Morgunblaðið - 30.12.2001, Síða 22

LISTIR
22 SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EKKI er ofsagt að Bjarni Haukur
Þórsson sé í aðalhlutverki því hann
er jafnframt eini leikari sýningar-
innar Leikur á borði. Hann slær þó
strax niður allar tilgátur í þá átt að
hann sé að fara í eigin spor og
reyna að endurtaka ofursmellinn
Hellisbúann. „Þessi tvö verk eiga
ekkert sameiginlegt annað en það
að ég leik einn í þeim báðum. Að
öllu öðru leyti er þetta gerólíkt og
það er einmitt ástæðan fyrir því að
ég ákvað að gera þetta.
Leikur á borði fjallar ekki um
samskipti kynjanna og sem leik-
húsverk eru þetta gerólík verk.
Hellisbúinn er saga þar sem leik-
arinn talar beint til áhorfenda og
leikur síðan stutta leikþætti inni á
milli til útskýringar. Hér er ekkert
slíkt á ferðinni. Þetta er hefðbundið
gamanleikrit að því leyti að það fel-
ur í sér söguþráð, með upphafi,
miðju og endi. Leikarinn veit ekki
af áhorfendum, fjórði veggurinn er
á sínum stað.
Mér fannst einmitt rétt að fara
allt aðra leið úr því að ég ákvað að
taka annan einleik og ég vona að
fólk setji það ekki fyrir sig hvað
þetta er ólíkt,“ segir Bjarni Hauk-
ur.
Hann segist reyndar hafa fengið
handritið sent meðan á sýningum á
Hellisbúanum stóð en lagt það til
hliðar og snúið sér að öðru einsog
að leika í Þjóðleikhúsinu (Blái
hnötturinn, Vilji Emmu). „Ég lét
Gísla Rúnar fá þetta og við vorum
sammála um að ef þetta ætti að
ganga hér heima væri ekki nóg að
þýða það heldur yrði að staðfæra
það líka.“
Efni verksins er í sem stystu
máli að Samúel er nýútskrifaður
leikari úr Leiklistarskóla Íslands
og vegna þess að honum hefur ekki
gengið nógu vel að komast að í
leikhúsunum þá starfar hann við
borðapantanir á vinsælasta veit-
ingastað borgarinnnar. Þangað leit-
ar allt fræga og fína fólkið og vill fá
meðhöndlun í samræmi við það og
Sammi þarf að beita öllum ráðum
til að fá allt til að ganga upp – á
hverju kvöldi. Þessi heimur er
vissulega dæmigerður fyrir leikara
í New York þar sem annar hver
þjónn er lærður leikari en hér eru
hlutföllin kannski heldur hagstæð-
ari leikarastéttinni.
„Ég þekki þennan heim mjög vel
því ég lærði í New York og vann
þar sem leikari og þjónn á veitinga-
húsum. Þetta er ekki þó ekki eins
ólíkt og ætla mætti því velflestir ís-
lenskir leikarar þurfa að hafa tals-
vert fyrir hlutunum áður en þeir
stökkva inn í bitastæð hlutverk hjá
stóru leikhúsunum.
Þotuliðið vill sín borð
Veitingabransinn er svo meira og
minna hinn sami hvar sem er.
Ég hef líka unnið á veitingahúsi í
Reykjavík og fór svo á stúfana þeg-
ar ég var að undirbúa þessa sýn-
ingu og talaði við veitingamenn í
borginni. Þeir segja allir sömu sög-
urnar af „þotuliðinu“ í Reykjavík
sem hringir og segist vera að koma
við tíunda mann eftir hálftíma.
Þekktir forstjórar birtast í dyrun-
um á laugardagskvöldum með kon-
una upp á arminn og vilja fá „borð-
ið sitt“ strax. Þetta er umhverfið
sem Sammi, leikari að vestan, vinn-
ur í.
