Morgunblaðið - 13.05.2001, Blaðsíða 4

þjóðarinnar. Hér hefur verið prest-
ur lengi, þótt hlé hafi verið á. Okkur
finnst þetta ekki eingöngu snúast
um okkur. Þetta er staður allrar
þjóðarinnar.“
Hinn 1. desember 2000 voru íbú-
ar Þingvallasveitar 46 talsins og
hafði fækkað um þrjá frá því ári áð-
ur. Sóknin er því ekki fjölmenn.
Eftir að þjóðgarðsvarsla er horfin
úr verkahring Þingvallaprests þykir
sýnt að a.m.k. hluta úr árinu muni
hann ekki hafa mikið að gera. Innan
kirkjunnar hefur töluvert verið rætt
um flutning prestsembætta utan af
landi til höfuðborgarsvæðisins. Þar
er skortur á embættum og margar
sálir á hvern sálusorgara. Skerð-
ingin úti á landi veldur einnig
auknu álagi á þá presta sem eftir
eru. Einn viðmælandi varpaði fram
þeirri hugmynd hvort Þingvalla-
prestur gæti e.t.v. þjónað á höf-
uðborgarsvæðinu að hluta. Séra
Jakob Ágúst Hjálmarsson varpaði
fram þeirri hugmynd í blaðagrein
að skipulögð pílagrímaþjónusta á
helgum stöðum, sem Kirkjuþing
hefur samþykkt að efna til, gæti vel
átt heima hjá Þingvallapresti. Á
Kirkjuþingi 2000 lagði séra Halldór
Gunnarsson fram tillögu til þing-
lyktunar um að embætti Þingvalla-
prests yrði breytt með tilliti til auk-
innar sérþjónustu á Suðurlandi.
Hugmyndir sem fram hafa komið
um tiltekin verkefni Þingvallaprests
í viðbót við þjónustu í Þingvalla-
kirkju, eru enn sem komið er bara
vangaveltur, að sögn Karls biskups.
„Það er mjög líklegt að embætti
Þingvallaprests muni fylgja viðbót-
arskyldur. Þjónustan við heima-
menn skiptir auðvitað máli og þjón-
usta við þann mikla og sívaxandi
fjölda ferðamanna sem kemur á
Þingvöll. Reglubundið og traust
helgihald í Þingvallakirkju skiptir
máli sem og skipulögð starfsemi
sem gefur fólki innsýn í þátt trúar
og iðkunar í menningu og þjóðlífi,
bæði á liðnum öldum og í samtíð
okkar. Þetta finnst mér mikilvægt.“
Biskup sagði að vissulega væru
þessi verkefni meira og minna árs-
tíðabundin. Það hefði verið rólegra
yfir að vetrarlagi, en það væri allt
breytingum háð. Ræða þyrfti sér-
staklega um framtíðarverkefni
Þingvallaprests, óháð húsnæðismál-
um.
Hvar verður prestssetrið?
Sérstaða Þingvalla og þjóðgarðs-
ins gerir að verkum að það er ekki
einfalt mál að reisa þar prestssetur.
„Ég fór þess á leit við Þingvalla-
nefnd að nefndin beitti sér fyrir því
að það yrði reist hæfilegt prestsset-
urshús í heimatúni Þingvallastaðar.
Þar með yrði tryggð búseta prests-
ins á staðnum,“ sagði Karl biskup.
Að hans sögn hafa ekki komið við-
brögð við þessari beiðni. Hins vegar
hafa átt sér stað viðræður milli for-
manns Þingvallanefndar og prests-
setranefndar, sem er viðræðunefnd
við ríkið af hálfu þjóðkirkjunnar,
um framtíð prestssetraeignanna.
