Morgunblaðið - 09.04.2002, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 9. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SALA á lambakjöti hefur dregistmikið saman að undanförnu. Sam-drátturinn er það mikill að horfureru á að hækka verði útflutnings-
skyldu úr 21% í 25–30% í haust, en það hef-
ur í för með sér kjararýrnun fyrir sauð-
fjárbændur. Á sama tíma og við blasir að
innanlandsmarkaðurinn er að dragast sam-
an liggur fyrir að tilraunir til þess að selja
íslenskt lambakjöt sem hágæðavöru í háum
verðflokki hafa enn sem komið er skilað
litlum árangri.
Sala á lambakjöti hefur hægt og bítandi
verið að minnka á sama tíma og sala á svína-
kjöti og kjúklingum hefur aukist. Árið 1992
var markaðshlutdeild lambakjöts á kjöt-
markaðinum 49%. Hún er hins vegar ekki
nema 32,9% í dag. Sala á lambakjöti jókst
um 4,4% árið 2000 og töldu þá ýmsir að
botninum væri náð og bjartari tímar væru
framundan. Það hefur hins vegar ekki
gengið eftir. Sala á lambakjöti minnkaði í
fyrra um 5,7% og sölusamdrátturinn síð-
ustu mánuði er enn meiri. Sala í desember,
janúar og febrúar er t.d. 31,5% minni en
hún var á sama tíma fyrir ári. Samdrátt-
urinn á síðustu 12 mánuðum er 10,3%.
Ýmsar skýringar eru á þessari hröðu
þróun. Özur Lárusson, framkvæmdastjóri
Landssamtaka sauðfjárbænda, sagði að
endalok Kjötumboðsins (áður Goða) hefði
komið óróa á markaðinn, en Kjötumboðið
var stærsti söluaðili lambakjöts með um
40% markaðshlutdeild. Hann sagði að deyfð
hefði verið yfir sölumálum lambakjöts að
undanförnu.
Enginn vafi er á því að það er samhengi á
milli almenns efnahagsástands í landinu og
sölu á kindakjöti. Í samdrætti kaupir fólk
frekar ódýrari matvæli. Ekki skiptir þó
minna máli að framleiðsla á svínakjöti og
kjúklingum hefur aukist mjög mikið á síð-
ustu misserum og til að koma þessari aukn-
ingu á markað hafa framleiðendur gripið til
þess ráðs að lækka verðið. Raunar er at-
hyglisvert að þrátt fyrir mikinn samdrátt í
sölu lambakjöts á síðustu mánuðum hefur
sala á svínum og kjúklingum ekki aukist í
samræmi við þennan samdrátt. Kjötsala
hefur einfaldlega minnkað sem bendir til
þess að efnahagssamdrátturinn hafi um-
talsverð áhrif.
Samkvæmt tölum Hagstofu Íslands er
verð á kjúklingum í dag nánast það sama og
það var fyrir fimm árum. Neysluverðsvísi-
tala hefur hins vegar hækkað um 24,3% á
þessu fimm árum. Aðrar kjöttegundir hafa
einnig lækkað í verði ef tekið er tillit til
verðbólgu. Svínakjöt hefur hækkað að
krónutölu um 17,5%, lambakjöt um 19% og
nautakjöt um 20,8%. Þessar tölur sýna að
þó að það hafi orðið einhver hagræðing í
framleiðslu á lambakjöti á þessu tímabili
hefur orðið enn meiri hagræðing í fram-
leiðslu á hvíta kjötinu (svínum og kjúkling-
um).
Hagkvæmara að selja
svínakjöt en lambakjöt
Við vinnslu þessarar greinar ræddi
Morgunblaðið við stjórnendur afurðasölu-
fyrirtækjanna um þær breytingar sem eru
að verða á kjötmarkaðinum. Áberandi var
að þeir nefndu flestir að það væri mun arð-
bærar að vinna og selja svína- og nautakjöt
en lambakjöt. Ástæðan væri einfaldlega sú
að það væri miklu meira kjöt á svínum og
nautgripum en á sauðkindum. Það væri því
dýrara fyrir sláturleyfishafa að úrbeina og
vinna lambakjöt en svínakjöt.