„Leikritið gengur út á það að
hann er að svara símtölum frá
þotuliði borgarinnar, semja við yf-
irþjóninn, matreiðslumanninn og
framkvæmdastjórann til að fá allt
til að ganga upp. Svo fer ákveðin
atburðarás af stað og hann lendir í
slæmum málum.“
Höfundurinn byggir leikritið á
eigin reynslu og það var fyrst sýnt
á leiklistarhátíð í New York og
varð mjög vinsælt. Það var svo sett
upp í stærra leikhúsi og síðan enn
stærra og þá fór boltinn að rúlla
fyrir alvöru og það hefur nú verið
sett upp víða um heim við miklar
vinsældir.
Bjarni Haukur segir að banda-
rískt leikhús leggi meiri áherslu á
raunsæislega útfærslu og leikurinn
sé tilþrifaminni en við eigum
kannski að venjast. „Við leyfum
okkur meira og höfum meira
ímyndunarafl bæði sem leikhúsfólk
og áhorfendur. Við göngum lengra
í leikstílnum og textinn er orðinn
blæbrigðaríkari. Gísli Rúnar fer á
kostum í orðsnillinni og leikstjórinn
Þór Túliníus er sérfróður um lík-
amlega tjáningu á ýmsan máta. Það
er líka miklu
skemmtilegra að leika alla þessa
karaktera og taka þá eins langt og
hægt er. Hvernig svo sem til
tekst,“ segir Bjarni. Hann bætir
því við að það höfði ekkert sér-
staklega til sín að leika einn, það
fari bara eftir verkefnunum.
Að þekkja sinn eigin markað
Jafnhliða leiknum hefur Bjarni
Haukur skapað sér starfsvettvang
sem framleiðandi leiksýninga.
Hann framleiddi gamanleikinn Með
vífið í lúkunum í samvinnu við
Leikfélag Reykjavíkur og hefur
einnig sviðsett og framleitt upp-
setningar á Hellisbúanum á Norð-
urlöndunum, nú síðast í Noregi.
Hann hikar ekkert við að lýsa
rekstri sínum sem markaðsleikhúsi.
„Þetta er auðvitað ekkert annað.
Ég er ekkert í þessu styrkjadæmi
en ég er heldur ekki með neina yf-
irbyggingu á fyrirtæki mínu, Ís-
lensku leikhúsgrúppunni. Ef ég
væri með fólk í fastri vinnu þyrfti
ég opinberan stuðning. Aðalatriðið
er að passa að hlutirnir fari ekki úr
böndunum. Markaðsleikhús er ekki
rekið á þann hátt að kaupa sér
flugmiða til London eða New York
og fá sýningarréttinn á vinsælustu
sýningunum sem þar eru í gangi.
Markaðsleikhús byggist á því að
þekkja sinn eigin markað og vita
hvað er raunhæft og hvað ekki.
Í Reykjavík seljast 350 þúsund
sæti á hverju ári. Þar af eru um
150– 200 þúsund sem fara í Borg-
arleikhúsið og Þjóðleikhúsið. Hvert
fara hinir? Þetta er markaður. En
miðaverðið er lágt og því verður
maður að fara varlega í fjárfest-
ingum.“
Bjarni Haukur lýsir þeirri skoð-
un sinni að miðaverð á leiksýningar
markaðsleikhúsa eigi að vera
hærra en í styrktum leikhúsum.
„Þannig er þetta alls staðar í kring-
um okkur en á móti kemur að lín-
urnar um verkefnaval eru þar mjög
skýrar. Skýrari en hér. Mér er
sama hvað hver segir en leikhús
sem eru að fá 200–400 milljónir á
ári í opinbera styrki eiga ekki að
setja upp poppsöngleiki og farsa.
