Lesbók Morgunblaðsins - 18.12.1999, Qupperneq 26

JUNIDAGURIJORVIK
GREIN: KRISTIN PALSDOTTIR
TEIKNINGAR: RAGNAR LÁR
Að heimsækja York í Englandi - hina fornu Jórvík - er
för langt aftur í aldir sem [ DÍrtir minjar um Rómverja
ogv ríkinga. Rómverjar nefndu staðinn Eboracum, síð-
arl comu Saxar til sögu og þó hét hann Eoforwick en
vík ;ingar nefndu hann Jórvík og þar er nú merkilegt
safn sem sýnir muni og myndir af daglegu lífi | Deirra.
Shambles, eða Slátraragata. Allt fram til 1930 var hver einasta búð í götunni slátraraverslun.
Við húsin voru þá svokölluð „shammels", eða bekkir, þar sem kjötið var haft til sýnis.
VÐ lögðum upp frá King’s
Cross-járnbrautarstöðinni í
London snemma morguns í
júnímánuði sl. Förinni var
heitið til Jórvíkur (York)
og farkosturinn „Skotinn
fljúgandi" (The Flying
Scotchman). Við létum fara
vel um okkur i nytískulegum járnbrautar-
-.vagni og fylgdumst með landslaginu á leift-
urferð, því ekið var á liðlega 200 km hraða.
Ferðin tók rétt rúmar tvær klukkustundir
og þegar við stigum út í York var hádegi. Við
höfðum pantað herbergi á gistiheimili í
gegnum British Tourist Board og fengum
nákvæmlega eins herbergi og lofað hafði
verið. Gistiheimilið er í hjarta York og eftir
stutta göngu vorum við komin inn í „Safna-
garðinn" (Museum Gardens). Fyrir augu
okkar bar rústir kirkju heilagrar Maríu, sem
var rómversk-kaþólsk kirkja. Kirkjan var
byggð um 1088 en brotin niður við siðaskipt-
^in, að skipun Hinriks áttunda árið 1539.
Garðurinn ber þess greinilega merki að vera
mikið notaður. Fólk lá og sat á víð og dreif
um garðinn og naut góða veðursins og borð-
aði nesti. Þegar við gengum út um aðalhlið
garðsins blöstu við okkur rústir frá tímum
Rómverja, en við ákváðum að geyma okkur
til næsta dags að skoða þær. Við fórum aftur
á móti á rölt um götur miðbæjarins. Það var
eins og að detta inn í skáldsögu eftir Dickens
eða Jane Austen, því húsin eru flest mjög
gömul, frá 18. og 19. öld, og sum jafnvel mun
eldri. Mikið er um bindingsverkshús og allar
götumar þröngar og steinlagðar og mjög
víða eru þær eingöngu göngugötur. í flestum
þessum húsum er að finna litlar búðir,
minjagripabúðir, fatabúðir, konfektbúðir,
sápubúðir og mikið af veitingahúsum. Við
borðuðum hádegisverð á litlu frönsku veit-
*ingahúsi í einu af þessum gömlu húsum og
fengum ljómandi góða lauksúpu, makrílkæfu
og glas af hvítvíni á góðu verði og sáum
strax að mun ódýrara er að borða á veitinga-
húsum í York en t.d. London. Það var dá-
samlegt að ganga um gömlu götumar í York
og skemmtilegt að skoða nöfn gatnanna,
Coppergate, Stonegate, Micklegate og
Fossgate svo einhverjar séu nefndar og vor-
um við fljót að þýða götunöfnin yfir á ís-
lensku, Kopargata, Steinagata, Miklagata og
Fossgata. Við gengum niður að ánni Ouse,
sem við gætum kallað Ósá á íslensku, og tók-
um okkur far eftir ánni með útsýnisbát. Það
er alltaf ævintýralegt að sigla eftir ám sem
standa við borgir, því maður fær nýja sýn á
borgina. Þessi var engin undantekning. Við
sigldum niður Ouse þar sem hún mætir ánni
--Foss. Armótin mynda eins konar þríhyrning.
Rómverjar byggðu þar virki sem þeir nefndu
Eboracum. Við sigldum framhjá Guildhall
(ráðhúsinu), sem byggt var á 15. öld, en fyrr
á tímum var York mikil verslunarborg.
