Morgunblaðið - 11.02.2001, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 11. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Bæjarlind 6, sími 554 6300
www.mira.is
Opið virka daga frá kl. 10—18
laugardaga kl. 10—16
sunnudaga kl. 13—16
Hornsófarnir
komnir aftur
Margir litir
Pantanir óskast sóttar
Nýbýlavegi 12, Kóp., s. 554 4433.
Tilboð — buxur
Tilboð á buxum í nokkra daga.
Verð kr. 1.900.
Joggingbuxur á krakka kr. 500.
STJÓRNUN laxveiða
þarf að miða við lang-
tímahagsmuni laxa-
stofna og sinna þannig
kröfum veiðiréttareig-
enda og veiðimanna um
betri veiði. Þessir hags-
munir kalla á meiri hóf-
semi í nýtingu.
Bætt afkoma villtra
laxastofna kemur öllum
Íslendingum til góða en
þeir sem stofnana nýta –
veiðimenn og veiðirétt-
areigendur – verða þó
að ganga fram fyrir
skjöldu til að tryggja
aukna veiði og hrygn-
ingu. Allir geta þeir lagt
lóð sitt á vogarskálarnar á auðveldan
og ódýran hátt.
Veiða-og-sleppa er stjórnunarað-
ferð í nýtingu laxveiðihlunninda sem
fer sigurför um heiminn. Sífellt fleiri
áhugamenn um laxveiði vilja fara
nýjar leiðir og umgangast villtan lax,
viðkvæma auðlind, með auðmýkt og
umhyggju og láta náttúruna njóta
vafans í ágreiningsmálum.
Hugmyndafræðin byggir á því að
minnka veiðiálag án þess að skerða
tekjur veiðiréttareigenda og án þess
að veiðimenn fari á mis við það besta
sem laxveiði býður upp á: að kasta
fyrir laxinn, fá hann til að taka agnið
og yfirbuga hann. Í staðinn fyrir að
drepa laxinn og setja í frystikistuna
heima er skynsamlegra að sleppa
honum aftur og láta sér nægja að
segja frá ævintýrinu þegar heim er
komið. Með því eykst veiðivon fyrir
þá sem koma í kjölfarið og ekki eru
höggvin skörð í hrygningarstofna.
Rannsóknir sýna kosti
veiða-og-sleppa
Undanfarin ár, eftir að veiða-og-
sleppa fór að færast mjög í vöxt, hafa
rannsóknir á aðferðinni orðið ná-
kvæmari og marktækari. Bestu
rannsóknarverkefnin sem gerð hafa
verið um áhrif veiða-og-sleppa á atl-
antshafslax eru eflaust þau sem unn-
in voru fyrir umhverfisyfirvöld í
Kanada árin 1995 og 1998. [1. Booth
et al, Effects of late-season catch and
release angling on anaerobic meta-
bolism, acid-base status, survival,
and gamete viability in wild Atlantic
salmon (Salmo salar). 1995. 2. Tufts
et al. Biological Implications of
„Catch and Release“ Angling of Atl-
antic Salmon. 1998.] Rannsóknirnar
sýndu að veiða-og-sleppa er án efa
árangursríkt tæki til
að auðga laxastofna.
Niðurstöðurnar sýna
að mikill meirihluti
laxins lifir til að
hrygna eftir að hafa
verið sleppt og á það
við um allar aðstæður.
Auk þess kemur fram
að enginn marktækur
munur sé á klaki
hrogna stangaveiddra
laxa og annarra laxa.
Ekki er nóg með að
lax lifi þrekraunina af
heldur sýna ofan-
greindar rannsóknir
einnig að líkamsstarf-
semi hans kemst í
samt lag á ótrúlega skömmum tíma
eftir að honum er sleppt aftur – eða á
innan við sólarhring. Veiða-og-
sleppa rýrir því ekki þá ánægju sem
veiðimenn fá úr baráttu við hraustan
andstæðing.
Sumar aðstæður eru þó ekki eins
hentugar – t.a.m. þegar vatn er
óvenju súrt, vatnshiti er yfir 22°C
eða þegar lax er nýgenginn – en jafn-
vel við verstu aðstæður lifir alltaf
stór meirihluti lax og hrygnir eftir að
hann hefur verið veiddur og honum
sleppt aftur. Þvert á skoðanir
margra virðist það auk þess hafa
minni áhrif á stórlax en á smálax
þrátt fyrir að lengri tíma taki að full-
þreyta þá stóru.
