Vísir - 21.01.1976, Blaðsíða 10

10
(
Finnur Torfi Stefánsson
Miðvikudagur 21. janúar 1976. VISIR
Jón Steinar Gunnlaugsson
J
Foreldrar
deila
um forrœði
barna eft-
ir skilnað
Þegar hjón skilja þarf að taka
ákvarðanir um hvernig skipa
skuli hinum ýmsu málum, sem
varða sameiginlega hagsmuni
þeirra. Þannig þarf m.a. að
greiða úr hinni vandasömu
spurningu, hvort hjónanna skuli
fá forræði fyrir sam eiginlcgum
börnum þeirra, og þá hvernig
umgengnisrétti hins með hörn-
unum skuli háttað.
Oft eru hjón sammáia um
þessi þýðingarmiklu atriði og er
þá samkomulagið venjulega
lagt til grundvallar, þegar
skilnaðarleyfi er veitt. En jafn-
vel þó samkomulag hafi orðið
við skilnaðinn. kemur stundum
fyrir, að annar aðilinn vill sfðar
fá samkomulaginu breytt af
einhverjum ástæðum.
Málið, sem gert verður' að
umræðuefni f þættinum i dag
fjallar um ágreining um slika
breytingu á samkomulagi milli
hjóna um forræði og ungengnis-
rétt, en samkomulag hafði verið
gert, þegar skilnaður að borði
og sæng var veittur.
Dómstólar geta
breytt samningum
um forræði barna
Þ. 1. jan. 1973 tóku gildi ný lög
um stofnun og slit hjúskapar. 1
Þegar hjón skilja
þarf að taka
úkvörðun um
forrœði barnanna
að þessum málum vinna telji
þessa breytingu óheppilega.
Hér er oftast um að ræða mjög
viðkvæm mál, sem varða nána
persónulega hagi fólks.
Varðar miklu, að leitast sé við
að leysa mál þessi með eins
fljótvirkum og friðsömum hætti
og unnt er, en ekki með mála-
ferlum, sem oft geta orðið lang-
vinn og eru til þess fallin að ala
á misklið milli foreldranna.
Gildir þetta ekki sizt vegna
þess, að virka samvinnu og
lipurð þarf til að umgengnis-
réttur verði nýttur svo sem
æskilegast er.
Samkomulag
hjóna um forræði
En vikjum þá að máli þvi,
sem fjallað skal um. Þar hagaði
þannig til að við skilnað að borði
og sæng hafði orðið samkomu-
lag með hjónum um að konan
skyldi hafa forræði tveggja
barna þeirra, drengs, sem þá
var tæplega 3 ára og telpu á
fyrsta árinu. Skyldi maðurinn
greiða með þeim venjulegt
meðlag og „hafa fullan um-
gengnisrétt”. Höfðu hjónin dag-
inn áður gert með sér munnlegt
samkomulag um, hvernig um-
gengnisrétti skyldi háttað.
Rúmu ári siðar
Rúmu ári eftir aö ofangreint
samkomulag var gert mætti
maðurinn hjá fulltrúa yfir-
© 197«
McNaught Snyd.
(£) Hanna-Barbera
Prodi. Inc.
borgardómarans i Reykjavik og
krafðist lögskilnaðar. Gerði
hann nú kröfu um að fá forræði
beggja barnanna og kvaðst
mundu sjá um framfærslu
þeirra einn.
Hafði hann nokkrum mánuð-
um áður gert sams konar kröfu
til dómsmálaráðuneytis með
þeim rökstuðningi, að samning-
ur hans við konuna um að hún
fengi forræði beggja barnanna
hefði verið bundinn þeirri for-
sendu, að umgengnisrétturinn
yrði haldinn i hvivetna. Þar sem
slikt hefði brugðist að miklu
leyti, krefðist hann forræðisins.