Guildhall var sprengt upp í seinni heims-
styijöldinni, en endurbyggt seinna í upp-
haflegri mynd. Meðfram ánni Ouse lágu
fljótabátar við festar og aðrir voru á siglingu
og við urðum vitni að spennandi róðrar-
keppni námsmanna. Afram var haldið og að
bátsferð lokinni gengum við upp Market
Street og fengum okkur eftirmiðdagste á
gamaldags ensku veitingahúsi og fylgdumst
með straumi fólksins sem rann hjá. Mikill
"Yiluti ferðamannanna sem við fylgdumst með
var eldra fólk og stórir hópar af krökkum á
grunnskólaaldri með kennurum sínum,
greinilega á skólaferðalagi. Það sem okkur
þótti hvað eftirtektarverðast var að ungir og
aldnir virtust bera virðingu hver fyrir öðrum
og kurteisi var hvarvetna í fyrirrúmi, hvert
sem litið varð. Clifford’s Tower var næsti
viðkomustaður, en hann heitir eftir konung-
legum kastalaverði fyrri tíma. Turninn var
reistur í tíð Vilhjálms sigursæla á árunum
1245-62 og notaður sem virki allt til loka 17.
aldar. Clifford’s Tower stendur á nokkuð
hárri hæð og þegar upp er komið sér til allra
átta yfir borgina. Robert Aske, sem nefndur
var „pílagrímur sæmdar“, var hengdur í
Clifford’s Tower árið 1536, en hann hafði
ásamt fylgdarmönnum sínum ráðist fram
gegn her Hinriks áttunda, þegar kóngur lét
ræna og rupla og brjóta niður öll klaustur í
héraðinu.
Frá virkinu gengum við niður Castlegate
og komum við þá í Víkingasafnið. Sagan seg-
ir að á 5. og 6. öld hafi af og til komið innrás-
arherir frá norðri og meginlandinu til York,
eða Eboracum, eins og borgin nefndist þá.
Þar kom að Saxar lögðu undir sig landsvæð-
ið og kölluðu Eoforwic. Árið 625 kvæntist
Eðvin konungur Norðimbralands Eðelborgu,
hinni kristnu dóttur konungsins af Kent.
Hún hafði slík trúarleg áhrif á Eðvin að
hann og menn hans létu skírast til kristinnar
trúar á páskadag 627 í kirkju heilags Péturs.
Kirkjuna hafði Eðvin konungur látið reisa í
York og stóð hún á sama stað og dómkirkjan
stendur nú. Trúarlegt líf var stöðugt í York
næstu öld og árið 735 lýsti páfinn yfir því að
York væri erkibiskupsdæmi. Næstu áratugi
á eftir, eða árin 766-81, var York eitt af
frægustu skólasetrum Bretlands og þótt víð-
ar væri leitað í Evrópu. Alcuin, einn af fræg-
ustu fræðimönnum þess tíma, var skóla-
meistari dómkirkjuskólans í York.
Þessum gullna tíma lauk með innrásum
víkinga á Bretland, fyrst á Jarrow og Lindis-
farne, sem voru mikilvægar stöðvar lærdóms
og trúar á þeim tíma. Afram héldu þeir og
þar kom að víkingar réðust á York. I þeim
bardaga féllu kóngarnir Osbert og Ella
ásamt stórum hluta manna sinna, en þeir
höfðu ráðið ríkjum í York og Norðimbra-
landi. Þeir sem eftir lifðu af mönnum þeirra
sömdu frið við víkingana. Það voru því
danskir konungar sem réðu ríkjum í York og
Norðimbralandi næstu 50 ár og borgin óx og
dafnaði og bjuggu þar um tíu þúsund manns
þegar mest var. Verslun var og mikil á þeim
tíma. Frá tímum víkinga eru merkar minjar
um veru þeirra í York og eru í safninu ómet-
anlegar heimildir um þær.
Við gengum nú upp Shambles, eða „Slátr-
aragötu“. Allt fram til 1930 var hver einasta
búð í þeirri götu slátraraverslun. Við húsin
eru ennþá svokölluð „shammels" eða bekkir,
þar sem kjötið var haft til sýnis.
Á opnu svæði við Slátraragötu var fólk að
selja bæði ávexti og grænmeti á borðum úti.
Auk þess voru alls kyns handverksmenn að
störfum og gat að h'ta járnsmiði, leirkera-
smiði og fleira fólk við iðju sína. Við Little
Shambles eða „Litlu Slátraragötu" sáum við
eitt af þessum fallegu gömlu bindingsverks-
húsum og þegar inn var komið þótti okkur
sem við værum komin í ævintýr, svo fallegt
var húsið að innan. Það kom í ljós að þetta
var veitingahús, sem verið var að opna eftir
gagngerðar breytingar. Yfir góðum kvöld-
verði sagði þjónninn okkur sögu hússins,
sem byggt var árið 1795 og hefur tvívegis
lent í eldsvoða, en verið endurbyggt og lítur
nú út eins og forðum. Nú var komið að há-
punkti dagsins, en það var að fara í dóm-
kirkjuna í York. Klukkan var orðin átta um
kvöldið þegar við komum í kirkjuna og orðið
rokkið úti fyrir. Dómkirkjan í York er talin
ein af gersemum Englands. Miðhluti
kirkjunnar var byggður á árununum 1291-
1350 og er í gotneskum stíl. Þvergöngin voru
byggð nokkrum áratugum áður, á árunum
1220-1270. Kórinn var síðan reistur á fyrri-
hluta 15. aldar. I þvergöngunum eru mjög
margir frægir og fallegir steindir gluggar.