„Þingvellir eru frá fornu fari
prestssetur. Þingvallakirkja átti
Þingvallastað, jörðina, með gögnum
og gæðum. Presturinn var ráðsmað-
ur þess fyrir hönd kirkjunnar. Þing-
haldið á staðnum var kvöð á prests-
setrinu. Þannig var þetta í aldanna
rás meðan Alþingi kom saman á
Þingvöllum. Lögin um friðun Þing-
valla breyttu í ekki þessari stöðu
Þingvalla sem prestsseturs, nema
það að prestur hafði staðið upp af
jörðinni og flutt sig annað. Presta-
kallið var óveitt í um þrjátíu ára
skeið. Prestsseturshúsið og önnur
hús á heimastaðnum voru rifin og
reistur Þingvallabærinn fyrir Al-
þingishátíðina 1930. Hann var alla
vega að tveimur þriðju kostaður af
kirkjujarðasjóði. Í kirkjujarðasjóð
rann andvirði seldra kirkjujarða og
hlutverk hans var að kosta upp-
byggingu á prestssetrum með lán-
um. Það segir sína sögu, menn hafa
væntanlega hugsað þetta hús sem
prestssetur. Þessi verðmæti kirkj-
unnar og prestssetursins liggja
þarna alla vega undir,“ sagði Karl
biskup.
Björn Bjarnason formaður Þing-
vallanefndar, var spurður hvernig
brugðist yrði við þessari málaleitan,
hvort annmarkar væru á að reisa
prestsbústað í þjóðgarðinum og
hvort til greina kæmi að Þingvalla-
nefnd kostaði bygginguna. Hann
svaraði:
„Þegar rætt er um prest á Þing-
völlum verður að hafa í huga, að
afstaða Þingvallanefndar byggist á
því, að hún telur ekki rétt, að hún
hafi afskipti af því, hvort prestur sé
á Þingvöllum eða ekki, það eigi
alfarið að vera ákveðið af kirkju-
legum yfirvöldum. Kirkjuþing og al-
þingi hafa samþykkt breytingu á
lögum sem afnemur afskipti
Þingvallanefndar af þessum þætti,
einnig hefur nefndin lýst yfir því, að
verði prestur á Þingvöllum sé hann
ekki starfsmaður nefndarinnar.
Þingvallanefnd hefur ráðið sérstak-
an fræðslufulltrúa til starfa innan
þjóðgarðsins. Í Þingvallabæ er að-
staða fyrir presta vegna þjónustu í
kirkjunni, starfsmenn Þingvalla-
nefndar annast alla umhirðu vegna
kirkjunnar og á vegum nefndarinn-
ar er annast um viðhald kirkjunnar
og tekið á móti óskum um afnot af
henni og um þetta er gott samstarf
við presta.
Ákveði biskup, að prestur skuli
búsettur á Þingvöllum, þarf hann
bústað. Fyrir liggur ósk um að
hann verði í heimatúni Þingvalla-
staðar, en Þingvallanefnd sér mikla
annmarka á því og telur heppilegra
að leita annarra leiða, en þessi þátt-
ur hefur ekki verið ræddur til hlít-
ar, enda þurfa fleiri að koma að
ákvörðun um það, hvort reisa eigi
prestsbústað á Þingvöllum en Þing-
vallanefnd.
Ég hef rætt þetta mál við prests-
setranefnd. Niðurstaða þess fundar
var sú, að viðfangsefnið væri tví-
þætt. Annars vegar þyrfti að svara
spurningunni um bústað fyrir prest
á Þingvöllum, hvar hann ætti að
rísa og hver ætti að standa straum
af kostnaði við smíði hans. Hins
vegar væri nauðsynlegt að fá nið-
urstöðu í heildarviðræðum fulltrúa
ríkis og kirkju um prestssetramál
og yrði tekin afstaða til Þingvalla
sem prestsseturs í þeim viðræðum.
