Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1999, Blaðsíða 14

BÖRNUM LÍÐUR HVERGI
BETUR EN í KIRKJU
Morgunblaðið/ Sverrir
Sigurbjörn Einarsson, Magnea kona hans, Karl sonur þeirra og Kristinn Öm Sigurðsson, dóttursonur Karis. Myndin ertekin í
Langholtskirkju í Meðallandi
Dr. Sigurbjörn Einarsson,
biskup íslands 1959 til
1981, var staddur á
æskuslóðum sínum í
Meðallandi íVestur-
Skaftafellssýslu á presta-
stefnu í sumar er leið.
KRISTÍN SIGURÐAR-
DÓTTIR hitti Sigurbjörn
þar að máli og hlýddi
auk þess á ræðu sem
hann hélt í Langholts-
kirkju í Meðallandi en
þar vék hann meðal
annars að bernsku sinni.
FRAM kemur í bókinni „Sigur-
bjöm biskup: Ævi og starf1,
eftir Sigurð A. Magnússon, að
GísLrúnu Sigurbergsdóttur,
móður Sigurbjöms, hafi árið
1913 verið veitt Camegie-verð-
launin því hún þótti hafa sýnt
hugrekki og snarræði þegar
hún forðaði þriggja vikna gömlu bami sínu,
Sigurfinni, yngri bróður Sigurbjöms, úr
brennandi húsi. Þegar verðlaunin vom veitt
var Gíslrún látin af brunasárunum sem hún
hlaut við björgunina.
Atburðinum er lýst í bókinni: Það var á
annan dag jóla 1912 að Gíslrún, húsfreyjan
að Efri-Steinsmýri í Meðallandi í Vestur-
Skaftafellssýslu, var önnum kafin við að und-
irbúa skím yngri sonar síns sem verða átti
daginn eftir. Hún var með pott á eldavélinni
með feiti f því hún hugðist steikja kleinur.
Einar Sigurfinnsson, maður hennar, hafði
verið við gegningar en var nýkominn inn
gegnblautur eftir rigninguna.
Sigurbjöm er fyrst spurður út í þennan
hörmulega atburð frá frumbemsku sinni,
hvar hann hafi verið staddur, þegar kviknaði
í og hvaða áhrif þessi atburður hafi haft á líf
þeirra feðga:
„Eg var inni í bænum. Pabbi greip mig.
Hann var nýkominn inn. Hann hafði verið
við gegningar og var gegnblautur þvi að það
var hrakviðri úti, svo að hann sakaði ekki.
Og hann bjargaði mér en mamma tók yngri
bróður minn. Hennar föt loguðu þannig að
hún skaðbrenndist. Branasárin leiddu til
dauða hennar eftir viku legu og mikil harm-
kvæli.
Þetta var um kvöld. Móðir mín vék sér
eitthvað frá h'tilli olíuvél og það sauð upp úr
feiti og baðstofan stóð í björtu báli.
Eg á náttúralega ekki minningu um móður
mína sem dó þegar ég var hálfs annars árs,
það er fyrir mitt minni. Þá hætti faðir minn
að búa og fór í húsmennsku til móður sinnar
og yngri bróðir minn með honum. Ég fór til
móðurforeldra minna að Háu-Kotey. Ég átti
ágæta bernsku þar hjá þeim í góðu skjóli. En
náttúralega vissi ég af þessu þegar ég fór að
vitkast og saknaði móður minnar eins og aðr-
ir gera sem missa móður sína, en amma mín
gekk mér í móðurstað. Hér var mannlífið
með þeim blæ sem þá var algengur, þetta
var kannski hart líf hér miðað við það sem
annars staðar var. Frekar svona í erfiðara
lagi, það gerði einangranin, það var langt til
allra aðdrátta. Hér var aldrei farið í kaupst-
að án þess að brjótast yfir stórvötn og ófær-
ur. Að svamla með lest yfir Kúðafljót áleiðis
til Víkur gat tekið klukkutíma."