Einhverjir hafa bent á að lítið stoði
að sleppa nýgengnum laxi snemma á
veiðitímabilinu – hann sé þá of við-
kvæmur og lifi hann álagið af verði
hann bara veiddur aftur. Staðreynd-
in er sú að jafnvel þessir fiskar ná
langflestir að hrygna, jafnvel þeir
sem veiðast mörgum sinnum. Vissu-
lega er það ekki raunin með allan lax,
en þá ber að hafa í huga að lax sem er
drepinn kemur aldrei til með að
hrygna, hvort sem hann er drepinn í
júní, júlí, ágúst eða september.
Langflestar athuganir sem gerðar
hafa verið styðja niðurstöður þeirra
rannsókna sem hér er vitnað til en
það þarf ekki að koma á óvart þar
sem allir vita að laxinn er sérstak-
lega gerður til að standast gríðarlegt
líkamlegt álag á erfiðum ferðalögum
um óravíddir Atlantshafs til og frá
hrygningarstöðvum.
Einföld erfðafræði
Lax sem hefur verið veiddur og
sleppt aftur er jafnlíklegur til að
veiðast á ný og hver annar lax í ánni.
Þannig eykur veiða-og-sleppa óum-
deilanlega veiði sem því nemur.
Áhrifanna gætir sérstaklega þegar
líða tekur á sumar.
Einnig er ljóst að veiða-og-sleppa
eykur hrygningu og seiðaklak. En
hvaða frambúðaráhrif hefur aukinn
seiðafjöldi á laxastofna? Er eitthvað
sem bendir til þess að fleiri villt seiði
klakin skili sér í aukinni laxgengd?
Hver á getur jú ekki framfleytt
nema ákveðnum fjölda seiða. Mun-
urinn liggur í því að þegar fá seiði
berjast fyrir viðurværi geta jafnvel
þau veikbyggðu lifað af og haft nei-
kvæð áhrif á erfðamengi stofnsins en
hörð samkeppni margra einstaklinga
tryggir að einungis hinir hæfustu lifa
af og erfðamengið styrkist.
Skýrt dæmi um áhrif laxadráps á
hegðunarmynstur stofna er minnk-
andi vorveiði. Á Íslandi hefur vor-
veiði minnkað meira en veiði síðar á
veiðitímabilinu enda er snemmgeng-
inn fiskur ofurseldur meira veiði-
álagi. Í Bretlandi, þar sem vorveiði á
sér langa hefð, hefur hún hreinlega
hrunið.
Með þetta veiðiálag á vorfisk í
huga þarf ekki að koma á óvart þótt
færri stórlaxar (u.þ.b. 4–7 kíló)
veiðist nú hér á landi en áður.
Stórlax gengur að jafnaði á undan
smálaxi í íslenskar ár og er þar af
leiðandi í umræddum áhættuhópi.
Snemmgenginn lax þarf að forðast
atlögur veiðimanna í allt að þrjá
mánuði en síðbúnir félagar hans
mæta jafnvel ekki á vígvöllinn fyrr
en í lok stríðsins. Þeir allra stærstu
(yfir 7 kíló) eiga enn frekar undir
högg að sækja en oft eru þeir að
ganga í árnar í annað sinn og sumir
jafnvel í hið þriðja. Ef öllum veiddum
laxi er sleppt aftur getur stóri vor-
laxinn farið að birtast á ný og ris-
arnir sem allir veiðimenn sækjast
eftir verða örugglega fleiri.
Aðrar verndunaraðgerðir
Það verður að viðurkennast að
vandamálin sem steðja að villta lax-
inum verða ekki öll leyst með því að
sleppa veiddum laxi. Það þarf að
berjast gegn mengun og öðrum
ágangi mannsins og vernda og bæta
búsvæði, svo eitthvað sé nefnt. Þetta
eru hins vegar tímafrek verkefni og
kostnaðarsöm en veiða-og-sleppa
kostar ekki neitt og hefur umsvifa-
laust góð áhrif á veiði og hrygningu.
Það er líklega árangursríkasta að-
ferðin sem venjulegur stangaveiði-
maður getur beitt til að hjálpa þeim
laxastofnum sem hann nýtir án þess
að leggja í aukin fjárútlát.
Varfærnislegar og markvissar
seiðasleppingar, t.d. á ólaxgeng
svæði, og slepping niðurgönguseiða
sem ekki keppa við náttúrleg seiði
um fæðu eða búsetu geta eflt villta
stofna og dregið úr náttúrlegum
sveiflum. Laxar af eldisuppruna
standast þó sjaldnast erfðafræðileg-
an samanburð við villta frændur sína
þrátt fyrir að til undaneldis sé ein-
göngu notast við náttúrulega stofna
viðkomandi áa. Undraverðar fram-
farir í erfðavísindum hafa enn ekki
fært manninum þekkingu til að taka
fram fyrir hendurnar á náttúrunni
og segja til um hvaða erfðasamsetn-
ingar falli best að ólíkum umhverf-
isþáttum.
