Morgunblaðið - 30.12.2001, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
T
ÍSKA og lífsstíll
eru orð sem
hljóma eitthvað
svo yfirborðsleg
og innantóm.
Sýndarmennsku-
leg og sjálfhverf.
Sérstaklega ef
veður eru óvenjulega válynd í henni
veröld. Samt hefur tískan um aldir
verið mörgum til ánægju, gleði og
upplyftingar í friði og stríði. Og
verður eflaust um ókomna tíð, þótt
birtingarmyndir hennar séu oft um-
deildar.
Sumir gefa henni tæpast gaum og
aðrir hafa einungis ama af lögmálum
hennar, þessum óumbreytanlega sí-
breytileika, sem endalaust kætir
ímyndarhönnuði, kaupahéðna og þá
sem ekki þurfa að horfa í aurana.
En tíska einskorðast ekki bara við
flíkur, húsbúnað og aðra áþreif-
anlega hluti, sem tengjast lífs-
stílnum hverju sinni. Um tísku í
bókmenntum og öðrum listgreinum
er fjallað á allt öðrum nótum. Með
virðingu því þar lýtur tískan oft
þeim mótsagnakenndu lögmálum að
verða sígild með tímanum.
Vandi að vera smart
Fyrir þá sem vilja tolla í tískunni í
snyrtingu og klæðaburði; vera
smart, er aftur á móti lykilatriðið að
vera sveigjanlegir. Jafnvel umbreyt-
anlegir, því tískan er kröfuhörð og
tilætlunarsöm. Vaxtarlag sem þorra
manns er áskapað virðist aldrei vera
í tísku og þá getur verið þrautinni
þyngri að vera smart. Líka þegar
ótrúlega támjóir skór með háum
pinnahælum eru í tísku eins og
núna. Stórhættulegir. Jafnvel bráð-
greindar konur falla kylliflatar.
Gagnstætt því sem oft er haldið
fram er tískan afar útreiknanleg.
Hún er einfaldlega mótsögn við
raunveruleika meirihlutans. Þegar
almúginn svalt og aðallinn lifði við
allsnægtir þótti smart að vera vel í
holdum. Boð tískunnar í efnahags-
uppsveiflunni á síðasta áratug lið-
innar aldar voru þau sömu en með
öfugum formerkjum. Naumhyggja
var hið listræna nafn yfir sultarlegt
útlit og einfaldan fatnað án alls
prjáls og skrauts. Eina sem ekki var
í samræmi við stefnu þessa var
verðið. Tískan selur sig alltaf dýrt,
sama hvernig hún birtist. Nið-
ursveiflan undanfarið er svo farin að
geta af sér íburð og glamúr og ef
marka má útlensk tískublöð virðist
þrýstið vaxtarlag vera í sjónmáli.
Marilyn Monroe var flott segja
ímyndarhönnuðir og tískukóngar.
Kaupahéðnar bergmála og fáir geta
andmælt. Umbreytingin verður ekki
umflúin. Í líkamsrækt og megrun-
arkúrum af öllu tagi, brjósta-
stækkun, fitusogi og blöðkunuddi
svo dæmi séu tekin.
Landinn opnar sig
Láti umbreytingin á sér standa
má styðjast við fjölbreytt úrval af
sjálfshjálparbókum til að efla sjálfs-
myndina og sjálfstraustið. Auðga
þannig og fegra sitt líf, þótt kropp-
urinn óhlýðnist viljanum.
Sjálfsmyndin og sjálfstraustið
virðist nefnilega ekki vera af skorn-
um skammti hjá fólki sem er í tísku.
Það opnar sig. Stundum í beinni.
Sýnir smekklegu fínu fötin sín, segir
frá ástamálum og tilfinningaflækj-
um og öðru sem áður þótti einkamál.
Líka frá brjóstastækkuninni og fitu-
soginu. Hvers vegna Jói athafna-
maður hætti með Siggu og byrjaði
með Gunnu og hvar Sigga leitar sér
huggunar eftir skipbrotið eru mál
sem æ fleiri láta sig varða. Í við-
tölum segjast þau iðulega vera
þakklát fyrir að fá þetta frábæra
tækifæri til að tjá sig. Að opna sig er
í tísku hjá þeim sem eru í tísku.