Özur sagði að enginn vafi léki á að slát-
urleyfishafar kysu í sumum tilfellum að
nota frekar svínakjöt en lambakjöt í unnar
kjötvörur vegna þess að það væri þeirra
mat að það væri hagkvæmara. Þó að þetta
kæmi illa út fyrir sauðfjárbændur væri
þetta að nokkru leyti skiljanlegt vegna þess
að sláturleyfishafar væru að reyna að reka
fyrirtæki sín með sem bestri afkomu.
Það er erfitt að bera afkomu sauðfjár-
bænda saman við afkomu svínabænda
vegna þess að svínabúin á landinu eru ekki
nema um 30 og þar af eru
tveir framleiðendur með
yfir 60% markaðarins á
meðan sauðfjárbúin eru
um 2.300. Enginn vafi leik-
ur þó á að afkoma svína-
bænda er mun betri en sauðfjárbænda.
Ástæðurnar eru margar en ein ástæðan er
einfaldlega sú staðreynd að svín vaxa mun
hraðar en lömb. Svín þyngjast um 600–650
grömm á dag frá fæðingu til slátrunar og
ein gylta framleiðir um 1.400 kíló af svína-
kjöti á ári. Meðalfallþungi lambs er rúmlega
15 kg og hver ær framleiðir aðeins um 26 kg
af lambakjöti á ári. Þetta sýnir kannski bet-
ur en margt annað hversu samkeppnisstaða
lambakjötsins við svínakjötið er erfið.
Verðmyndun á lambakjöti er með nokkuð
öðrum hætti en á öðrum kjötvörum. Þótt
verðlagning sé sjálfu sér frjáls, hafa slát-
urleyfishafar gefið út verð til bænda í byrj-
un sláturtíðar. Jafnframt hefur fylgt yfir-
lýsing um hvenær greiðslur eru inntar af
hendi. Ákvæði um greiðslu á svokölluðu
vaxtagjaldi eru með þeim hætti að slátur-
leyfishafar reyna flestir að greiða kjötið að
fullu fyrir áramót. Þegar kjötið er greitt
eiga sláturleyfishafar erfitt með að sýna
mikinn sveigjanleika í verðlagningu þegar
kemur að sölu kjötsins. Þeir sem framleiða
svínakjöt og kjúklinga geta hins vegar
hækkað og lækkað verð á vöru sinni með til-
liti til markaðsaðstæðna hverju sinni. Þetta
skýrir að hluta til dræma sölu á lambakjöti
að undanförnu, en svínakjötsframleiðendur
hafa lækkað verð á svínakjöti en sláturleyf-
ishafar hafa ekki treyst sér til að lækka verð
á lambakjöti með sama hætti vegna þess að
þeir hafa þegar greitt bændum fyrir það.
Aukin útflutningsskylda
Fyrir meira en áratug voru allar útflutn-
ingsbætur á lambakjöt afnumdar, en bæt-
urnar voru greiddar úr ríkissjóði til þess að
kosta útflutning á kjöti sem ekki seldist á
innanlandsmarkaði. Með samningi sem rík-
ið gerði við bændur var mörkuð sú stefna að
bændur yrðu sjálfir að kosta útflutning á
lambakjöti ef þeim tækist ekki að selja alla
framleiðsluna á innanlandsmarkaði. Allt frá
því að þessi samningur var gerður hefur
ákveðið hlutfall framleiðslunnar verið flutt
út. Nokkuð mismunandi er hversu hátt
þetta hlutfall hefur verið. Það var 19%
haustið 1996, 13% árið1997, 15% árið 1998,
25% árið 1999, 20% árið 2000 og 21% 2001.
Síðustu árin hefur útflutningsskyldan
reyndar verið lægri utan hefðbundins slát-
urtíma.
