Vísir - 14.06.1979, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 14. júni 1979
P"
RDcissjóOur eignaöist lóOina
fyrir austan Lækjargötu viO
Bankastræti, þar sem Bern-
höftsbakarf haföi lengi veriö,
um 1930 og náöi siöan eignar-
rétti á öörum lóöum suöur aö
Amtmannsstig. Frá upphafi
hefur veriö ætlunin aö á þessari
lóö risi bygging fyrir Stjórnar-
ráö tslands. Sá ásetningur var
itrekaöur 1954 á 50 ára afmæli
stjórnarráösins, en þá ákvaö
rikisstjórnin aö leggja til viö Al-
þingi aö byggt skuli stjórnar-
ráöshús á svæöinu milli Amt-
mannsstigs og Bankastrætis.
Alþingi samþykkti tiilöguna
mótatkvæöalaust og var ákveö-
iö aO leggja fé i hiísbyggingar-
sjóö og jafnframt var arkitekt-
um faliö aö vinna aö gerö teikn-
inga. 9. janúar 1967 sendu arki-
tektar forsætisráöherra bréf
meö 7. tillögu aO nýju stjórnar-
ráöshúsi viö Lækjargötu. Meö
þvi lauk starfi arkitektanna,
sem hófst eftir samþykktina
1954 en ekki var ráöist i neinar
framkvæmdir á grundveUi til-
iagna þeirra.
Gefin Árbæjarsafni
Vilji menn vernda þessi hús til aö glæöa lff I miöbæ Reykjavikur og viðhalda fornri húsaröö I hjarta
borgarinnar, hlýtur þaö aö vera málefni, sem borgarbúar sjálfir veröa aö greiða fyrir.
rikissjóöi þá kosti, aö hann geti
ekki nýtt dýrmæta lóö sina, sem
keypt var af miklum stórhug á
sinum tima. Viöa um land vinna
sveitarfélög ötullega aö endur-
reisn gamalla húsa. Hér
Reykjavlk hafa umræöurnar
um svonefnda Bernhöftstorfu aö
minu mati mjög tafiö fyrir al-
mennum áhuga á friöun. Égtel,
aö þær baráttuaöferöir, sem
Torfusamtökin hafa tamiö sér,
séu til þess fallnar aö draga at-
hyglina um oí aö umdeildu viö-
fangsefni ogþeirárekstrar, sem
oröiöhafa, séu þess eölis, aö al-
menningur hefur minni áhuga
en ella á jafn sjálfsögöu máli og
verndun forgengilegra menn-
ingarverömæta I hiisageröar-
list.
Þau sjónarmið,
sem leikast á
Verndun slikra minja er mik-
ilsvert viöfangsefni nú á tlmum
hraöa og eyöingar. Sé um fram-
kvæmdir aö ræöa, sem krefjast
almannafjár, er nauösynlegt, aö
vekja almennan skilning á
nauösyn friöunar. Sömu sögu er
Af hálfu rlkissjóös var á árinu
1964 tekin ákvöröun um ráöstöf-
un húsanna milli Amtmanns-
stigsogBankastrætis, en þá rit-
aöi fjármálaráöherra bréf til
borgarráös Reykjavlkur, þar
sem skýrt var frá þvi, aö rikis-
stjórnin hafiákveöiö aö gefa Ár-
bæjarsafni tvö húsanna I húsa-
rööinni, þ.e. Bernhöftsbakarl á-
samt tilheyrandi geymsluhús-
um og hús þaö, sem nefnt var
Gunn1ögsenshús eöa
Smiths-hús. Lofaöi rikissjóöur
aö kosta flutning og uppsetningu
húsanna viö Arbæ. Borgarráð
þáöi gjöfina. En ekkert geröist
frekar I málinu fyrr en 22. júnl
1970, þegar fjármálaráöherra
skrifaöi borgarráði aö nýju og
skýröi frá þvl, aö rikisstjórnin
hafi I hyggju aö hefja undirbún-
ing aö byggingu stjórnarráös-
húss á þessari lóö sinni. Taldi
ráöuneytiö, aö i ýmsu horföi
öðru visi viö um flutning hús-
anna á lóðinni aö Arbæ en ráö
var fyrir gert 1964 og leitaði
eftir þvi hjá borgarráöi, hvort
þaö gæti fallist á að húsin yröu
rifin en ekki flutt. Borgarráö
svaraöi þessu bréfi aldrei. 26.
júll 1972 ritaöi forsætisráöherra
borgarráði, þar sem visaö var
til bréfsins frá 1964, gjafaloforð-
iö rifjaö urj og einnig loforöiö
um aö kosta flutning og endur-
reisn húsanna viö Arbæ. Þessu
bréfi svaraöi borgarstjóri 22.