Eiginkonan samþykkti
umgengnisrétt
mannsins
Konan kom siðan fyrir full-
trúa yfirborgardómarans og
lýsti þvi yfir, að hún samþykkti
lögskilnaðarkröfu mannsins, en
með þeim sömu skilmálum,
sem ákveðnir .voru við skilnað
að borði og sæng. Lýsti hún
einnig yfir þvi, að hún væri
samþykk umgengnisrétti
mannsins eftir nánara sam-
komulagi. Leyfisbréf til lög-
skilnaðar var siðan gefið út, og
var þar ákveðin óbreytt skipan
forræðis frá skilnaði að borði og
sæng og sagt, að maðurinn
skyldi njóta „eðlilegs um-
gengnisréttar við börnin, sam-
kvæmt nánari ákvörðun eða
samkomulagi beggja aðila.”
Nokkru áður en lögskilnaðar-
leyfið var gefið út, hafði maður-
inn höfðað mál fyrir bæjarþingi
Reykjavikur og gerði kröfur um
að framangreindir skilnaðar-
skilmálar yrðu ógiltir með dómi
og honum fengið forræði beggja
barnanna. Virðist málshöfðun
þessi hafa verið alfarið nauð-
synleg til að fá fram breytingu
skilmálanna, sbr. það sem áður
sagði um það efni. Sýnist jafn-
vel að breyting hefði ekki verið
möguleg við afgreiðslu lög-
skilnaðarmálsins, jafnvel þó
bæði hjónin hefðu þá verið sam-
mála um breytt fyrirkomulag.
Konan krafðist sýknu af kröf-
um mannsins i bæjarþingsmál-
inu.
Við skilnað að borði
og sœng varð
samkomulag um, að
konan fengi
forrœði barnanna
Fyrirdóminum lágu athugan-
ir félagsmálastofnana um upp-
eldishæfni beggja foreldranna
og taldist hæfni beggja fullnægj-
andi, a.m.k. á þeim tima sem
athuganir þessar fóru fram.
Álit dómsins
I niðurstöðum sinum segir
dómurinn m.a., að engir þeir
annmarkar verði fundnir á
samningsgerðinni við skilnað að
borði og sæng, sem valdi ógild-
ingu þess samkomulags. Það sé
þvi álitaefnið, hvort rétt sé með
tilliti til breyttra aðstæðna og
með tilliti til þarfa barnanna, að
breyta samningnum.
Dómurinn telur i ljós leitt, að
málsaðilar hafi aldrei átt skap
saman. Gögn málsins bendi til
þess, að báðir foreldrar eigi
nokkra sök á þvi, að börnin hafi
ekki notið eðlilegra samvista
við föður sinn.
Við lögskilnað
krafðist faðirinn
forrœðis yfir bóðum
börnunum
Telja yrði þó, að manninum
hefði tekizt að sanna, að konan
hafi ekki i þessu efni sýnt nægi-
lega samvinnulipurð. Það sé al-
mennt mikilvægt uppeldislega
séð, að barn njóti umgengni við
báða foreldra. Drengurinn sé að
komast á þann aldur, að um-
gengni við föðurinn fari að
skipta hann verulegu máli. Þess
sé að vænta, að það gæti helzt
greitt fyrir nokkurri umgengni
beggja foreldranna við börn sin,
ef hvort foreldri hefði forræði
annars barnsins og þau gætu
skipzt nokkuð á um að hafa bæði
börnin hjá sér, en það væri
nauðsynlegt til að samband
barnanna sin á milli gæti hald-
izt.
Breyting
til hins verra
Enn telur dómurinn, að nokk-
ur breyting hafi orðið til hins
verra á uppeldisaðstæðum kon-
unnar, frá þvi sem verið hafi, er
könnun félagsmálastofnunar
hafi átt sér stað. Með tilliti til
alls þessa varð siðan niðurstaða
dómsins sú, að maðurinn skyldi
fá forræði sonar sins, en konan
hefði áfram forræði dótturinn-
ar.
Væri þá við það miðað, að
með samkomulagi eða úrlausn
ráðuneytis yrði umgengnisrétti
skipað þann veg, að börnin
mættu sin á milli áfram njóta
nokkurra samvista.
Fyrsta mál
sinnar tegundar
Mál þetta er, eftir þvi sem
mér er bezt kunnugt, það fyrsta
sinnar tegundar, sem dæmt er
af dómstólum hérlendis, eftir að
hin nýju lög um stofnun og slit
hjúskapar tóku gildi.
