Vísir - 11.03.1978, Blaðsíða 11

11
vísm
Laugardagur 11. mars 1978
SVIPf'iYNDIR
AF AWERTKU
Eftir Ölaf Hauksson
FLEIRI
SJÓNVÖRP
EN KLÓSETT
Þrír af hverjum tiu Amerikönum
segja helsta tómstundagaman sitt
vera að horfa á sjónvarp. Yfirgnæf-
andi meirihluti Amerikana horfir
eitthvað á sjónvarp a.m.k. einu
sinni á dag. Fleiri amerisk heimili
hafa sjónvarp en innanhuss
salemisskál.
Vinsælustu þættirnir —
hrakfallabálkarnir
Laverne og Shirley, og
sambýlisfólkið i „Three’s
Company”, þar sem
karlmaðurinn þykist
vera kynvilltur til aö
mega búa með stúlkunum
tveimur.
Það er varla hægt að komast
hjá þvi að horfa á sjónvarp i
Ameriku. 984 sjónvarpsstöövar
sjá til þess að sjónvarpsgeislinn
kemst inn á hvert heimili. Flest
heimili ná fleiri en einni stöð.
Stærri markaðir, á borð við
Reykjavik, og stærri, bjóða oft
upp á átta til þrettán mismun-
andi útsendingar. Stórborgirnar
hafa flestar útsendingarnar.
Yfirleitt er þó ekki hægt að ná
öllum sendingum nema með þvi
að hafa kapalsjónvarp. Þá
greiðir sjónvarpseigandinn
kapalfyrirtækinu fyrir að leiða
linu inn til sin.
Flestar sjónvarpsstöðvarnar
hefja útsendingar eldsnemma
að morgni, og ljúka þeim um
miðja nótt með sýningum á
gömlum kvikmyndum. Frétta-
timar i sjónvarpi að morgni
dags hafa að miklu leyti leyst
morgunblöð af hólmi. Af um
1750 dagblöðum i Ameriku
koma ekki nema rúmlega 300 út
að morgni dags. Hin eru sið-
degisblöð.
En fréttatimar eru ekki nema
brot af útsendingum. Amerískt
sjónvarp er fyrst og fremst
skemmtitæki. Flestar stöðvar
bjóða upp á svipað dagskrár-
efni. Aðeins nöfn leikaranna og
þáttanna eru mismunandi.
Morgun- og eftirmiðdagsdag-
skrá ameriskra sjónvarps-
stöðva er sér fyrirbrigöi og eins
hjá flestum stöövum. Dagskráin
höfðar fyrst og fremst til þeirra
sem eru heima á þessum tima,
húsmæðra, barna og fólks sem
hætt er að vinna úti.
Astarvellur yfirgnæfa dag-
skrána fyrrihluta dagsins.
Þessir þættir eru kallaðir „soap
operas”, og þykja ekki vandað-
ir. Aðrir þættir fyrrihluta dags
eru t.d. skemmtiþættir, spurn-
ingaþættir og barnaþættir. Oft
eru þetta þættir sem búið er að
sýna hundrað sinnum áður. En
þeir njóta alltaf einhverra vin-
sælda. Gamlar kvikmyndir eru
einnig sýndar fyrri hluta dags-
ins.
Þegar fer að rökkva og siga á
kvöldið breytist dagskráin
aðeins. Þá eru fréttir, bæði
staðarfréttir og innlendar og
erlendar fréttir. Siðan koma
nýjustu þættirnir, nær eingöngu
skemmtiþættir (leikþættir) og
lögguþættir. Eftir kvöldmat er
fjöldi sjónvarpsáhorfenda hvað
mestur, og samkeppnin þá hvað
hörðust milli sjónvarpsstöðv-
anna um þessa áhorfendur.
Fleiri áhorfendur þýða hærra
auglýsingaverð og þar með
meiri ágóði.
Þrjú stórfyrirtæki sjá um
meirihluta allrar dagskrárgerð-
ar fyrir ameriskar sjónvarps-
stöðvar. Þessi fyrirtæki, ABC,
NBC og CBS, öll staðsett i New
York, selja sjónvarpsstöðvum
útsendingar sinar. Fyrirtækin
hafa tekjur af sölu dagskrárinn-
ar, og af sölu auglýsinga sem
sendar eru út með henni. Sjón-
varpsstöðin sem kaupir dag-
skrána fær ákveðinn tima i
hverjum þætti til að selja stað-
arauglýsingar. Þannig borga
auglýsingar allan kostnað við
sjónvarpsútsendingar, og
afnotagjöld þekkjast ekki.
Dagskrá stórfyrirtækjanna
þriggja býður aðallega upp á
misjafnlega góöa skemmti-
þætti. Efnið er útþynnt frá fyrri
þáttum, og hefur ekki annan til-
gang en að fá fólk til að hlæja.
Þetta er „ameriskur” húmor,
sem útlendingum þykir oft litið
fyndinn.
Kannanir vestan hafs sýna að
eftir þvi sem fólk hefur meiri
menntun þá horfir það minna á
sjónvarp, og ungt fólk horfir
minnst allra á sjónvarp. Hins
vegar horfa börn mikið á það.
