Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1998, Page 4

MIKLIBÆR 1929.
„A Ml KIABÆ SVO
MARGT TIL BER"
EFTIR RAGNAR FJALAR LÁRUSSON
Miklabæjar-Solveig, séra Oddur og örlög Deirra,
- allt er Dað Ijóslifandi eftir nýja bók og nýtt eikrit um
þetta dramatíska ástarævintýri. Sólveig fékk leg í vígðri
mold og kirkjulegan yfirsöng eftir óskir frá miðlum,
en hvað varð um séra Odd? Greinarhöfundurinn hefur
komist yfir heimild um að lík hans hafi fundizt og verið
laumað í kirkjugarð í Héraðsdal því grunur lék á um
sjálfsmorð og þar með gat séra Oddur ekki fengið
legstað í ví gðri mold.
UM PESSAR mundir eru nöfn
Solveigar og sr. Odds frá
Miklabæ á margra vörum.
Leikritahöfundar og sagna-
skáid hafa séð til þess, og þar
á ég við leikrit Ragnars Arn-
alds: Solveig, sem nú er á
fjölum Þjóðieikhússins og
skáldsögu Björns Th. Björnssonar; Solka,
sem út kom á síðastliðnu ári. Bæði eru þessi
verk góð að mínum dómi. Þau taka í hönd al-
þýðustúlkunnar, Solveigar, sem orðið hefur
fyrir þungum örlögum, reisa hana á fætur og
leysa af henni þá fjötra, sem aldarandi liðinna
kynslóða hafði fært hana í, og setja hana á
þann bekk, sem hún á eflaust skilið. Eg ætla
mér ekki að ræða þessi verk frekar, en þessu
dularfullu og óráðnu mál, sem gerðust á
Mikiabæ í Skagafírði á síðai'i hluta 18. aldar:
dauði Solveigar og hvarf sr. Odds, hafa verið
mér einkar hugleikin frá bernskudögum enda
er ég frá Miklabæ kominn, ef svo mætti segja,
móðurafi minn, sr. Bjöm Jónsson, var þar
prestur og prófastur um áratuga skeið og fað-
ir minn, sr. Lárus Arnórsson, tók við af hon-
um og þjónaði þar í 43 ár og alllöngu síðar
gerðist sonur minn, sr. Þórsteinn, prestur þar
í tæpan áratug, svo að Miklibær skipar stóran
sess í huga mínum.
Bein Solveigar grafin wpp
Þegar ég var 10 ára gamail sumarið 1937
gerðist minnisstæður atburður á Miklabæ,
sem ég aldrei gleymi. Faðir minn sr. Lárus
var þá prestur þar og gef ég honum orðið, en
hann ritaði tímaritsgrein um þessa atburði.
„Fyrsta vitneskja um þetta barst mér til
eyma þann 11. júní í vor, er Pétur Zophonías-
son ættfræðingur í Reykjavík símaði tii mín
og spurði mig, hvort eg vildi veita aðstoð mína
til þess, að jarðneskar leifar Solveigar yrðu
grafnar upp á Miklabæ og jarðaðar í kirkju-
garðinum að Giaumbæ. Kvað hann ástæðuna
þá, að vera, sem tjáði sig vera Solveigu, og þó
öllu fremur verur, er bám hag hennar fyrir
brjósti, hefði gert vart við sig á miðilsfundi í
Reykjavík, og beiðst þess, að beinin yrðu flutt
og jarðsungin að venjulegum hætti að Glaum-
bæ. I þessum skeytum hafði verið bent á okk-
ur Pétur, ásamt þriðja manni, og við beðnir að
koma máli þessu í framkvæmd.
Eg tjáði mig þegar fúsan til að leggja mitt
lið til þessa verks, enda taldi ég það siðferði-
lega skyldu mína að daufheyrast ekki við
slíkri beiðni, en tók jafnframt fram, að ég
setti að skilyrði að leyfí biskups fengist til,
enda væri mér ókunnugt um heimild mína til
þess arna. Fól ég Pétri að útvega það leyfi.