Verður ekki skilið við málið
öðru visi en að farið sé fáum
orðumum dómsniðurstöðuna og
þau sjónarmið, sem til athugun-
ar koma i þvi sambandi. Þess
skal þó áður getið, að málinu
mun hafa verið skotið til Hæsta-
réttar, og kunna þvi endanleg
málsúrslit að verða önnur en að
ofan greinir.
Það meginsjónarmið er rikj-
andi i þeim hluta islenzks sifja-
réttar, sem fjallar um málefni
barna, að hagsmunir barnanna
sjálfra skuli sitja i fyrirrúmi i
hvivetna. Meðal þeirra sjónar-
miða, sem frá uppeldislegu
sjónarmiði eru talin vega þungt,
með hagsmuni barnanna i huga,
er sjónarmiðið um að óheppilegt
sé að sundra systkinahópi.
í umræddum dómi er lika lögð
töluverð áherzla á nauðsyn sem
mestra samvista systkinanna,
þó að málsúrslit verði þau, að
forræði fyrir þeim sé skipt. Það
sem orkar tvimælis við dóms-
niðurstöðuna er, hvort nægilega
hafi verið tekið tillit til æski-
legra samvista systkinanna
með þvi að láta þau miðast við
jafn óviss atriði og það, hvernig
umgengnisrétti verði háttað i
framtiðinni, hvort sem hann
myndi byggjast á samkomulagi
eða úrskurði ráðuneytis.
Þá er það einnig athugunar-
efni, hvort sambandið milli
barnanna verður með eðlilegum
og æskilegum hætti, þegar for-
ræði er skipt. t þessu sambandi
er einnig vert að hafa i huga, að
dómurinn hafði áður komizt að
þeirri niðurstöðu, að foreldrarn-
Álitaefnið fyrir
dómstólinn var það,
hvort óstœða vœri
til að ógilda
upphaflegt sam-
komulag hjónanna.
ir eigi i erfiðleikum með að
lynda hvort við annað.
Réttur
foreldranna
Inn i þessa mynd kemur svo
einnig spurningin um rétt for-
eldranna sjálfra hvors i sinu
lagi. Upp úrþeim rétti leggur þó
dómurinn ekkert, enda megin-
regla, eins og áður sagði, að úr-
lausn sé alfarið i þágu barna.
Rétt er að geta þess, að i hin-
um nýju hjúskaparlögum er
gert ráð fyrir, að unnt sé að
þvinga fram umgengnisrétt
með beitingu dagsekta, ef það
foreldri, sem forræðið hefur tor-
veldar framkvæmd hans.
Að öllu þessu samanlögðu tel
ég réttmæti dómsniðurstöðunn-
ar orka mjög tvimælis. Ég tel,
eins og málum var háttað, vafa-
samt að skipta forráðum barn-
anna milli foreldranna. Er þá
engin afstaða tekin til þess
hvoru þeirra hefði borið forræð-
ið. Verður fróðlegt að sjá niður-
stöðu Hæstaréttar um álitaefni
þetta.
Jón Steinar Gunnlaugsson
hdl.
kafla laganna um hjónaskilnaði
er svofellt ákvæði i 48. gr:
„Sarpningi um forræði barna,
svo og ákvörðun dóms um for-
ræðið, má breyta með dómi, ef
það telst réttmætt vegna
breyttra aðstæðna og með tilliti
til þarfa barna. Dómsmála-
ráðuneyti getur með sama skil-
orði breytt ákvörðunum sinum i
þessu efni. Ágreiningsefni út af
umgengnisrétti lúta ávallt. Ur-
lausn dómsmálaráðuneytis.”
Með þessu ákvæði var tekið
upp það fyrirkomulag, að sam-
komulagi milli foreldra um for-
ræði með börnum verður ein-
ungis breytt með úrlausn dóm-
stóls, en áður hafði sú viðaminni
málsmeðferð gilt, að unnt var
að fá úrskurð dómsmálaráðu-
neytis um slika breytingu, sem
siðan var eftir atvikum unnt að
skjóta til dómstóla.
Ég hygg, að flestir þeir, sem
Ég er farin
heim til mömmu
og vil fá
forræði
yfir barninu!
-O