Þetta snýst allt um að lágmarka
áhættuna. Rétt eins í öllum öðrum
viðskiptum. Það er ekki hægt að
komast hjá því að taka einhverja
áhættu með hverri uppsetningu en
markaðsleikhús snýst um að hafa
áhættuna sem minnsta. Ég væri
t.d. ekki að setja upp Leik á borði
núna nema af því að ég setti upp
Hellisbúann Ég er að vinna með
þekktar stærðir. Sjálfur hef ég
leikið einleik áður, leikritið er gott
og hefur gengið annars staðar, leik-
stjórinn hefur mikla reynslu og
einnig þýðandinn. Svo verður mað-
ur að taka mið af því sem er að
gerast í leikhúsunum á hverjum
tíma. Nú eftir áramótin verða ekki
mörg gamanleikrit í gangi. Ég met
þetta því svo að nú sé góður tími til
að frumsýna gamanleikrit. En
hvernig til tekst er svo alltaf
áhættan sem maður tekur. Það
kemur ekki ljós fyrr en með frum-
sýningunni.“
Snúist í
kringum
íslenska
„þotuliðið“
Íslenska leikhúsgrúppan frumsýnir í Gamla
bíói í kvöld gamanleikinn Leik á borði með
Bjarna Hauk Þórsson í aðalhlutverki.
Hávar Sigurjónsson átti samtal við hann.
Morgunblaðið/Þorkell
Samúel sinnir þotuliðinu í gegnum símann.
havar@mbl.is
eftir Becky Mode.
Leikari:
Bjarni Haukur Þórsson,
Þýðing og staðfærsla:
Gísli Rúnar Jónsson.
Leikmynd og búningur:
Axel Hallkell.
Lýsing:
Jóhann Bjarni Pálmason.
Hljóðmynd: Jóhann Örn Ólafs-
son og J. Garðar Ólafsson.
Leikur
á borði
SYRTLUBÆKUR Máls og
menningar hafa komið út um nokk-
urt skeið. Þetta eru heimsbók-
menntir í vasabroti, vandaðar bæk-
ur í hvívetna þar sem viðurkenndir
höfundar og vandvirkir þýðendur
leiða saman hesta sína. Hönnun
bókarkápunnar er jafnan einstak-
lega smekkleg og myndefnið ávallt
táknrænt. Á bókarkápu nýjustu
Syrtlunnar, Hinn týndi, eftir þýska
rithöfundinn Hans-Ulrich Treichel,
má sjá lítið, grátt egg í tómlegu og
þyrnóttu hreiðri og við hliðina er
egglaga form sem birtu stafar af.
Myndin er táknræn fyrir líðan
söguhetju bókarinnar, feitlagins
drengs á gelgjuskeiði sem lifir í
skugganum af Arnold, eldri bróður
sínum, hinum týnda.
Í lok heimsstyrjaldarinnar síðari
flúðu foreldrar drengsins frá Aust-
ur-Þýskalandi til vesturs. Á flótt-
anum gerðust hræðilegir atburðir
sem aldrei er talað um í fjölskyld-
unni en hvíla á öllum eins og mara.
Sagan lýsir því hvernig sektar-
kennd yfir öllum sköpuðum hlutum
heldur foreldrum drengsins í hel-
greipum og þrúgar sálarlíf hans
alla ævi.
Í stuttu máli er þetta geysilega
vel skrifuð (þýdd) og úthugsuð
saga. Hún er ekki löng en segir
ótal margt um samskipti fólks og
fjölskyldumynstur, beiskju og
blygðun; refsingu, flótta og hryggð;
samfélag og kuldalegar stofnanir
þess; um leið og sjá má „táknmynd-
ir af sundraðri þjóð sem óttast svo
fortíð sína að hún reynist ófær um
að horfast í augu við hana og miðla
reynslu sinni til nýrra kynslóða,“
eins og segir í haganlegum kápu-
texta.