í ræðu sinni í Langholtskirkju á prestast-
efnunni minntist Sigurbjöm á fráfall móður
sinnar og bréf sem foður hans barst sem
varð honum mikil huggun. „Hér var ung
móðir lögð til hinstu hvíldar á köldum vetr-
ardegi. Maður hennar orti eina andvökunótt
þegar hún var liðin:
„Þó lögð í mold sé liljan mín,
lifir Drottins kraftur,
mig heyra lætur heitorð sín:
Hana sérðu aftur.“
Þessi maður fékk bréf frá manni sem hann
að vísu kannaðist við en hafði aldrei hitt.
Konan unga hafði dáið með slysalegum at-
vikum, svo það kom f blöðum. Maðurinn sem
bjó fyrir sunnan og kona hans skrifuðu síðar
þessum óþekkta unga bónda samúðar- og
huggunar- og kærleiksbréf. Þau hjón hétu
Guðrún Lárasdóttir og Sigurbjöm Astvaldur
Gíslason.“
Ævintýri í fjorunum i Meðallandi
Eitt af þeim ævintýram sem Sigurbjöm
upplifði sem bam var að fara um borð í tvö
erlend skip sem strönduðu í fjöranum í Með-
allandi.
„Þegar ég var níu ára gamall strandaði
skip. Frændi minn var við annan mann að
fara á fjöra. Það hafði verið hafátt og storm-
ur. Þá var þar strandað stórt þýskt skip frá
Hamborg með fjóram möstram og öll áhöfn-
in stóð í fjöranni. Það var yfirleitt þannig að
áhöfnin bjargaðist því ströndin er bara sand-
ur og gijótlaus. Þess vegna brotnuðu skipin
ekki. Þau strönduðu helst á flóði og ef skips-
höfnin beið átekta, sem hún hafði nú ekki
alltaf vit á, enda ekki von, þá stóð skipið á
þurru þegar féll út og áhöfnin komst í land.
Þannig var með þetta skip, í áhöfn vora
þrettán menn, skipið var hlaðið salti og var á
leið til Reykjavíkur. Tveimur dögum síðar
strandaði danskt skip á næstu fjöra fyrir
austan, það var aðeins stuttur spölur á milli.
Skipið var hlaðið timbri. Það hét Elísabet.
Þú getur hugsað þér þvílíkt ævintýri. Ég
fékk að fara að sjá ströndin, fara um borð og
sjá öll herlegheitin."
Var hægt að koma þeim aftur á flot eftir
þetta?
„Elísabet komst á flot. Það var unnið við
það vorið eftir, árið 1921. Björgunarskip lá
þar fyrir utan og vinnuflokkur gróf skipið
upp, en það hafði borist hátt upp í sand í
briminu. Það náðist út. Það var grafið upp úr
sandinum og síðan lyft upp og rennt á hlunn-
um til sjávar. Þetta var ævintýravor ’21.
Mikið góðviðri. Hiti. Þá gekk að vísu in-
flúensa og allir lögðust heima nema ég. Ég
slapp því að ég var tiltölulega ónæmur á far-
sóttir þegar ég var strákur."
Sá bíl í fyrsta sinn
Annað ævintýri úr bemsku Sigurbjarnar
var þegar hann sá bíl í fyrsta skipti fimmtán
ára gamall. Hann var þá á leið suður til
Reykjavíkur í menntaskóla.
„Árið eftir að ég fermdist fór ég alfarinn
úr Meðallandi og suður til Reykjavíkur. Þá
átti ég að fara í Menntaskólann. Tók inn-
tökupróf. Fór því ríðandi suður héðan. Ég
var á Klaustri, á þvi frábæra heimili, einn
vetur og lærði hjá Helga Lárassyni, svo
lærði ég líka hjá séra Bimi Bjömssyni í Ás-
um í Skaftártungu, prestinum sem fermdi
mig og var heimilisvinur. Hann var líka ág-
ætur maður. Hann fór með mig suður gagn-
gert til þess að láta mig taka inntökupróf í
Menntaskólann í Reykjavík. Það tók þrjá
daga að ríða út í Hvolhrepp. Við fengum svo
bíl á Ægissíðu. Þá sá ég bíl fyrst á ævinni,
komst í bílinn og fór með honum til Reykja-
víkur. Við vorum upp úr hádegi þama á Æg-
issíðu og voram komin til Reykjavíkur undir
kvöld. Þetta var hálfkassabíll, skýli fyrir far-
þegana fremst og pallur fyrir aftan fyrir far-
angur og varning. Eins og gerðist þá og tíðk-
aðist lengi.“
Varstu bdhræddur?
