Alþýðublaðið - 02.07.1988, Blaðsíða 18

r. i ic-
1988'.
Á SVIÐI OG UTAN
Eyvindur Erlendsson
skrifar
Leikflokkur Olégs Éfrémovs viö Listaleikhúsið i Moskvu aö æfingum á nýju og ónefndu leikriti Mikhails Rosh-
ins. Éfrémov er sá sem styöur sig á stóibakið og höfundurinn er sá sem situr fyrir aftan hann.
Nýtt hefti af tímaritinu
Sovét Theatre barst í hendur
í gær. Þaö væri skapi næst
að skrifa heilsiðu pistil um
það, svo margt sem virðist
þar að gerast og ennþá fleira
sem kraumar undir niðri og á
eftir að gerast, næstu árin.
Satt best að segja þá er hver
sá maður fjarri uppsprettum
andlegs lífs í heiminum sem
ekki fylgist með því hvað ger-
ist í Moskvu. Þar hefur suðu-
pottur hugmyndanna ævin-
lega kraumað, undanfarnar
tvær aldir að minnsta kosti,
og þá alveg án tillits til þess
hver hefur setið á stóli keis-
ara eða, nú á seinni tímum;
aöalritara flokksins.
En manni ofbýöur að ætla
sér að skýra fyrir yður, góðir
landar, allt það sem lesa má
út úr hverju nýju hefti af
Sovét Theatre. Sovésk hugs-
un virðist sumpart svo fjarri
og hin rússneska, ukrainska
eða georgianska skapgerð
svo dularfull og framandi
yður að hver sá sem leggja
vill út af nýjum tíðindum það-
an úr austri virðist þurfa að
byrja sögu sína allt aftur í
Nóaflóði til þess að fá undir
skrif sín einhvern þann
grundvöll sem hægt væri að
byggja skiljanlegar lýsingar
á.
Það eitt að hin svokallaða
Rétttrúnaðarkirkja hefur ráð-
ið hugsun manna austur þar i
margar aldir gerir oss hugs-
unarhátt hinna ráðandi þjóða
í Sovétríkjunum óaðgengileg-
an. Skoðið fyrst nafnið. Engin
önnur trúfélög hafa beinlínis
nefnt átrúnað sinn „réttan
trúnað" og þar með lýst vfir.
með nafninu sjálfu, að aílt
annað sé „rangt“.
Allur efi er eitur í beinum
þessa fólks. Eitthvað er til
sem skoðast absolut rétt
eins og annað er rangt. Því
ranga ber að útrýma.
Það skyldi þó aldrei vera
rétt sem stjörnuspárgutlar-
arnir segja að öld Vatnsber-
ans sé genginn í garð . Þá
fara í hönd skemmtilegir tím-
ar fyrir mig og mína. Tímar
hugarflugs, tímar efasemda,
tímar hins ótrúlega, — í einu
orði sagt; timar ævintýrisins.
Og satt best að segja eru
ýmis teikn á lofti um það. Æ
oftar verður maður var við
það á prenti að menn telji
drauma sína ekki síður veru-
leika en vökuna. Æ oftar hitt-
ist fyrir fólk sem tekur ekki
síður mark á draumi sínum
en vöku, á grun sínum ekki
síður en hinu sem reynd hef-
ur sannað. Æ oftar fyrirhittist
ungt fólk sem telur sér ekki
skylt að trúa þótt sannað sé.
Það segir sem svo: Við vitum
um svo marga hluti sem hafa
verið sannaðir hinum gild-
ustu rökum en reynst rangir
engu að síður. Röklistinn er
list út af fyrir sig. Henni er
beitt af þeim sem hana
kunna. Hvort þeir eru með
henni að sanna rétt mál eða
rangt, það getur enginn vitað.
Það er Ijóst að eftir nokkra
áratugi hinna þjóðfélagslegu
rýninga, einkum í okkar
heimshluta, hinum norræna,
eru nú uppi ærið sterkar
skáldlegar tilhneigingar.
Þetta sést í leikritavali, eink-
um hinna ungu (avant garde)
leikhúsa og merki þessa má
lika sjá í efnisvali dagskrár-
gerðarmanna útvarps. Fyrir
nokkrum árum tók ég mig til
og las ein tíu ævintýri eftir H.
C. Andersen í útvarpið, Morg-
unstund barnanna. Mér var
svo sem leyft þetta með
nokkuð Ijúfu geði en hitt var
Ijóst að þeir sem mest létu
bera á sér og ábyrgastir
þóttu í vali á bókmenntaefni
fyrir börn, þeir voru á þeirri
tíð ekkert hrifniraf rausinu í
honum Andersen gamla.
Þeim þótti hann jafnvel sið-
spillandi á köflum, eins og
þegardátinn prúði lætur
gömlu konuna fyrst gera sér
greiða og heggur svo af
henni hausinn.
