðri byggðum úr Guðdómlega gleðileikn-
um eftir Dante - eða síðustu andartök stór-
skipsins Titanic áður en það hverfur í djúp-
ið. Staðurinn virtist einhvern tímann hafa
verið smíðaverkstæði, þarna var heljarmikil
borvél, steðji og alls konar klippur, sagir og
hamrar til að eiga við járn og aðra málma.
Á gólfinu var járnarusl, ónýtar felgur, ónýt-
ir úretanbrúsar. í einu horninu stóð klósett
án þess að afsaka blygðunarlausa nærveru
sína við hliðina á hillu með matvöram og
upp að klósettkassanum hallaðist tjakkur.
Skammt frá var borð og á því opinn Cheer-
iospakki og instantkaffi, óhreinir diskar og
krúsir, en nöguð kindabein lágu á gólfinu
ásamt nokkram tómum Smirnoffflöskum. I
einni var dreitill eftir. Birtan passaði við
brennivínið, rússnesk lýsing, miskunnar-
laus, skerandi og opinberaði hvern smá-
drátt í þessu einkahelvíti.
Þegar ég var búinn að laga vit og rænu
að þessum sérkennilega stað sá ég loks
bedda úti í homi og á honum einhverja þúst
sem líktist mannsmynd. Á gólfinu við hlið-
ina á beddanum var stórt jámlok, kúffult af
sígarettustubbum. Nú bærði þústin á sér og
hóstaði í leiðinni. Þetta var þá maðurinn
sem ég var kominn til að heimsækja.
„Hver ert þú?“ Röddin var hás og brost-
in, útbrunnin eins og vonin í brjósti hans.
Ég sagði til nafns og bætti því við að ég
væri prestur - hefði verið beðinn um að
koma og líta til með honum - jólin væru nú
einu sinni á næsta leiti.
Þá brast hann í grát, máttleysislegan og
aumkunarverðan grát manns sem búinn er
að vera á túr í margar vikur. Maðurinn var
kominn að þrotum, sjálfsmyndin þorrin en
sjálfsvorkunnin ein eftir, fastur inni í sinni
litlu sjúku veröld, brýmar út í mannlegt
samfélag flestar brunnar.
Það var lítið hægt að tala við hann sökum
ekka svo ég klappaði honum bara varfærn-
islega á handlegginn.
„Eru jólin að koma?“ spurði hann mig allt
í einu á milli ekkasoganna, „og Jesúbarn-
ið?“ bætti hann við eftir næstu ekkahrinu.
Það var eins og þessi orð kveiktu djúpt inni
í þessum sjúka huga einhvem viðkvæman,
bernskan neista, eitthvað sem hann hélt
enn dauðahaldi í og gerði hann þrátt fyrir
allt að mennskri veru. Kannski var það sag-
an um fæðingu þessa barns, eða minningin
um eigin bernsku.
Svo spurði hann, mestmegnis sjálfan sig:
„Hvar skyldu þau vera núna, börnin mín?“
það lá einhvern veginn í þungu lofti þessar-
ar kytra að börnin væra fyrir löngu búin að
gefa hann upp á bátinn.
„Ég ætla að reyna að vera edrú á jólun-
um,“ bætti hann við eftir svolitla þögn.
Ekkinn varð minni eitt andai-tak og ég
reyndi að læða að einhverjum hug-
hreystandi orðum til að styðja hann í þeirri
ákvörðun. Mér fannst hann varla heyra í
mér. Kannski var heimur hans orðinn svo
fjaidægur að hann var hættur að skilja okk-
ur hin. Eða var það heimur okkar sem var
orðinn firrtur þessum veruleika neyðarinn-
ar?
Svo sagði ég honum að ég ætlaði að tala
við mann og annan til að hjálpa honum,
svona í tilefni jólanna. Síðan kvaddi ég og
fór.
Mér létti þegar ég kom út í daginn á ný
þrátt fyrir útsynningsdumbunginn og þó
var ég ekki ósnortinn. Og ég hugsaði með
sjálfum mér:
„Það er merkilegt með söguna af fæðingu
þessa jólabarns. Kannski virkar hún betur
ég hélt...“
HALLDÓR REYNISSON
sóknarpreslur í Nessókn.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998 3