Mörgbörn horfa á sjónvarpallt
að sex tima daglega. Einhver
mældi út að á uppvaxtarárum
sinum sjái börn tæplega 20 þús-
und morð i sjónvarpi i Ameriku.
Fyrir þá sem ekki vilja létt-
metið er „menningarsjónvarp”,
eða PBS. Þar eru sýndar
fræðslumyndir, viðtalsþættir,
ballett, óperur o.sv.frv. PBS á
nokkurri velgengni að fagna,
þótt áhorfendafjöldinn sé ekki
jafn mikill og að „skemmti-
stöðvunum”. Yfirleitt standa
amerisk stórfýrirtæki fjárhags-
lega að baki PBS, þar sem engin
eru afnotagjöldin.
Baráttan um áhorfendur
veldur þvi að dagskrá allra
stöðva er svipuð. Akveðnar teg-
undir sjónvarpsþátta draga aö
flesta áhorfendur, og þá bjóða
stöðvarnar upp á slika þætti.
ABC dagskráin hefur trónað á
toppnum aö undanförnu. Mun-
urinn milli efstu og neðstu dag-
skrár er þó ekki teljandi, og aö
meðaltali horfir um 30% sjón-
varpsáhorfenda á hverja dag-
skrá. Um 90 milljónir
Amerikana horfa á sjónvarp
hvert kvöld, og þessi tala fer yf-
ir 100 milljónir ef eitthvað sér-
stakt er á seyði.
Tvö fyrirtæki reikna út viku-
lega með skoöanakönnunum
hversu margir horfa á hvern
þátt hjá öllum dagskrárstöðv-
unum. Vinsælasti þátturinn i
vetur hefur veriö „Laverne &
Shirley”, hálftima ABC
skemmtiþáttur um tvær stúlkur
sem vinna i bjórverksmiðju og
eru alltaf fjárvana. Hláturinn er
kreistur út úr áhorfendum með
þvi að láta stúlkurnar vinna sig
út úr einhverri klipunni meö
allskonar hamagangi og látum.
Þætti af þessu tagi kalla
Amerikanar „situation
comedy”.
Annar mjög vinsæll skemmti-
þáttur frá ABC býður upp á mun
vandaðri húmor, og minni vit-
leysu. Sá heitir „Three’s
Company”, og fjallar um tvær
stúlkur og einn karlmann sem
búa saman i ibúð. Þessi þáttur
er afskaplega vandaður, og
virkilega fyndinn. Hann á mikiö
erindi i islenska sjónvarpiö (það
er ekkert ofbeldi).
Þótt meirihluti ameriskrar
sjónvarpsdagskrár hafi að
geyma ódýra skemmtiþætti og
ástarvellur, þá má finna perlur
inn á milli. T.d. má nefna frétta-
þátt CBS, „60 Minutes” (sem
hefur m.a. fjallað um Island).
Þessi klukkutima þáttur hefur
kafað ofan i ótrúlegustu mál, og
flett ofan af aliskonar svindli og
sviksemi. Ekkert er sparaö til
þáttarins og ársútgjöld hans
nema rúmlega einum milljarði
króna.
Þegar minnst er á ameriskt
sjónvarp má ekki sleppa aö
nefna iþróttir. Mikill hluti
útsendingartima á laugardög-
um og sunnudögum fer unair
iþróttir, aðallega baseball og
ameriskan fótbolta. Að sitja við
sjónvarp, horfa á fótbolta og
drekka bjór er iðja milljóna
Amerikana um hverja helgi.
Nokkrum sinnum hefur komið
fyrir að eiginkonur hafa orðið
svo pirraðar á sjónvarpsglápi
eiginmanna sinna um helgar, aö
þær skutu þá til bana.
Sá sem þetta ritar hefur rætt
við nokkra Islendinga sem hafa
séð sjónvarp bæði á Islandi og i
Ameriku. Allir sem rætt var við
sögðust taka islenska sjónvarp-
ið fram yfir það ameriska. Þeir
bentu á að meirihluti ameriskr-
ar dagskrár væri ómerkilegt
rusl, og að I heild væri ameriskt
sjónvarp aöeins skemmtitæki.
Þeir sögðust aldrei finna þá til-
finningu aö þeir væru aö missa
af neinu þótt þeir kveiktu ekki á
sjónvarpinu. Hins vegar byði
islenska sjónvarpið upp á ýmiss
konar innlenda dagskrá sem
væri gagnleg fyrir þjóömála-
umræðu. Þar að auki væri
islenska sjónvarpið með stutta
dagskrá, og minni hætta á að
fólk eyddi timanum i sjónvarps
gláp.
Enn einn mun, og ekki siður
mikilvægan, benti einn viðmæl-
andinn á: „Þessar djöf...
auglýsingar i ameriska sjón-
varpinu gera mig vitlausan.
Þaö eru auglýsingar á fimm
minútna fresti, sem slita allt i
sundur og gera mann óskaplega
pirraðan. Bara vegna þeirra
þoli ég ekki að horfa á ameriskt
sjónvarp”.