Í þeim kynni að fást niðurstaða um
fé til að greiða kostnað vegna
prestsbústaðar á Þingvöllum.“
Varðandi byggingu nýs prestsset-
urs sagðist Ragnar Lundborg Jóns-
son oddviti telja að flestir í sveitinni
vildu helst að nýtt prestssetur verði
byggt í þjóðgarðinum, á því svæði
sem mest er um að vera. „Prest-
urinn er töluvert mikið í sambandi
við ferðafólk á sumrin og að þjón-
usta það. Eins koma margir og láta
gifta og skíra.“
Bjarni Kr. Grímsson, formaður
prestssetrasjóðs, sagði að prests-
setrasjóður myndi bíða eftir nið-
urstöðum viðræðna prestssetra-
nefndar og ríkisins áður en farið
yrði að fjalla um prestssetur á Þing-
völlum. Embætti Þingvallaprests
hefði ekki enn verið auglýst og það
væri ákvörðun biskups. „Fyrr en
annað eða hvort tveggja skýrist
verður ekki tekin ákvörðun um
prestssetur á Þingvöllum,“ sagði
Bjarni.
Óslitinn þráður
Karl biskup var spurður hvort
bygging prestsbústaðar á Þingvöll-
um yrði kostuð af kirkjunni eða rík-
inu?
„Ég sé ekki að kirkjan geti kost-
að það. Það verður að tryggja þá
fjármögnun annars staðar að. Hvort
það verður Þingvallanefnd eða aðrir
veit ég ekki. Það er ljóst að kirkjan
getur það ekki að svo komnu máli.“
Karl sagðist vongóður um að all-
ir, sem hlut eiga að máli, vildu leysa
þetta mál. „Ég sé þetta sem mik-
ilvægt mál og metnaðarmál að
mörgu leyti. Eitt sem ég hef lagt
áherslu á er að á Þingvöllum hefur
verið prestssetur frá öndverðu.
Sambúð prestssetursins og alþingis
er órofin um aldir, meðan þinghald-
ið helst við Öxará. Nú er ekki þing-
hald á Þingvöllum lengur. Í raun er
prestssetrið eini óslitni þráðurinn í
nánast ellefu hundruð ára sögu
Þingvalla. Eini þráðurinn sem er
óslitinn allar þessar aldir. Mér
finnst það ekki skipta svo litlu
máli.“
Varðandi byggingu prestsbú-
staðar benti Ragnar oddviti á að
sveitin væri fámenn og bústaður
yrði ekki reistur nema af hinu op-
inbera. „Við töldum að það lægi
beint við að þetta væri í Þingvalla-
bænum, eins og verið hefur. En það
hefur nú breyst. Maður veit ekkert
hvað verður.“ Ragnar sagðist ekki
telja að nein harka væri í þessum
málum.
Kirkjan á staðinn
Þingvallanefnd hefur staðið
straum af reksturskostnaði Þing-
vallakirkju. „Það er kirkjan sem á
staðinn og gögn hans og gæði eiga
að halda við kirkjunni. Þess vegna
er það á ábyrgð Þingvallanefndar í
dag, en var áður ábyrgð prestsins,“
sagði Karl biskup. „Þingvallakirkja
er ekki safnaðarkirkja, eins og
flestar kirkjur eru núorðið. Hún er í
svipaðri stöðu og Bessastaðakirkja
þar sem jarðeigandi ber ábyrgð á
kirkjunni. Það eru nokkrar slíkar
kirkjur í landinu. Þetta er frá æva-
fornu fari.“
Eins og fyrr hefur komið fram
voru prestssetur undanskilin þegar
eignir kirkjunnar fluttust til ríkis-
ins. „Þar voru óuppgerð mál varð-
andi prestssetrin. Prestssetrin hafa
alltaf notið sérstöðu. Það er litið svo
á að þau séu sérstakar jarðir sem
eru ætlaðar prestsþjónustunni.
Prestssetrið á Þingvöllum er eig-
andi Þingvallalandsins.“
– Á þá kirkjan þjóðgarðinn?
„Þegar öllu er á botninn hvolft þá
er það víst svo,“ sagði Karl. „Auð-
vitað eru eignarréttarmál flókin.