„Nei, nei. Þetta var eitt ævintýri allt sam-
an. Það var afar gaman. Það var svo þröngt í
bílnum að það var setið undir mér alla leið til
Reykjavíkur. Sem betur fór var ég ekki mjög
þungur og hann var víst ómeiddur af þessu
maðurinn sem tók þetta að sér.“
Mesta tilhlökkunarefnift
að fara til kirkju
Langholtskirkja í Meðallandi er Sigurbimi
sérstaklega kær. í ræðunni sem hann hélt
þar útskýrði hann hvers vegna:
„Sú var tíð að það var mesta tilhlökkunar-
efni mitt að fara til kirkju hingað að Lang-
holti. Hér lifði ég mestu hátíðir bernsku
minnar og alla mína ævi hef ég búið að þeim
hátíðum sem ég lifði í þessu húsi. Ég man
fyrst eftir mér á hnénu á afa mínum, héma
fyrir aftan prédikunarstólinn, og síðan við
hliðina á föður mínum sem var meðhjálpari
hér og hafði sitt fasta sæti. Sfðan veit ég það
sem ég hef reynt að segja fólki: Það á að
fara með böm í kirkju. Þeim líður hvergi
betur. Þar eiga þau heima. Þar lifa þau meiri
ævintýri en við vöram okkur á eða skiljum.
Þau era nær Guði en við áttum okkur á og
nær Guði en við sjálf. Þess vegna skulum við
hafa þau með okkur í kirkju.“
Trúarlíf Sigurbjarnar var strax í bemsku
mjög ríkt og í ræðunni segist hann hafa, - og
þá tali hann fyrir hönd allra bama sem ísl-
and hefur alið síðastliðin þúsund ár, reynt
það sem bam að skynja og lifa hátíðina,
helgina, heilagleikann, himininn, Guð í nánd
sinni. Hann segir og í ræðunni frá fyrstu
trúarapplifun sinni: „Ég átti annan helgidóm
í bemsku minni, hann átti ég á undan þess-
um (þ.e. í kirkjunni í Meðallandi), hann opn-
aðist fyrr og varð mér anddyri að þessum
helgidómi og inn í helgidóm kristinnar
kirkju. Það var á baðstofupalli hér litlu sunn-
ar í sveitinni, sem ég fann himininn opnast
fyrst. Það var hinn almenni prestsdómur,
sem mótaði mig í upphafi, guðrækni ömmu
og afa og pabba, bænalífið, reglubundin helg
iðkun, sem minnti á, að Guð er í nánd, hvað
sem annars er að gerast."
Undur á bak við þokuna
Sigurbimi er hlýtt til átthaganna. í áður-
nefndri ræðu á prestastefnu komst hann svo
að orði:
„Það er svolítið dimmt yfir núna hér í
Meðallandi. Þið sjáið ekki þá töfra sem hér
eru sýnilegir. Þeir eru huldir á bak við þoku-
vegg, þykkan og mikinn. Þið sjáið ekki Mýr-
dalsjökul sem gnæfir við Ioft í vestri, ekki
Oræfajökul sem gnæfir við loft í austri og
ekki Vatnajökul sem gægist fram milli Síðu-
fjallanna. En þið verðið að trúa því að þessi
undur era hér á bak við þokuna."
Náttúruöflin léku stórt hlutverk í lífi Með-
allendinga og segir Sigurbjöm í ræðu sinni
að sveitimar undir jöklunum hafi sætt meiri
áfollum en aðrar byggðir landsins. „Meðal-
land hefur átt sínum örlögum að mæta, eins
og allar mannabyggðir og ból um víða veröld.
Sveitimar hér undir jöklunum hafa sætt
meiri áföllum en aðrar byggðir landsins og
þó aldrei eins miklum og í Eldinum (þ.e.
Skaftáreldum).“ Stór hluti af besta landi
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 18. DESEMBER 1999