Vísir - 02.01.1980, Blaðsíða 9

Miövikudagur 2. janúar 1980.

Skál —
Það eru
bráheiðir
dagar i
ljóði þinu
— nýsánir
i rauðan akur
mannshjartans.
I. Hin póetiska
veröld
Nú munu liðnir tveir áratugir
siðan Matthias Johannessen
sendi frá sér sina fyrstu ljóða
bók: Borgin hló, 1958. Þá var i
höfuðstaðnum nokkur hópur
ungra ljóðskálda, sem nefnd
voru atómskáld, formbyltingar-
skáld voru þau lika nefnd...
Matthias Johannessen byrjaði
kornungur að yrkja. öll sin ung-
dómsljóð orti hann i hefð-
bundnum stil. Það var ekki fyrr
en kom fram á háskólaár hans,
að hann fór að þreifa fyrir sér
með óbundin ljóð. I fyrstu taldi
hann sig heldur andstæðan
þeim, var alls ekki viss um
nema að honum þætti þau svik
við þjóðlega menningu Islands.
Matthias Johannessen er
mælskuskáld að þvi marki sem
nauðsynlegt er svo skáldskap-
urinn verði frjáls i sniðum, en
lokist ekki inni i einhverjum
þrengslum. Atómljóðið hafði
hlotið nokkra viðurkenningu
þegar Matthias hóf skáldferil
sinn. Annars höfðu þessi skáld
átt við mikið andstreymi að
striða. Óhætt er að segja, að fá-
um skáldum hafi verið ver tek-
ið;samanlögð kritikin á Islandi
var lengivel einhuga um að for-
dæma verk þeirra. Þar kom
ekki aðeins til rimleysið. Sum
þessara skálda vorumikið gefin
fyrir að fara huldu höfði með
kjarna ljóðsins, byggöu yfir
hann einskonar pýramfda.
Matthias Johannessen yrkir op-
in ljóð. Má segja að slikt hafi
veriðögrun við þá skáldskapar-
stefnu, sem hvað mest setti svip
sinn á yrkingar ungra manna,
þegar Matthias tók fyrir alvöru
að tjá sig i óbundnu ljóði. Felu-
leikurinn hefur aldrei freistað
hans i ljóðagerðinni. Opið ljóð,
slikt var Matthiasarljóð — og
er. Það þarf ekki að þýða, að
skáldskapur hans sé auðveldari
til skilnings en lokaða ljóðið,
Matthias Johannessen játast
játast ekki undir neina eina
ákveðna stefnu i skáldtúlkun
sinni. Hann kemst svo að orði i
bókmenntaskrifum sinum:
„Góður skáldskapur kemur
með eitthvað nýtt og óvænt inn i
lifið”. Þessiorð lýsa vel þvi sem
best er um ljóðmál Matthlasar
Johannessen. Þar er eitthvað
nýtt og óvænt, sem heldur
áfram að vera nýtt og óvænt I
hugum þeirra sem lesa ljóðin.
Matthias Johannessen hefur
skrifað talsvert um bókmenntir
og samið nokkrar viðtalsbækur,
þá eru nýkomnar út frá hans
hendi hjá Almenna bókafélag-
inu þrjár viðtalsbækur, sýnis-
horn af samtölum þeim sem
Matthias hefur átt við fólk á
förnum vegi á 25 ára starfsferli
sinum hjá Morgunblaðinu.
Peráónulýsingar hans i þessum
skrifum eru oft frábærar — og
er stutt leið úr þessari listgrein
i leikritun, enda hefur Matthias
gefið út nokkur leikrit, sem hafa
nokkuð til sins ágætis, að ekki sé
meira sagt. Eitt þeirra, „Jón
gamli”, komst á filmu i sjón-
varpinu, annað á fjalirnar i
Þjóðleikhúsinu, „Fjaðrafok”.
Hér að framan hefur verið
drepið á ljóðagerð Matthiasar
Johannessen. Hann stendur nú á
fimmtugu (3. jan. nk.). Ljóða-
bækur hans eru orðnar margar.
Nú verður litillega minnst á ljóð
hans, „Sálma á atómöld”, og
„Visur við ána”. I báðum þess-
um flokkum viröast höfuðein-
kenni i ljóðverki hans koma
einkar glögglega i ljós, önnur
dæmi þar um kann ég ekki öllu
skýrari. En að vonum verður
margt ósagt um skáldskap
hans, þegar upp er staðið frá
þessum lestri, þvi góðskáld
verður seint lesið niður i kjölinn.
2. Sálmar á atómöld
Viö lestur þessa ljóðaflokks
verður maður djúpt snortinn af
þeirri kennd að i raun og veru sé
enginn algjör guðleysingi til i
orðsins beinustu merkingu,
„Matthias Johannessen byrjaöi kornungur að yrkja. öll sin ungdómsljóð orti hann I heföbundnum stil. Það var ekki fyrr en kom fram
á háskólaár hans, að hann fór að þreifa fyrir sér meö óbundin ljóð... Hann stendur nú á fimmtugu <3. jan. nk.). Ljóðabækur hans eru orön-
ar margar.”
Óskar Aðalsleinn:
ASKLOK
ER
EKKI HIMINN
nýjar leiðir i islenskri ljóðlist og
fundinn nýr tónn. Hlustum að
lokum á sálm nr. 2:
Spurðum við ekkioft, börnin:
Hvar er sólin um nætur?