Meira að segja þeir sem áður agnú-
uðust út í smáborgaraskap og töldu
sig hetjur alþýðunnar opna sig.
Þetta er partur af „trendinu“ í lífs-
stílnum.
Ritstjóri íslensks kynlífstímarits
sagði nýverið að framboð fyrirsætna
væri meiri en eftirspurn. Þykir trú-
lega frábært tækifæri til að koma
sér á framfæri. Fá skýra sjálfsmynd
í allri sinni nekt.
„Allt frá því ég var lítil stelpa hef-
ur mig dreymt um að vera metin að
verðleikum vegna skoðana minna,
hugsjóna og persónuleika,“ mælti
ungfrú heimur við krýninguna árið
1999. Býsna góður vitnisburður um
árangur fegurðarsamkeppna, en
samkvæmt forsvarsmönnum þeirra
er markmiðið fyrst og fremst að
bæta sjálfstraust og sjálfsmynd
stúlkna. Og gera lýðnum ljóst að
þátttakendur hafa svo margt annað
til brunns að bera en bara fegurð.
Sjálfir hafa þátttakendur tekið í
sama streng og margsagt að þær
séu gáfaðar, með mikinn persónu-
leika og hafi athyglisverðar skoðanir
og háleitar hugsjónir.
Einhvern veginn virðast þær
aldrei hafa komist almennilega til
skila. Kannski eru fegurðarsam-
keppnir ekki heppilegasti vettvang-
urinn til að láta ljós sitt skína, þótt
vissulega sé minnistætt að ein sló
rækilega í gegn þegar hún lýsti því
yfir að Shakespeare væri eftirlæt-
isrithöfundurinn sinn. Mér dettur í
hug hvort Bríeti, félagi femínista,
eða Kvenréttindafélaginu yrði ekki
akkur í fleiri ungum stúlkum með
sjálfsmyndina og sjálfstraustið í
lagi. Þær gætu skoðað svona ýmis
mál, eins og launamisrétti kynjanna
og þvíumlíkt með þeim hinum.
Þyrftu ekkert að dubba sig upp í
staðlað form áður en þær tækju til
máls og mættu ábyggilega borða
eins mikið sælgæti og þær vildu.
Ekki bara ein heldur tvær
Alvarlegt áhyggjuefni er að þörf
ungra stúlkna til að bæta sjálfs-
mynd sína og sjálfstraust virðist
mun meiri hér á landi en annars
staðar. Til að koma til móts við
þennan vanda er jafnan efnt til
tveggja fegurðarsamkeppna árlega.
Eðli málsins samkvæmt er fegurð
þátttökuskilyrði, en vel mætti
ímynda sér að mikill persónuleiki
réði í einhverjum tilfellum úrslitum.
Þótt ummál þáttakenda séu ekki op-
inberuð, dylst fáum að þau eru enn í
anda naumhyggjunnar. Kannski fá
þybbnu stúlkurnar þetta frábæra
tækifæri til að bæta sjálfsmynd sína
og sjálfstraust þegar tískan breyt-
ist. Þær hljóta líka að hafa skoðanir,
hugsjónir og persónuleika; eiginleik-
ana sem eru svo þungir á metunum í
slíkum keppnum. Marilyn Monroe
var pínu þybbin. Ég veit ekki hvort
hún las Shakespeare. Rauðsokk-
urnar á sjöunda og áttunda áratugn-
um hafa efalítið átt þátt í að breyta
ímynd fegurðarsamkeppna í þá veru
að nú eru gerðar meiri kröfur til
annarra eiginleika þátttakenda en
bara fegurðar. Fegurðarsam-
keppnir, sem haldnar voru í Tívolí í
gamla daga, gáfu sig í það minnsta
ekki út fyrir að ganga út á annað en
fegurð.