Það orð lá á frá fornu fari, að Solveig lægi
grafín norðan undir kirkjugarði á Miklabæ
austanverðum. A þeim stað stóð fyrir svo sem
þrem áratugum þúfa eða þúst út úr kirkju-
garðveggnum, sem kölluð var „leiðið hennar
Solveigar". Nálægt 1910 var kirkjugarðurinn
á Miklabæ stækkaður - til norðurs. Komst þá
gröf Solveigar inn í garðinn. En 22. des. 1914
var lík gamallar konu hér í sveitinni grafið
hér í kirkjugarðinum. Þá gröf tóku þeir Sig-
urður Einarsson (heimamaður Þorsteins
Björnssonar bónda á Hrólfsstöðum, er síðar
verður nefndur) og Jóhannes Bjarnason
bóndi í Grundarkoti. Gröfína tóku þeir á mót-
um gamla garðsins og viðaukans. En er þeir
komu nokkuð langt niður, komu þeir ofan á
kistu, sem „lá út og suður“. Varð þá Sigurði
að orði: „Hver skyldi þetta nú vera?“ Þá svar-
aði Jóhannes (og kenndi sannfæringar í
rómnum): „Ætli það sé ekki Solveig.“
Þegar þetta gerðist var prestur á Miklabæ
fyrirrennari minn, séra Björn Jónsson, hinn
mesti merkisprestur og fræðimaður ágætur.
Þá er grafarmenn skýrðu honum frá sínum
óvænta fundi, bað hann þá að hafa ekki orð á
þessu. Fóru þeir að orðum hans, og fyrir því
varð miklu hljóðara um þennan fund, en ella
hefði orðið. - En ekki taldi sr. Björn minnsta
vafa leika á því, að þetta hefði verið kista Sol-
veigar; það sagði hann mér sjálfur síðar.
Eins og áður getur um, lá kista Solveigar út
og suður. Lá hún því þvert á gröfína, sem ver-
ið var að taka. Hefir Sigurður sagt mér svo
frá, að sér hefði virzt sem reynt hefði verið að
teygja höfðalag kistunnar inn undir kirkju-
garðsvegginn, eins og það hefði verið viðleitni
þeirra manna, er sáu um gröft hennar, að
koma henni sem næst vígðri mold, svo sem
Solveig hafði sjálf óskað. - Þegar hreyft var
við kistunni liðaðist hún í sundur og lögðu
grafarmenn fjalirnar úr henni samhliða kistu
þeirri, er þeir voru að taka gröf að, sunnan við
þá kistu. En er kista Solveigar var upp tekin,
kom fram skúti sunnan við nýju gröfína; í
þann skúta lögðu þeir beinin.
Nú vildi svo til að Sigurður sá, er gröf
þessa tók (en hann er nú bóndi í Stokkhólma
hér í hreppi), var eitt sinn staddur á Miklabæ
sl. vetur og var hann þá að rifja þessa atburði
ÚR SOLVEIGU, leikriti Ragnars Arnalds, í
flutningi Þjóðleikhússins. Vigdís Gunnars-
dóttir og Þröstur Leó Gunnarsson í hlutverk-
um Solveigar og séra Odds.
upp við okkur hjónin. Þegar því Zophonías
Pétursson kom norður, til þess að grafa upp
beinin, var okkur hjónunum í fersku minni
frásögn Sigurðar, og vissum við því vel, hvert
leita skyldi upplýsinga um legstað Solveigar.
En svo vildi einnig til, að hér á næsta bæ var
þá um tíma staddur sonur konu þeirrar, er
grafín var, þá er komið var ofan á kistu Sol-
veigar, en sá maður á nú heima á Suðurlandi.
Þótti mér nú bera vel í veiði og fékk eg hann
til að koma á vettvang, til þess að segja mér,
hvar leiði móður hans væri. Var svo til stillt,
að þeir komu samtímis á staðinn, hann og Sig-
urður, en þá brá svo við, að þeim bar ekki
saman um legstaðinn og munaði a.m.k. fullri
grafai-iengd eftir skoðun þeirra. En með því
að eg vissi, að sonur konunnar, sem grafín
hafði verið, var skilríkur maður (en það er
Sigurður líka), þá lagði ég til að grafið yrði á
þeim stað, er hann sagði til, því að mér fannst
ástæða til að treysta honum betur, þar sem
um gröf móður hans var að ræða. Var svo
gert, en árangurslaust; þar var í garðinum
með öllu órótuð jörð. - Þótti nú í bili ekki
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. DESEMBER 1998