Meira um ameriskt sjónvarp
i næsta pistli.
ER GIGT NÚTÍMASJÚKDÓMUR?
Verkamennirnir, sem reistu pýra-
midana i Egyptalandi, þrælamir i
Róm til forna og vikingamir þjáð-
ust allir af gigt.
Allir fá gigtarverki einhvern
tima á ævinni. Þetta er kannski
ekki svo einkennilegt, þvi að
sjúkdómsheitið gigt er haft um
hina margvislegustu verki. Orð-
ið gigt er ekki af norrænum upp-
runa, þó að svo gæti virst, held-
ur þýsk afbökun á latneska orð-
inu gutta, sem þýðir dropi.
Þótt margt sé nú vitað um
gigtarsjúkdóma, skal viður-
kennt, að ekki er vitað með
vissu, hvað veldur langvarandi
liðagigt, slitgigt og vöðvagigt.
Einkenni slitgigtar hafa fundist
á elstu beinagrindum, og fóta-
gigt var velþekktur sjúkdómur
meðal Egypta, Grikkja og Róm-
verja til forna.
Liðagigt þekktist ekki
fyrr en á 18. öld
Það er furðulegt, að bráð liða-
gigt, sem getur gert menn að ör-
yrkjum, þekktist ekki fyrr en i
lok átjándu aldar. Um aldamót-
in 1800 lýsti franskur læknir
sjúkdómnum. Hann lýsir honum
þannig, að konur verði einkum
fyrirbarðinu á honum. Hnúarn-
ir bólgni, vöðvarnir á fingrun-
um hverfi og sjúklingarnir verði
nánast máttvana.
1 Englandi bar snemma á við-
leitni til að greina liðagigt frá
fótagigt, sem orsakaðist oft af
blýeitrun i vatnsleiðslum og eit-
un i portvins- og sérrfámum.
F’ótagigtarsjúklingur gat vænst
þess að fá bata með þvi að
ástunda bindindi, en engin
örugg ráð voru til við liðagigt.
Um og eftir miðja átjándu öld
tóku að berast lýsingar á liða-
gigt frá öðrum löndum Evrópu.
Nú var sjúkdómurinn ekki ein-
skorðaður við konur, heldur gat
hann lagt karla og jafnvel börn i
rúmið.
Svo virðist sem þessi plága
hafi kviknað fyrir tæpum tvö
hundruð árum svipað og kyn-
sjúkdómurinn sýfilis nokkru áð-
ur. Sjómenn Kólumbusar, sem
lentu i ástarævintýrum vestan-
hafs, báru þennan ófögnuð með
sér til Evrópu. En liðagigt er
ekki smitandi á sama hátt og
sýfilis. Um það bil einn af hverj
um hundrað fær árlega bráða
gigt. Þeirsem búa i löndum, þar
sem loftslag er temprað, verða
einkum fyrir barðinu á liðagigt.
Þó að liöagigt sé tiltölulega
nýlegur sjúkdómur, hefur slit-
gigt hrjáð mannkynið frá fyrstu
tið. Hennar verður vart bæði i
liðamótum og vöðvum.
Verkamennirnir, sem reistu
pýramidana i Egyptalandi,
þrælarnir i Róm i fornöld og sið-
ar vikingarnir þjáðust margir
hverjir af gigt. Erfiðisvinna og
rakt loftslag eykur vanliðan
sjúklinganna. 1 fornöid álitu
menn, að orsökin væri sú, að
vessar likamans hefðu eitrast,
en þeir sem voru uppi á miðöld-
um, álitu helst að þeir heföu
orðið fyrir örvum álfameyja eða
bölvun galdranorna.
Það er svo einkennilegt, að
þeir, sem verst eru haldnir af
slitgigt, geta fengið bót meina
sinna á þann hátt, að sýkti liður-
inn er fjarlægður og nýr liður
er settur i staðinn, derður af
manna höndum. Hins vegar
hafa tiltölulega litlar framfarir
orðið i meðferð vægra tilfella
slit- og vöðvagigtar frá fyrstu
tið. Þá var mælt með sólböðum i
heitum sandi, en nú þykja heitir
bakstrar, hljóðbylgjur og ljós-
böð gefa besta raun. Ylurinn
dregur úr verkjum, en læknar
ekki. Nú er unnt að rannsaka
starfsemi einstakra brjósk- og
vöðvafruma, bæði heilbrigðra
og sjúkra, og þegar i ljós koma
óeðlilegar efnabreytingar er
mögulegt að stöðva með lyfjum
framsókn gigtarsjúkdómsins.
Umfangsmiklar rannsóknir á
gigtarsjúkdómum á undanförn-
um áratugum hafa leitt af sér
framfarir i meðferð flestra
gigtarsjúkdóma, en þó virðist
liðagigt hafa setið á hakanum.
Samt standa vonir til þess, að
rannsóknirnar beri árangur i
framtiðinni og gigt verði einn
þeirra sjúkdóma, sem manns-
andinn beri gæfu til að sporna
gegn og útrýma loks með öllu.