ágúst 1972 og sagði meöal ann-
ars, aö „á meöan ekki hafi verið
sýnd og samþykkt teikning af
nýju stjórnarráöshúsi, sem
uppfyllti þau skilyröi aö falla
vel að umhverfinu og aö vera
innan hóflegra stærðarmarka,
sé ekki unnt aö taka ákvörðun
um þaö nú aö rlfa svonefnda
Bernhöftstorfu og flytja tvö hús
hennar í Arbæjarsafn. Ef sú
yröi hins vegar niöurstaöan, aö
þarna yröi samþykkt og byggt
nýtt stjórnarráöshús myndi
borgarráð þiggja og þakka um-
rædd tvö hús sem gjöf til Arbæj-
arsafns meö þeim kjörum, sem
fram koma I bréfi forsætisráöu-
neytisins”.
Viðræður rikis
og borgar
Þannig var málum háttað,
þegar hluti húsanna á lóð rikis-
sjóðs brann 26. mars 1977. Rétt-
um mánuöi slöar samþykkti
borgarstjórn á fundi sínum til-
mæli til rfldssjóðs, um aö hann
geri ekkert á lóð sinni sem „tor-
veldi framkvæmd eðlilegrar
verndunar meöan nauösynlegar
viöræöur fara fram við rflcis-
stjórnina, sem eiganda mann-
virkja”. Forsætisráöuneytiö
bar þessi tilmæli undir skipu-
lagsstjóra rlkisins, sem komst
aö þeirri niðurstööu, aö meöan
borgarstjórnhafiekki enn ,,gert
upp hug sinn varðandi hugsan-
lega verndun þeirra húsa á
Bernhöftstorfúnni sem enn
standa uppi, viröist ekki vera
tlmabært aö taka frekari á-
kvaröanir um uppbyggingu
reitsins”. Samhliöa þessu knúöi
forsætisráöuneytiö á hjá borg-
aryfirvöldum og óskaöi eftir
þeim viöræöum, sem borgar-
stjórn samþykkti, aö færu fram.
1 byrjun janúar 1978 skiluöu
UM SVONEFNDA
BERNHÖFTSTORFU
viöræöuaðilar skýrslu til um-
bjóöenda sinna.
Af hálfu fulltrúa rikisstjórnar-
innar var þvi lýst yfir I viöræö-
unum, aö áformeiganda væri aö
reisa á lóöinni hús, sem hýst
gæti einhver eöa einhvert ráöu-
neyti og láta gömlu húsin
hverfa. Mæltust fulltrúar rikis-
st jórnarinnar til þess, aö
Reykjavi'kurborg tilnefndi
menn f nefnd er dæmi um,
hvernig útlits sllkt hús skuli
vera, enda fari fram samkeppni
meðal arkitekta um teikningu á
þvi. Fulltrúar borgaryfirvalda
hreyföu þeirri hugmynd, hvort
eigandi lóöarinnar gæti fellt sig
viö þaö, aö gömlu húsin á henni
fáiaðstandaog verði endurnýj-
uö en á bak viö þau viö Skóla-
stræti veröi reist lág bygg-
ing.sem tengdist hinum eldri og
nota mætti sem skrifstofuhús-
næöi fyrir einhverja af stofnun-
um rlkisins og þá I tengslum við
Stjórnarráöshúsiö.
mynd af þróun þessa máls I
samskiptum rikis og borgar en
samvinna þessara aðila er for-
senda þess, aö þetta mál veröi
til lykta leitt. I bréfi borgar-
stjórafrá þvi I ágúst 1972 segir:
„Er spurning hvort ekki væri
rétt að hafa um þetta verkefni
almenna samkeppni meöal
arkitekta”. Augljóst er, aö þaö
vefst fyrir borgaryfirvöldum aö
svara þessari spurningu. En
hvers vegna hafa málin komist I
þennan hnút? Hvers vegna geta
menn ekkisameinastum aö láta
teiknanýtthús á þessarilóð, svo
aö unnt sé aö gera sér grein
fyrir þvi, hvaö viö taki, þegar
húsin á lóðinni hverfa?