Smástelpur og kynþokki
Þeir sem heima sitja horfa mis-
jafnlega andaktugir á afrakstur
ímyndar- og tískuiðnaðarins. Börnin
líka. Einkum á PoppTíví og MTV
þar sem átrúnaðargoðin eru með
ólíkindum mjó og kynþokkafull og
syngja þar af leiðandi mörg hver
helst ekki öðruvísi en fremur klæða-
lítil. Enda frábært tækifæri til að
sýna sig almennilega. Markaðurinn
hefur áttað sig á að slíkt hið sama
vilja litlu aðdáendurnir, smástelp-
urnar. Því býðst úrval ögrandi kven-
fatnaðar í smækkaðri mynd; nafla-
bolir með spaghettíhlýrum, oft með
áletrunum, sem gefa fyrirheit um
fjörugt kynlíf, þröngar svartar bux-
ur og pínupils úr leðurlíki og áþekk-
ar flíkur. Í Bretlandi hafa tímarit
fyrir níu til fjórtán ára stelpur hasl-
að sér völl og fjalla þau einkum um
stráka og klæðaburð í anda diskó-
dísa að ógleymdu daðrinu við fræga
fólkið og lífsstíl þess.
Margir hafa eflaust áhyggjur af
þessari þróun og þykir tískan fara
að þessu leytinu út fyrir öll velsæm-
ismörk. Jafnvel storka hættulegum
mönnum, sem víða eru á kreiki sam-
kvæmt fjölmiðlafregnum. Samt eru
það líkast til foreldrar sem kaupa
fatnað af þessu tagi á börnin sín.
Svo að þau fái tækifæri til að vera
smart. Hvað skyldu þeir segja um
skólabúninga, sem komið hefur til
tals að innleiða hér á landi?
Þótt tískan sé í eðli sínu yf-
irborðsleg er hún áhugaverð. Út af
fyrir sig er athyglisvert hve yfir-
borðið skiptir fólk miklu máli, en
upp úr stendur að tískan hefur ótví-
rætt afþreyingargildi í daglegu lífi.
Auk þess má horfa á og fjalla um
hana út frá listrænu sjónarmiði.
Stundum er affarasælast að hafa
slíkt sjónarhorn, vera gagnrýnin og
kaupa ekki hvað sem er, til dæmis
skóna, sem hafa orðið mörgum að
falli, og því síður kynþokkafull föt á
börnin sín.
Ólíkar sögupersónur
Opinberunarsögur einkalífsins
eru svo allt annar handleggur. Í
sjálfu sér saklausar, en þó væri ósk-
andi að sýniþörf og sjálfhverfni
sögupersóna smitaði ekki frekar út
frá sér. Þjóðin hefur þegar eignast
nokkrar framhaldssögupersónur á
þessu sviði og eiga þær í mesta basli
við að bæta engu við ekkert sem
þær sögðu í síðasta viðtali.
Af allt öðrum meiði er fólkið, sem
stundum kemur fram á sjónarsviðið
með sitthvað skemmtilegt sem teng-
ist vinnu þess eða tómstundaiðju.
Einu gildir hvort það kallast hand-
verksfólk, hönnuðir eða listamenn.
Einnig hversdagshetjurnar, sem
gera sér grein fyrir að eigin reynsla
og upplifun, góð eða slæm, getur
verið þarft innleg í umræðuna, eflt
skilning almennings og slegið á for-
dóma. Mögulega leitt til þjóðfélags-
legra umbóta og bættra kjara þeirra
sem ekki fleyta rjómann af velferð-
arkökunni. Þeirra sem af ýmsum
ástæðum eiga ekki kost á flottum
lífsstíl.
Svokölluð dægurmál eða af-
þreying, að tískunni meðtalinni, eru
vandmeðfarin rétt eins og „alvöru-
málin“, en hafa engu að síður þýð-
ingarmiklu hlutverki að gegna. Líka
á viðsjálum tímum og kannski ein-
mitt þá. Þau eru tilbreyting við al-
varleikann í tilverunni.
Síbreytileiki þess óumbreytanlega
Reuters
Sjálfsmyndin og sjálfstraustið virðist
nefnilega ekki vera af skornum skammti hjá
fólki sem er í tísku. Það opnar sig. Stundum
í beinni. Sýnir smekklegu fínu fötin sín,
segir frá ástamálum og tilfinningaflækjum
og öðru sem áður þótti einkamál. Líka frá
brjóstastækkuninni og fitusoginu.
vjon@mbl.is
Daglegt líf
Valgerður Þ. Jónsdóttir umsjónarmaður