Núna þykir Andersen sjálf-
sagður í útvarpinu. Það er
einmitt verið að lesa syrpu af
honum. Gott ef ekki verður
farið að segja börnunum hin-
ar grimmu en skáldlegu sög-
ur af Blákápu og Hans og
Grétu á nýjan leik, sögur sem
til skamms tima máttu heita
bannaðar.
Ég sé það líka á hinu nýja
hefti af Sovét Theatre að þar
eru menn farnir að láta hitt
og þetta koma fram hvort
heldur rök skynseminnar
mæla með því sem „æski-
legu“ og réttu eða ekki.
Furðuleg lítil leikrit, ekki
endilega vel skiljanleg „al-
þýðunni“ eru birt, einungis
vegna þess að einhverjum
furðulegum manni eða konu
datt i hug að setja þau sam-
an. Og viti menn: áhorfendur
eru forvitnir um þetta!
Af ungu leikhúsunum hér í
Reykjavik getur maður álykt-
að svipað. Frú Emilla, Gránu-
fjélagið, Þíbylja og Leiksmiðj-
an ísland. Allir þessir flokkar
róa á hin nýju mið, mið
hreins skáldskapar. Það má
jafnvel segja að sýningar
hinna tveggja síðasttöldu
æitu tremur að teljast til
kvæða en leikrita. Svo er hitt
einkennið að höfundar reyna
ekki að stjórna útkomunni.
Þeir ætla skáldskapnum sitt
eigið frelsi til að verða það
sem hann vill verða, að lög-
málum leiksins og tungu-
málsins. Þetta er nokkur
breyting frá þeirri meginreglu
sem gilt hefur þar sem ætl-
ast er til að höfundurinn viti
alveg klárt hvað hann er að
fara. Einnig hefur verið ætl-
ast til þess sama af leikstjór-
um og leikurum: Ekki að
stiga út I hið ókunna, ekki
heimta neitt gert sem þú get-
ur ekki útskýrt til hvers er.
Eftir að ég fór að vinna í
líkhúsinu verður mér æ oftar
hugsað um dauðann, —
sagði karlinn. Þetta hefur
löngum þótt fyndin hending.
Fyndnin liggur í því að þarna
er verið að segja nauðasjálf-
sagðan hlut með yfirtak
spekingslegum hætti. En þó
er það ef til vill mest að mað-
ur sér fyrir sér andlit þess
manns sem þarna tekur til
máls og maður trúir þessu
andliti, hvað svo sem það
kann að láta út úr sér.
Nú I seinni tíð hef ég verið
að leika mér að því að skoða
myndir af fólki í dagblöðum.
Einkum leikurum. Eg er orð-
inn svo flínkur í þessu að ég
get sagt fyrir með nokkuð
öruggri vissu hvort sýning
eða jafnvel konsert sem
mynd birtist af er gott eða
vont, án þess að hafa hug-
mynd um hvaða efni þetta
fólk er að presentera. Meiri-
parturinn af þvl sem fólk seg-
ir er ýmist vanhugsað bull
eða jafnvel hrein lygi. Flest
sem út úr fólki kemur er til
þess ætlað að villa sjónir
áhorfandans; láta hann halda
að maður sé annar en er, að
maður sé að halda fram ein-
hverju sem nýtur viðurkenn-
ingar valdsins enda þótt allir
viti að enginn marktækur
maður heldur slíku fram í
alvöru.
En andlit Ijúga ekki. Ekki
að þeim sem kann að lesa
þau.
Þess vegna læt ég mig
hafa það að gera þær tvær
Ijósmyndir sem hér með
fylgja að meginefni pistils
dagsins í dag. Ég ráðlegg
fólki að skoða þær vel og
vandlega.
Það gæti verið að þetta
séu hin raunverulegu andlit
komandi tíma. Það er meira
að segja afar sennilegt. Það
vill svo til að ég þekki þetta
fólk og veit að það fer ekki
með fleipur.
Á annarri myndinni er Alla
Demidova, fræg leikkona í
austurvegi sem þarna hefur
tekist að tæla með sér í sýn-
ingu á leikrit sem hún örugg-
lega veit ekki fyrir víst hvað
boðar, tvo harla getnaðarlega
stráka. Ég hef lesið leikritið
og skil það ekki. En ég skil
þessi andlit. Og ég er þess
fullviss að eftir svo sem
tuttugu ár (en það er sá timi
sem það tekur nýja og merki-
lega hugsun að berast frá
Evrópu til Islands) verður
komin upp hér á leikhúsfjöl-
um sýning sem ber svip af
þessari.
Á hinni er Olég Éfremov
ásamt sínu liði. Efrémov er
leikhússtjóri eins voldugasta
leikhúss veraldar, Listaleik-
hússins í Moskvu. Hann var,
á meðan ég var austur þar,
foringi fyrir helsta uppreisn-