Náttúran ein getur skorið úr um
það hvaða seiði eiga erindi í harða
lífsbaráttuna og náttúran velur mis-
kunnarlaust þá fáu einstaklinga sem
hún telur hæfa en fórnar hinum.
Hvernig er best að sleppa laxi?
Ef veiða-og-sleppa á að hafa sem
mest áhrif þurfa veiðimenn að vanda
sig meira en þegar ætlunin er að
drepa lax. Best er að nota smærri
flugur (þær smæstu getur þó verið
erfitt að losa) og helst ekki nema
agnhaldslitlar ein- eða tvíkrækjur.
Það sem mestu máli skiptir er þó að
fara varlega þegar fiskur er hand-
leikinn og flugan losuð úr honum.
Mikilvægast er að snerta ekki tálkn-
in og að halda fiskinum sem mest
niðri í vatninu. Best er að nota háf og
lyfta fiskinum aldrei upp úr vatninu.
Hægt er að fá hnútalausa háfa sem
sérstaklega eru ætlaðir fyrir þetta.
Þá er nauðsynlegt að vera viss um að
fiskurinn hafi nægilega orku til að
halda sér á réttum kili í ánni og ef svo
virðist ekki vera á að vera nóg að
halda honum upp í strauminn og
sleppa honum ekki fyrr en hann hef-
ur endurnýjað súrefnisbirgðirnar.
Flestar rannsóknir benda til þess að
um 97% laxa sem þannig er sleppt lifi
af en jafnvel þótt það sé ekki gert
fullkomlega rétt eru lífslíkur mjög
háar.
Veiða-og-sleppa eykur veiði.
Íslenskir veiðimenn eru aldir upp
við að drepa sína veiðibráð og mörg-
um kann að finnast skrítið að hætta
því. Til hvers förum við eiginlega að
veiða? Samfara rýrnandi afla undan-
farin ár virðast veiðimenn og for-
svarsmenn veiðimála hér á landi þó
gera sér æ betur grein fyrir nauðsyn
þess að sýna aukna hófsemi í nýtingu
laxastofna og árið 1999 var um tíu af
hundraði veiddra laxa á Íslandi
sleppt aftur. Ekki er óvarlegt að
álykta að sumarið 2001 verði sú tala
orðin helmingi hærri. Þeir sem vilja
vera þátttakendur í veiðimennsku
framtíðarinnar þurfa að tileinka sér
þessa nýju hugmyndafræði – stjórn-
unarleið sem kemur öllum hags-
munaaðilum til góða. Kannski munu
laxastofnar rétta svo úr kútnum að
hægt verði að ganga jafnmikið á þá
og nú er gert án þess að þeir bíði var-
anlegan skaða en því miður er þó
ólíklegt að svo verði næstu áratug-
ina, sérstaklega á meðan laxinn eign-
ast stöðugt öflugri óvini.
Við veiðum ekki lengur af þeirri
nauðsyn að ná okkur í soðið. Við er-
um ekki að færa björg í bú. Við erum
að leitast við að upplifa náttúruna
með glímunni við laxinn og það get-
um við gert án þess að drepa hann.
Gleymum ekki að fullnaðarsigur
fæst einnig þótt við á sigurstundu
sýnum andstæðingnum virðingu og
gefum honum líf. Veiða-og-sleppa
eykur veiði og fleiri veiðimenn fara
ánægðir heim. Með því að veiða og
sleppa getum við notið þess besta
sem villti laxinn hefur upp á að bjóða
og stuðlað að því að svo verði áfram í
framtíðinni.
VEITT OG SLEPPT
©Höfundarréttur, Jeff Edvalds 2000. Öll réttindi áskilin.
Vigfús
Orrason
Við veiðum ekki lengur,
segir Vigfús Orrason,
af þeirri nauðsyn að
ná okkur í soðið.
Höfundur er laxveiðimaður.
Málþing um sykur!
Fyrirlestra frá málþingi NLFÍ 23. okt. sl.
um SYKUR má finna á heimasíðu okkar:
www.heilsuvernd.is
Á heimasíðu NLFÍ er einnig gagnabanki
með innihaldslýsingum á heilsuvörum
Berum
ábyrgð á
eigin heilsu