Þegar sala á innanlandsmarkaði minnkar
verður að auka útflutning á erlenda mark-
aði. Özur sagði að miðað við sölutölur á síð-
ustu mánuðum yrði að hækka útflutnings-
skylduna upp í 25–30% í haust. Þó
sölusamdrátturinn skipti þar
mestu máli hafa ófarir Kjöt-
umboðsins einnig nokkur
áhrif. Kjötumboðið seldi ekki
úr landi kjöt eins og fyrirtæk-
inu bar skylda til að gera. Eft-
ir að fyrirtækið fór í þrot var ljóst að það
hafði ekki fjárhagslegt bolmagn til að kaupa
sig frá þessari skyldu eins og afurðasölufyr-
irtækjum sem ekki sinna útflutningsskyldu
ber skylda til að gera. Niðurstaðan er því sú
að bændur sem heild verða að taka þetta
fjárhagstjón á sig.
Hærri útflutningsskylda þýðir beina
tekjulækkun fyrir bændur. Ástæðan er sú
að erlendi markaðurinn skilar lægra verði
en innanlandsmarkaður. Á síðasta ári fengu
bændur 260–270 kr. að meðaltali fyrir hvert
kg af lambakjöti sem selt var innanlands.
Kjöt sem flutt var út skilaði bændum hins
vegar ekki nema 165–169 kr. á kg. Það er
ljóst að ef innanlandsmarkaður heldur
áfram að minnka jafnhratt og hann hefur
gert síðustu
sem er tekj
verulegan t
á
Allt frá þ
numdar hef
þurfi nýjar
lenda mark
kjötið flutt
Ekkert var
aðsstarf va
bent á að ísl
með markv
vera hægt a
Steinþór
Suðurlands
lambakjöt t
vel. Hann sa
ur á þeim m
kjöt hefði fa
SS hefur
gangsmark
eigið fyrirtæ
lambakjöt u
fóru þangað
frá fyrra ár
selja lamba
danskt og þ
100% hærr
ingar seldu
selt frosið.
danska mar
setningu í h
viðtökur og
væri hins ve
lambakjöts
borða um ei
68 kíló af sv
ar hins vega
kíló af svína
Steinþór
mætur mar
tonn af lam
inn byggði
samning við
allt að 600 to
er hátt og þ
sæmilegu v
kjötið væri
kjöt heldur
norskt kjöt
setning. Ha
ESB mætti
landi lækka
þessa mark
Til Bretla
þór sagði a
slög og úrb
áframhalda
mið af heim
vöru, en ve
þokkalegt, s
Sláturfélag Suðurlands á Hvolsvelli var fy
Erfitt að
kjöt ti
Sala á lambakjöti hefur dregist mikið
útflutning umtalsvert á næsta haus
sauðfjárbændur. Egill Ólafsson sk
vegna erfiðlega hefur gengið að sel
Ábyrgðarleysi að
hætta útflutningi til
Bandaríkjanna
NORRÆNT SAMSTARF Í HÁLFA ÖLD
AÐSTOÐ OG ALLSNÆGTIR
Á Íslandi eru þjóðartekjur með þvíhæsta, sem gerist í heiminum, ogþeirri staðreynd er iðulega hamp-
að með stolti. Hin almenna velmegun nær
hins vegar ekki til allra íbúa þessa lands
og svo virðist sem fjöldi þeirra, sem berj-
ast í bökkum, fari vaxandi um þessar
mundir. Í umfjöllun Rögnu Söru Jóns-
dóttur um fátækt á Íslandi í Morgun-
blaðinu á sunnudag kom fram að hjá inn-
anlandsaðstoð Hjálparstarfs kirkjunnar
hefur þeim fjölgað, sem sækjast eftir að-
stoð. Að sögn Vilborgar Oddsdóttur, fé-
lagsráðgjafa hjá Hjálparstarfi kirkjunn-
ar, höfðu samtökunum borist 200 fleiri
umsóknir 1. apríl á þessu ári en á sama
tíma í fyrra. Umsóknirnar voru 1.454 nú,
en 1.231 fyrir ári. Sagði hún að til samtak-
anna væru farnar að leita barnmargar
fjölskyldur, sem næðu ekki endum saman
þótt báðir foreldrar væru útivinnandi og
taldi skýringuna á aukningu umsókna
liggja í aukinni dýrtíð, hvort sem um væri
að ræða hærra matvöruverð, hækkanir
afborgana af lánum vegna verðbólgu eða
aukinn lyfjakostnað.