Það er ljóst að friðun Þingvalla
breytti ekki stöðu prestssetursins,
rýrði það vissulega en yfirtók ekki
prestssetrið.“
gudni@mbl.is
4 B SUNNUDAGUR 13. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F RÁ því á sjötta áratug síð-ustu aldar fóru saman staðaþjóðgarðsvarðar á Þingvöll-
um og sóknarprests. Á því varð
breyting vorið 1995 þegar Sigurður
Oddson var ráðinn framkvæmda-
stjóri Þingvallanefndar. Í því emb-
ætti felst jafnframt starf þjóðgarðs-
varðar. Þegar Sigurður kom til
starfa var séra Hanna María Pét-
ursdóttir sóknarprestur á Þingvöll-
um og gegndi hún jafnframt starfi
þjóðgarðsvarðar og fram-
kvæmdastjóra Þingvallanefndar.
Árið 1995 tók Þingvallanefnd
ákvörðun um að skipta starfinu upp
og aðgreina rekstur og umsjón
þjóðgarðsins frá starfi staðarhald-
ara. Séra Heimir Steinsson var svo
ráðinn staðarhaldari í lok árs 1996
og gegndi því starfi þar til hann lést
15. maí 2000.
Fjölgun ferðamanna
En hvers vegna var skilið á milli
starfs þjóðgarðsvarðar og stað-
arhaldara annars vegar og prests-
starfsins hins vegar?
„Mikil aukning hefur orðið á
gestakomum hingað og beiðnum
um leiðsögn og fræðslu hefur fjölg-
að. Talið var að það þyrfti mann í
fullt starf við að sinna fræðslustarf-
inu,“ sagði Sigurður. Hann sagði að
fræðslan hefði einnig verið aukin og
meira tengd skólum. Stefnt er að
því að heimsókn á Þingvelli verði
fastur liður í starfi grunnskólanna;
að börnin heimsæki staðinn í lok 5.
eða 6. bekkjar. Að sögn Sigurðar
hefur færst í vöxt að skólabörn
heimsæki Þingvelli og koma þangað
nú hátt á annað þúsund börn á
hverju vori. Í sumar verður sérstök
dagskrá fyrir ferðamenn á fimmtu-
dögum í þjóðgarðinum. Aðfengnir
fyrirlesarar sem eru sérfræðingar á
ýmsum sviðum fara með áheyr-
endur sína í gönguferðir og fræða
þá um eitt og annað sem tengist
sögu og náttúru þjóðgarðsins. Eins
verður fræðsludagskrá og göngu-
ferðir á laugardögum og sunnudög-
um, eins og verið hefur undanfarin
sumur. Sú fræðsla verður í höndum
fræðslufulltrúa og landvarða.
Ekki eru fyrirliggjandi nákvæm-
ar tölur um fjölda gesta í þjóðgarð-
inum. Að sögn Sigurðar var gerð
umferðarkönnun á Þingvöllum árið
1985 og benti sú könnun til að 4 til
500 þúsund manns færu árlega um
þjóðgarðinn. Nú er talið að árlegur
fjöldi gesta sé á bilinu 5 til 600 þús-
und manns.
Fræðslufulltrúi og
fræðslumiðstöð
Um miðjan mars sl. var ráðið í
nýtt starf fræðslufulltrúa þjóð-
garðsins, Einar Sæmundsen lands-
lagsarkitekt sem hefur aðsetur í
Þjónustumiðstöðinni á Þingvöllum.
Að sögn Sigurðar mun fræðslu-
fulltrúinn annast fræðslumál, út-
gáfustarfsemi, efni á heimasíðu
þjóðgarðsins móttöku hópa og und-
irbúning að opnun nýrrar fræðslu-
miðstöðvar. Einar hefur starfað á
Þingvöllum sem landvörður und-
anfarin fimm sumur. Auk þess hef-
ur Guðrún Kristinsdóttir starfað
sem landvörður þjóðgarðsins síðan
1993 og sem yfirlandvörður frá
1995.