íbréfi, sem Arkitektafélag Is-
lands sendi borgarráði Rejkja-
vlkur I ágúst 1972 um þetta mál
neöanmáls
F ors æt isráðherra
knýr á um svör
23. febrúar sl. ritaöi siöan for-
sætisráðherra borgarstjóranum
IReykjavik bréf,sem lýkur meö
þessum oröum: „Nú er þess enn
fariö á leit viö borgaryfirvöld,
aö þau taki afstöðu til þess,
hvort þau vilji standa viö fyrri
ákvörðun um aö þiggja húsin
eða hafna endanlega öllu tilkalli
til þeirra byggt á gjafaloforðinu
1964 og ómerki ákvöröun og
þakkir borgarráös frá sama ári.
„Borgarstjórn brást þannig viö
þessu bréfi, aö hún fól borgar-
stjóra aö ræöa viö rikisstjórnina
um málið. Hitti hann forsætis-
ráöherra 20. april sl. og Itrekaði
ráðherrann þar fyrri ásetning
rikisstjórnarinnar og mæltist til
þess aö borgarstjórn tilnefndi
mann I dómnefnd um sam-
keppni arkitekta, án þess aö á-
kvörðun væri á þessu stigi tek-
in um að ráöast I smlöi þess
húss, sem hæfast yröi taliö, eða
friöa þau, sem á lóðinni standa.
Það skilyrði yröi sett, aö nýja
húsið félli inn I byggingarlinuna
og tekiö yröi miö af hugmynd-
um I nýju aöalskipulagi borgar-
innar um nýtingarhlutfall á lóö-
inni. Svar hefur ekki borist frá
borgarstjórn viö þessum til-
mælum forsætisráöherra, þegar
þetta er ritaö.
Hvers vegna eru
málin komin í hnút?
Ég hef lýst þessu svo I’tar-
lega til aö gefa sem gleggsta
Björn
Bjarnason
skrifstofu-
stjöri skrifar
segir m.a.: „Flestir munu nú
sammála um þaö, aö bæöi
Stjórnarráöshúsiö og Mennta-
skólann beri aö varðveita, þó
eru ekki mörg ár slöan aö þær
raddir voru uppi, að nauösyn
bæri til aö rifa þau og reisa
„vegleg hús” I staðinn. Ef húsin
sem á milli standa og tengja þau
saman, veröa fjarlægö, er ekki
fráleitt aö sú spurning vaknaöi,
hve lengi Stjórnarráðshúsinu
og Menntaskólanum veröi vært.
Þaö veröur aö teljast hæpiö i
meira lagi, aö láta rlfa niöur
hús, sem hafa ótvirætt menn-
ingarsögulegt gildi, til að rýma
fyrir húsbyggingu, sem enginn
veit hvernig falla muni að um-
hverfinu. Þeir sem aö sliku
standa, taka á sig mikla ábyrgö
gagnvart komandi kynslóöúm,
þvi að þaö, sem nú yröi tortlmt,
fengist aldrei endurheimt”.
Þótt ég getti ekki fallist á þá
röksemdafærslu bréfritara, aö
meö niðurrifi svonefndar Bern-
höftstorfu væri verið aö leggja
drögin aö brotthvarfi Stjórnar-
ráðshússins og Menntaskóla-
hússins, tek ég undir þaö sjón-
armiö, aö menn þurfi aö vita,
hvaö komi I staö húsanna á milli
Bankastrætis og Amtmanns-
stlgs og sé ekki betur en bréfrit-
arar hljóti þvl aö fallast á hug-
mynd forsætisráðherra um
samkeppni arkitekta um nýtt
hús á lóðinni.
Húsfriöunarnefnd hefur látiö
þetta mál sig skipta og mæltist
til friöunar, húsanna á lóöinni
fyrir utanGimli 23. febrúar 1970
og hefur Itrekaö þau sjónarmiö
siöan bæöi viö borgarráö og
menntamálaráöuneytið , slöast
meö bréfi frá þvl janúar 1978,
sem lýkur á þessum oröum:
„Alkunna er, aö liklega er sá
hópur fólks, sem vill láta hina á-
minnstu húsaröö, Bernhöfts-
torfuna, standa mun stærri
heldur en sá, sem vill jafna
hana viö jöröu og reisa þar stór-
hýsi”. Ekki eru allir embættis-
menn, sem fara meö málefni
fasteigna og húsa á þessu máli,
þvi aö f úrskuröi Fasteignamats
rlkisins frá 29.12. 1978 um ósk
fjármálaráöuneytisins um
endurmat mannvirkja á lóöinni
er vikið aö „hugmyndum er
fram hafa komiö hjá mjög fá-
mennum hópi fólks, svokölluö-
um Torfusamtökum, sem mjög
óliklega geta ráöið nokkru um
endanlega ákvarðanatöku I
þessu máh og fráleitt væri aö
taka tillit til viö matsákvaröanir
umræddra lóða”.