Í greininni er einnig rætt við forkólfa
Mæðrastyrksnefndar þar sem einnig hef-
ur orðið vart aukinnar þarfar á aðstoð.
Þess eru dæmi að fólk leiti til nefndarinn-
ar eftir að hafa ekki borðað í marga daga
og í einu tilviki kom kona beint af fæðing-
ardeildinni allslaus með nýfætt barn og
tókst að útvega henni barnavagn, burð-
arrúm og föt handa barninu.
Það er til skammar að í landi þar sem
þorri manna býr við allsnægtir skuli það
eiga sér stað að fólk lifi við sult og þurfi að
vera upp á náð og miskunn ýmissa sam-
taka komið til þess að bægja frá hungr-
inu. Fátækt er vitaskuld afstætt fyrir-
bæri og í grein Morgunblaðsins er fjallað
um tvær skilgreiningar á henni. Flestir
geta fallist á þá skilgreiningu að sá teljist
fátækur, sem ekki getur aflað sér nægs
matar til að hann búi ekki við svelti eða
vannæringu, eða nægra klæða eða hús-
næðis til að skýla sér fyrir veðri og vind-
um. Víðari skilgreining á fátækt felur
hins vegar í sér að sá sé fátækur, sem búi
við lífskjör og neyslu, sem séu langt undir
því að vera algeng eða eðlileg í samfélag-
inu. Þeir, sem falla undir síðari skilgrein-
inguna, búa vissulega við vandamál, ekki
síst þegar um er að ræða barnafjölskyld-
ur. Í greininni er vitnað í skýrslu Rauða
kross Íslands um hagi þeirra, sem minnst
mega sín, og kemur þar fram að börn,
sem alist upp við fátækt og vandamál
virðist oft festast í vítahring, sjálfsmynd
þeirra sé veik og sjálfstraustið lítið.
Ljóst er að hér á landi er auðvelt að
komast í far, sem erfitt er að ná sér upp
úr aftur. Því er haldið fram, að auðvelt sé
að nálgast peninga hjá lánastofnunum,
hvort sem þar er um að ræða svokölluð
neyslulán eða yfirdrátt, og það getur ver-
ið freistandi að fara þá leið. Þá eru ýmsar
hindranir innbyggðar í kerfið fyrir þá,
sem eru upp á bótakerfið komnir, en vilja
einnig gera sig gildandi á vinnumarkaði,
og nægir þar að nefna hina víðtæku tekju-
tengingu. Í umræðunni um fátækt má
vitaskuld ekki leggja að jöfnu alvöru
skort og það að ná ekki endum saman. Ef
skilgreiningin á fátækt verður of víð
verður umræðan marklaus. Samfélagið
sýnir þeim litla samúð, sem nær ekki end-
um saman þótt hann sé með tekjur, sem
flestir aðrir myndu treysta sér til að kom-
ast af með og þurfa iðulega að láta sér
nægja.
Það er ekki auðvelt að rífa niður þá
múra, sem standa þeim, sem minnst hafa
milli handanna hér á landi, fyrir þrifum,
en óbreytt ástand er ekki verjandi.