Þegar drengurinn er orðinn nógu
gamall trúa foreldrar hans honum
fyrir því að bróðir hans sé ekki dá-
inn eins og hann hélt, heldur týnd-
ur. Drengnum hefur fram að því
þótt vænt um dáinn bróður sinn og
sætt sig við þunga sorg, þögn, óþol-
inmæði og afskiptaleysi foreldra
sinna. Nú verður bróðirinn ógnun
við tilveru hans, merkikerti sem
hefur alltaf fengið alla athygli for-
eldranna og þrengir sér inn í líf
hans (sbr. 97). Þráhyggjukennd
leitin að Arnold er endalaus
þrautaganga milli stofnana sem
tengjast óskilabarni nr. 2307 og
smásmugulegum, tímafrekum
rannsóknum í nafni vísindanna á
þeim möguleika að barnið sé Arn-
old. Fjölskyldumálin eru óútkljáð
og tilfinningarnar bældar; dreng-
urinn lifir í stanslausum ótta við
skapofsa föður síns og grátköst
móðurinnar, hann verður að geta í
eyður, reyna að skilja flókið hegð-
unarmynstur sem hann hefur ekki
þroska til og dregur því undarlegar
ályktanir. Sjálfsmynd hans verður
smátt og smátt brogaðri, foreldr-
arnir einbeita sér sífellt að glataða
syninum en gleyma þeim sem fyrir
er; höfnunin er algjör.
Frásagnarhátturinn er fjarlægur
og grimmur og undirstrikar dap-
urlegan fáránleikann í samskiptum
fjölskyldunnar. Mikið er um end-
urtekningar í stílnum og kaldhæðn-
islegt grín gert að sálarflækjunum,
stofnanamálinu og ekki síst einni
mest áberandi og öflugustu vís-
indagrein nútímans, erfðavísindun-
um. Langar skýrslur eru t.d. gerð-
ar um það hvort fingraför og
nefbein óskilabarnsins bendi til
„miðlungi ósennilegs“ (96) eða
sennilegs skyldleika við fjölskyld-
una. Gerðar eru ótal mælingar,
sýni tekin, fótafar rannsakað, lögun
nasaholanna könnuð, halli eyrna-
snepilsins miðað við eyrnaflötinn
skoðaður o.s.frv. Allar niðurstöður
rannsóknanna eru óljósar og mis-
vísandi, á torskildu máli og skapa
óvissu og ugg í huga drengsins.
Þýðandinn, Árni Óskarsson, hef-
ur góð tök á öllu saman og gildir
einu hvort um er að ræða sálarlífs-
lýsingar drengsins eða skýrslur um
harðar staðreyndir. Máttur og vald
tungumálsins er m.a. viðfangsefni
sögunnar; hugleiðingar drengsins
um t.d. ljósmyndir, líkamann, dauð-
ann og sektina og skilgreiningar
hans á eigin tilfinningum eru frum-
legar og tregablandnar. Hér er á
ferð óvenju sterk saga, áleitin í ein-
faldleika sínum, óhugnanleg í ná-
kvæmni sinni; með mögnuðum und-
irtóni mannlegs ófullkomleika og
grimmdar; og endirinn kemur á
óvart. Hinn týndi er afar eftir-
minnileg lesning.
Í leit að glötuðum syni
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Hans-Ulrich Treichel. Titill á frum-
máli: Der Verlorene. Árni Óskarsson
þýddi. Robert Guillemette hannaði kápu.
112 bls. Mál og menning, Syrtla, 2001.
HINN TÝNDI
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Reykholtskirkja Unnur Fadila Vil-
helmsdóttir heldur píanótónleika kl.
15. Hún flytur píanósónötu op. 31 í
Es-dúr eftir L.v. Beethoven, Ballöðu
nr. 4 eftir F. Chopin og píanósónötu
nr. 8 eftir S. Prokofiev.
Unnur lauk píanókennara- og ein-
leikaraprófi frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík og doktorsprófi í píanó-
leik í Bandaríkjunum. Aðgangseyrir
er 1.200 kr.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
Unnur Fadíla Vilhelmsdóttir
Torfið, tímarit bókmenntafræðinema,
er komið út. Útgáfa blaðsins er nú
endurvakin eftir nokkurra ára hlé. Fyr-
irhugað er að koma blaðinu út mán-
aðarlega auk veglegs ársrits.
Þá hefur heimasíða bókmennta-
fræðinema verið uppfærð og end-
urgerð. Slóðin er www.hi.is/nem/
Torfhildur.
Tímarit