Þessa dagana er að hefjast bygg-
ing fræðslumiðstöðvar á Hakinu, en
byggingu hennar var frestað á sín-
um tíma vegna efnahagsaðgerða.
Það er fyrirtækið Jónshús sem
byggir húsið. Að sögn Sigurðar á
húsið að vera tilbúið í ágústlok, en
stefnt er að opnun gestastofu og
sýningaraðstöðu á næsta ári.
Stoð fyrir landbúnaðinn
Sú gagnrýni hefur heyrst að til-
koma þjóðgarðsins hafi gert land-
búnaði í sveitinni erfitt fyrir. Sig-
urður er ósammála því og segir að
sambýli þjóðgarðsins og sveit-
arinnar gangi vel. Margir úr sveit-
inni vinni í þjóðgarðinum, þar megi
nefna yfirlandvörð sem starfar allt
árið, auk þess sinni bændur úr sveit-
inni eftirliti, sorphreinsun, hreinsun
úr safnþróm grasslætti o.fl. Ung-
lingar úr sveitinni hafa fengið sum-
arvinnu í þjóðgarðinum og fólk úr
sveitinni rekur söluskálann í Þjón-
ustumiðstöðinni. „Ég tel að það sé
stoð fyrir landbúnaðinn hér að hafa
þjóðgarðinn og það líf sem í kring-
um hann er,“ sagði Sigurður.
Við stofnun þjóðgarðsins 1930
fóru nokkrar jarðir í eyði, en Sig-
urður sagði að þessi býli hefðu verið
litlar hjáleigur frá Þingvöllum og
hæpið að þar hefðu getað þróast nú-
tíma búskaparhættir. „Ég fæ ekki
sé hvernig þjóðgarðurinn hamlar
gegn landbúnaði. Við höfum engin
afskipti af hvaða landbúnaður er
stundaður hér. Það er búskapur í
Mjóanesi, á Brúsastöðum, á Heið-
arbæ I og II, á Fellsenda og í Stífl-
isdal.“
Rekstur bæjar og kirkju
Aðspurður um hvort starfsmenn
þjóðgarðsins komi til með að taka
sér búsetu á Þingvöllum sagði Sig-
urður að fjórar af fimm burstum
Þingvallabæjar væru nú nýttar sem
móttökuhús fyrir forsætisráðu-
neytið og ríkisstjórnina og auk þess
væri þar sumardvalarstaður for-
sætisráðherra. Nyrsta burstin væri
nýtt af þjóðgarðinum og þar væri
einnig aðstaða fyrir prest vegna
helgiathafna í kirkjunni. Ekki er
fyrirhugað að byggja starfs-
mannabústað á Þingvöllum. Sig-
urður segir að Þingvallanefnd hafi
alltaf verið skráður eigandi að
Þingvallabænum og annast rekstur
hans og viðhald. „Kirkjan er rekin á
kostnað Þingvallanefndar en söfn-
uðurinn sér um allt helgihaldið að
vetrinum. Messur sem haldnar eru
hér hvern sunnudag yfir sumarið
eru á vegum Þingvallanefndar. All-
ur reksturs og viðhaldskostnaður
kirkjunnar er greiddur af Þing-
vallanefnd, en kirkjan er í eigu
Þjóðkirkjunnar.“
Sigurður segir að kirkjan sé vin-
sæl til kirkjulegra athafna sér-
staklega til hjónavígslna og eru
vígslur þá ýmist í höndum sókn-
arprests eða að brúðhjónin hafa
sinn eiginn prest.
Morgunblaðið/Kristinn
Sigurður Oddsson, framkvæmdastjóri Þingvallanefndar og þjóðgarðsvörður á Þingvöllum.
Fræðslustarf aukið
á Þingvöllum