Forsendur ríkisins
litið breyst
siðan 1954
Ekki er ætlunin aö leggja neitt
mat á þaö hér, hvor hafi meira
til sins máls aö þessu leyti Hús-
friðunarnefnd eöa Fasteigna-
mat rikisins. Hitt er ljóst, aö Al-
þingisamþykkti samhljóöa 1954
tillögu, um aö ráðist skyldi I
smiöi stjórnarráöshúss á svæö-
inu mihi Bankastrætis og Amt-
mannsstigs og þingsályktunar-
tillaga, sem flutt var á þingi
1972 þess efnis, aö sú ákvöröun
aö reisa stjórnarráöshús við
norðanverða Lækjargötu yröi
tekin til endurskoöunar, hlaut
enga afgreiðslu. Hugmyndir
lóðareiganda miöast ekki
lehgur viö þaö, aö öll starfsemi
hans rúmist I húsi á þessari lóö,
og eru þaö einu forsendurnar,
sem hafa breyst siðan 1954.
Samkvæmt þjóöminjalögum
geta bæði menntamálaráöherra
og sveitarstjórn, þaö er bæjar-
stjórn eöa hreppsnefnd, ákveöiö
friöun eöa brottfall friöunar á
húsum aö fengnum tillögum
HúsafrBunarnefndar. Borgar-
stjórn Reykjavlkur getur þann-
ig einhliða ákveöiö friöun svo-
nefiidrar Bernhöftstorfu og sett
aö segja, ef til dæmis hús, sem
vilji er til aö friöa eru þannig I
sveit sett, aö þau setja svip sinn
á bæ eöa byggöir. Þessi tvö
meginsjónarmiö veröur aö hafa
I huga, þegar rætt er um svo-
nefnda Bernhöftstorfú. Ég sé
engin rök mæla meö þvi, aö þaö
veröi lagt á rikissjóö og hinn al-
menna skattborgara um land
allt aö standa straum af endur-
reisn þessara húsa undir þvl
yfirskini, aö starfsemi ríkisins
geti eins fariö fram I gömlum
húsum og nýjum. Vilji menn
vernda þessi hús til aö glæöa llf I
miöbæ Reykjavikur og viðhalda
fornri húsaröö i hjarta borgar-
innar, hlýtur þaö aö vera mál-
efni, sem borgarbúar sjálfir
verða aö greiöa fyrir auk fram-
lags úr Húsafriöunarsjóði og
öðrum sjóöum, sem þaö hafa
þaö verkefni aö stuðla aö varö-
veislu menningarverðmæta,
Krefjist borgarstjórn Reykja-
vikur friöunar húsaraðarinnar
viröist mér einsýnt, að rikis-
sjóöur krefjist þess, aö borgar-
sjóöur kaupi lóöina og annist
hana framvegis, en hún er met-
ináum 635 millj. króna. Sé mál-
iö lagt fyrir á annan hátt eru
ekki allar hliöar þess kynntar.
1 bréfi Arkitektafélagsins frá
þvi I ágúst 1972, sem ég vitnaði
áöur til segir m.a.: „I umræö-
um um varöveislu húsa á Bern-
höftstorfunni hefur oft skolast
til, hvaö sé kjarni málsins, frá
sjónarmiöi þeirra, sem varö-
veislu aðhyllast, en hann er
annars vegar aö varöveita
menningararfleifö liöins tima,
en hins vegar aö giæöa meö þvi
llfi miöbæ Reykjavlkur”. Til
að sinna fyrra verkefninu hefur
rikisvaldiö komiö á sjóöum og
nefndum, en siöara verkefniö er
greinilega á starfssviöi borgar-
stjórnar Reykjavlkur, Sem einn
borgarbúa vil ég aö minnsta
kosti ekki, að rikisstjórn og Al-
ingi taki viö þvi hlutverki aö
sinna miöbæjarlif i borgarinnar.
Þetta mál á því aö leggja
þannig fyrir: Hve hátt verö vilja
Reykvikingar greiöa fyrir
verndun svonefndrar Bern-
höftstorfu? Spurningunni geta
þeir ekki endanlega svaraö, fyrr
en þeir sjá, hvernig hús rflds-
sjóöur ætlar aö reisa á lóö sinni.
Látum þvi fara fram almenna
samkeppni um þaö, fljótt og
skipulega, og tökum síöan
skjóta ákvöröun út frá réttum
forsendum og leiöum þetta leiö-
indamál til lykta.
(Erindi á ráöstefnu samtak-
annaLIf og land 9.-10. júnl sl.).