Gluggarnir „Five Sisters" eru taldir þeir
frægustu. Þeir voru gerðir um 1260 og eru
elstu heilu gluggarnir í dómkirkjunni. Glerið
í gluggunum er að mestu í grænum og grá-
um lit og mynstur geómetrískt. Við fylgd-
umst með hópi grunnskólanemenda sem kom
þar ásamt kennara sínum. Kennarinn lét
nemendur ganga eftir þvergöngunum hald-
andi fyrir augu og sagði síðan: „Lítið öll upp
og horfið á eitt af djásnum Guðs.“ Kór
kirkjunnar er talinn mjög merkur út frá
byggingarlegu sjónarmiði, en á framhlið
hans eru styttur af fimmtán konungum Eng-
lands, allt frá Vilhjálmi fyrsta til Hinriks átt-
unda. Það var orðið dimmt þegar við gengum
gömlu göturnar í York heim á leið í Martins
Guest House. Gömlu húsin í York voru að sjá
eins og teikningar í ævintýrabók. Safnagarð-
urinn var upplýstur þegar við gengum gegn-
um hann og páfuglar spókuðu sig innan girð-
inga.
Það var gott að gista á Martins Guest
House. Við tókum daginn snemma, því lest-
ina áttum við að taka til baka til London
klukkan sjö um kvöldið. Við ákváðum að fara
með farangur okkar á járnbrautarstöðina og
setja í geymslu yfir daginn. Það var furðuleg
tilviljun fannst okkur, að sami leigubílstjór-
inn ók okkur á járnbrautarstöðina um morg-
uninn og hafði ekið okkur daginn áður frá
stöðinni, á gistiheimilið. Hann kannaðist
strax við okkur og spurði hvernig okkur lík-
aði. Við sögðumst vera afar ánægð, en vær-
um búin að uppgötva, að við þyrftum að
minnsta kosti viku til að skoða allt það mark-
verðasta og yrðum því að koma aftur til
York. Þetta líkaði bílstjóranum að heyra.
Frá járnbrautarstöðinni og inn í gamla
bæinn liggur að hluta einn af virkisveggjun-
um frá tímum Rómverja og gengum við eftir
honum. Ekki er vitað mikið um sögu York
fyrir komu Rómverja þangað, en á árunum
71-73 reistu þeir virki sem þeir kölluðu
Eboracum til að verjast uppreisnarseggjum
úr norðri. Virkið var reist á þríhyrndum
tanga, þar sem á eina hlið var ófær mýri, en
árnar Ouse og Foss til hinna hliðanna. Virkið
var síðan endurbætt í gegnum tíðina og end-
urnýjað á miðöldum, á þann hátt sem það er
nú. Á þriðju öld var Eboracum orðið að sjálf-
stæðri nýlendu og fjögur þúsund hermenn
voru staðsettir þar. Árið 306 lést Konstan-
tínus keisari í Eboracum og sonur hans, sem
síðar varð Konstantínus mikli, lýstur keisari
í hans stað. Konstantínus mikli skipti Bret-
landi upp í fjögur umdæmi og var Eboracum
eitt þeirra. Eboracum varð að höfuðstað her-
stjórnenda sem réðu Hadríunasarmúrnum
norðar í landinu. Sífelldur ófriður og styrj-
aldir leiddu til þess, að um 410 urðu Róm-
verjar að draga lið sín til baka til að verja
sjálfa Rómaborg.
Á bak við borgarbókasafn York gat að líta
mjög merkan uppgröft og sáum við söguna
svo að segja í „lögum“, allt frá tímum Róm-
verja til miðalda. Þessi uppgröftur er þannig
unninn að hann er sýndur í lögum. Neðsta
lag er frá rómverskum tíma og skjöldur hef-
ur verið festur upp fyrir hvern tíma. Þarna
eru rústir Multangular-turnsins sem var
reistur á fjórðu öld og í grunni hans eru
fornar steinkistur, líklega frá miðöldum. Það
var sérkennilegt að skoða rústir frá tímum
Rómverja og líta svo til hliðar inn um glugga
borgarbókasafnsins og sjá fólk vera að vinnu
við tölvur.
Að loknum hádegisverði, sem við snædd-
um á litlum ítölskum stað, gengum við eftir
Goodramgate og dáðumst að húsunum. Fyrr
en varði sáum við afar glæsilegt hús, umlukt
mjög fallegum garði. Við settumst á bekk í
garðinum til að hvfla lúin bein. Garðurinn
*
26 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 18. DESEMBER 1999