Þannig höfum við einnig
oft spurt
hvar þú ert
þegar kviðinn fyllir
brjóst okkar myrkri.
3. Efinn
„Visur við ána”. Svo heitir
eitt ljóðið i „Mörg eru dags
augu”. Mér kemur ósjálfrátt i
hug að þetta kvæði sé ort þá all-
ar ár eru á isum. Kvika kvæöis
ins er nafnlaust straumþungt
fljótið, i nafnlausu umhverfi.
manakenndin mæðir manninn
löngum, inn ihlustir hans berast
þá helst raddir, sem tala um
tortryggni þjóða i milli'og gjör-
eyðingastrið, sem þá og þegar
getur skollið yfir, — þótt upp-
hátt sé talað um frið, vitnað um
frið, eilifan frið. Litiö er að
treysta á slika svardaga. Við
geymum i jörðu vopn sem geta
tortimt öllu mannkyni á auga-
bragði. Þarf ekki mikinn ein-
feldning til að trúa þvi aö þessi
heimur standi öllu lengur óbrot-
inn en orðið er? Reynum að
skyggnast ögn dýpra i huga
mannsins við ána:
Hann vaknar af draumi
veröld hans er
vatn sem gleymdi sér.
Logandi ljósi
um lif sitt fer hann
Og moldin brosir
I blómi sem vex
við hvert hans skref.
hver maður hljóti á einhvern
hátt að kenna guðsneistans i
brjósti sinu, jafnvel án þess
hann geti gert sér það fullkom-
lega ljóst, að ef ekki væri þessi
kveiking i innstu innum hans,
væri þar með skorið á sjálfan
lifsþráðinn, og auðn og tóm rikti
yfir djúpunum. Skáldið hefur
upp kvæðið með þessari trúar-
játningu:
Lif mitt bátur
gisinn af sól og löngu sumri
og hafið biður.
An þess að eiga annars kost
sigli ég yfir hafiö
I þinu nafni.
A lifshafinu risa fjallháar öld-
ur og blindsker leynast i hafrót-
inu. Allt um kring læðist feigðin
og dauðinn. Skáldið segir:
Við höfum heyrt
að togarar fái enn tundurdufl
I vörpuna —
Þannig kemur liðinn timi
sifelldlega
inn I lif okkar.
Styrkleiki skáldsins fellst i
upprunalegum einfaldleika,
sem oftar en ekki ber i sér Ivaf
af hlýlegri gamansemi. Þessu
til staðfestingar gripum við niö-
ur i sálminn um „garð guðs”:
Við erum börn
að leik
i garði þínum
og þú heldur almáttugri
verndarhendi þinni
yfir okkur.
Samt höfum við fariö illa
með garðinn þinn,
En þú brosir að kenjum okkar
og við finnum kærleika þinn
eins og hlýjan andvara i grænu
grasi.
Þarna horfir Guö á manntafl-
ið eins og það hefur staðið um
aldir. Þetta er mildur og bros-
andi Guð. Það koma ekki hörku-
drættir I ásýnd hans þótt maö-
urinn leiki margan ljótan leik-
inn i garði hans. Þarna vinnur
skáldiö umtalsverðan sigur. 1
Sálmum á atómöld eru farnar
hann biður þess einn
að þögnin nái
þreyttum eyrum hans.
að áin skoli
af augum hans
vetrarmyrkursins
mor.
Kvæðið gerist á mörkum
vökuvitundar og draums. Þetta
þarf ekki að vera ótryggari
veruleiki en sá, sem okkur er
oftast skapað að lifa við. Skáld-
iö, vitund þess, allt lif þess,
hverfur æ dýpra i faöm landsins
ogstraumsins, og hefur um sinn
dregið flest i efa — um öryggi og
varðveislu þeirra lifsgilda, sem
mestu ráöa um framtið manns
og heims 1 náinni framtlð.
Matthias Johannessen er yfir-
leitt bjartsýnn i ljóði og lifs-
skilningi sinmn, en hann gerir
sér fyllilega ljóst að bjartsýnin
hefur oft verið i hrópandi mót-
sögn við lif mannanna. Menn-
irnir eru ekki glaðir nema
stopular stundir. Lifið sjálft er
ekki ósjaldan eins og ótryggt
vað yfir beljandi fljótið. Ein-
Skáldinu hefur tekist að
hreinsa hug sinn. Hann kemur
úr dimmu kafi efans. Sortaskýin
á bak og burt. Óttan er björt.
Skáldið hefur lengi grunað
efann um græsku, veit að
heimsflóttinn er efans hugar-
fóstur. Efinn er eitthvað sem
kemur og fer, „ótti hann bærist i
djúpinu bleikur á uggann”. A
svipstundu getur maðurinn öðl-
ast allan lifsfögnuðinn, — „vatn
sem gleymir sér”, og numið
skin kristalla i hyldýpinu.
Skáldið gerist ekki prédikari i
ljóöi sinu, nema ef segja má, að
rödd lifsins, sem ljóðið nærist af
flytji okkur boðskap. Þarna er
allt ljóst, en ekkert leynt.
Má hafa það fyrir satt að lok-
um, að hér megi upphafið i end-
irnum skoöa, að lifssýn skálds-
ins markist glögglega af þeim
orðum er standa yfir þessu
greinarkorni: Asklok er ekki
himinn.
Reykjanesvita
á jólaföstu 1979.
Óskar Aðalsteinn.