Formlegt, pólitískt samstarf norrænuríkjanna fimm á vettvangi Norður-
landaráðs á fimmtíu ára afmæli um þess-
ar mundir. Norrænt samstarf á sér auð-
vitað miklu lengri sögu, enda hafa þjóðir
Norðurlanda löngum fundið til sterkrar
samkenndar vegna sameiginlegrar sögu
og menningararfs, líkra pólitískra hefða
og lífsgilda. Hið pólitíska samstarf er að-
eins sýnilegasti hluti samstarfsins; ár-
lega taka tugir þúsunda Norðurlandabúa
þátt í margvíslegri samvinnu á vegum fé-
lagasamtaka, skóla, fyrirtækja og sveit-
arfélaga. Það er þannig helzti styrkur
Norðurlandasamstarfsins að það er gras-
rótarsamstarf.
Norðurlandaráð hefur verið hug-
myndasmiðja samstarfsins í hálfa öld. Á
þessum tíma hefur náðst mikill og að
mörgu leyti einstæður árangur í sam-
starfi norrænu ríkjanna. Þar má nefna
norræna vegabréfasambandið, sameigin-
legan vinnumarkað, margvísleg gagn-
kvæm réttindi sem norrænir borgarar
njóta í öllum ríkjunum, fjölbreytt og
kraftmikið samstarf í menningar,-
mennta- og vísindamálum og náið samráð
Norðurlandanna innan alþjóðastofnana.
Eingöngu á vettvangi Evrópusam-
bandsins – og þá aðeins á seinni árum –
hefur viðlíka árangur náðst í svæðis-
bundnu samstarfi ríkja. Að sumu leyti
hefur norrænt samstarf fallið í skuggann
af evrópsku samrunaþróuninni og fyrir
u.þ.b. áratug spáðu sumir því að Norð-
urlandasamstarfið yrði varla meira en
undirdeild í ESB. Skipulagi norræna
samstarfsins hefur hins vegar verið
breytt til að mæta nýjum tímum og það
gert að mörgu leyti öflugra og skilvirk-
ara. Og ekki má gleyma því að Norður-
lönd eiga það, sem ríki Evrópusambands-
ins eiga ekki öll sameiginlegt, en það er
rík tilfinning fyrir sameiginlegri sögu og
menningararfleifð. Varla er til nánara
samfélag ríkja í heiminum að því leyti.
Á tímum alþjóðavæðingar er full þörf á
að hlú að hinum norræna menningararfi.
Í sameiningu eru Norðurlöndin sterkari í
baráttunni við hvimleiða fylgifiska hnatt-
væðingarinnar á borð við yfirþyrmandi
ásókn enskunnar og einsleita múgmenn-
ingu. Norrænu málin eiga víða í vök að
verjast fyrir enskunni heima fyrir. Á for-
síðu Morgunblaðsins sl. föstudag var t.d.
sagt frá áhyggjum sænskrar þingnefnd-
ar af því að sænskan væri á undanhaldi í
háskólum og innan sumra fyrirtækja.
Einn þáttur í vörnunum gegn þessari
þróun er að berjast gegn þeirri tilhneig-
ingu að enska sé notuð í norrænu sam-
starfi. Það er stór hluti af sérstöðu þess
að þar hafa allir getað gert sig skiljan-
lega á Skandinavíumálunum; Svíar,
Norðmenn og Danir á eigin tungu og aðr-
ar þjóðir í krafti kunnáttu í skandinav-
ísku tungumálunum, sem á sér langa
hefð.
Norrænt samstarf hefur skilað Íslend-
ingum miklu – sennilega höfum við fengið
miklu meira til baka en við höfum lagt til
þess, í formi fjármuna, þekkingar, upp-
lýsinga og aðstöðu. Sendiráð hinna nor-
rænu ríkjanna gæta t.d. hagsmuna ís-
lenzkra borgara víðast þar sem Ísland á
ekki sendiráð. Slík aðstoð er langt frá því
að vera sjálfsögð. Sá aðgangur að upplýs-
ingum, sem hin norrænu ríkin hafa veitt
okkur í starfi ýmissa alþjóðastofnana, er
heldur ekki sjálfsagður. Við eigum ekki
að taka hinu norræna samstarfi sem
gefnum hlut heldur hlú að því og standa
vörð um þann árangur sem hefur náðst
undanfarna hálfa öld.