Vísir - 12.07.1980, Síða 16

vtsrn
Laugardagur 12. júli 1980.
16
VÍSIR
Laugardagur 12. júll 1980.
Liklega þekkja flest-
ir örnólf Thorlacius af
sjónvarpsþáttunum um
„nýjustu tækni og vís-
indi” en um þá hefur
hann séð svo lengi sem
elstu menn muna.
Aðalstarfsvettvangur
hans hefur þó verið
innan fjögurra veggja
kennslustofunnar:
hann hefur kennt lif-
fræði með meiru i
Menntaskólanum við
Hamrahlið i rúmlega
tíu ár og þykir vinsæll
og góður kennari. Og
nú hefur hann verið
settur rektor sama
skóla, i eitt ár til að
byrja með. „Það er
ágætt fyrirkomulag”,
segir hann. „Það kem-
ur þá i ljós hvort skól-
inn verður leiður á mér
eða ég á skólanum”.
örnólfur býr í blokk-
aríbúð við Háaleitis-
braut og þangað sækj-
um við hann heim.
Honum liggur ekki hátt
rómur en talar skýrt og
er greinilega litið gef-
ijm fyrir stórar yfirlýs-
ingar — sérstaklega
um sjálfan sig — sem
allt eins gæti reynst
erfitt að standa undir.
Líkast til er það aðals-
merki visindalegrar
hugsunar en ekki siður
eðlislægrar hógværðar.
Konurnar kusu mig
allar...
„Ég hef nii sjálfur veriö
bla&amaBur”, segir hann þegar
hann bý&ur okkur sæti I stof-
unni. „ba& var hjá Skólablaöinu
me&an ég var i Menntaskól-
anum I Reykjavik. Viö vorum
þar saman I ritnefnd, ég og for-
setinn okkar væntanlegi, hún
Vigdis.
Þá var reyndar mikil kvenna-
hreyfing I skólanum og þa& upp-
hófust miklar og heitar deilur á
málfundi þegar einhver hélt
þvl fram a& konur gætu ekki
tekiö þátt I félagsllfinu vegna
þess aö þær væru ekki eins vel
gefnar og karlmenn. Konurnar
móögu&ust náttúrlega stórlega
og stofnu&u kvenfélag til þess aö
sýna okkur aö þær stæ&u okkur
ekkert á sporöi.
Kvenfélagiö var lokaö og þar
fékk enginn karlmaöur að koma
nærri. Þær skipulög&u þátttöku I
félagslífinu: kaffæöru okkur til
dæmis algerlega á málfundum
og á dansæfingunum var sifellt
dömufrl, þaö var kannski einu
sinni á kvöldi sem viö gátum
boöið upp stúlku. Umsvifin voru
miklu meiri en meöan viö réö-
um.
Svo um voriö voru kosningar I
embætti Skólafélagsins, eins og
venja var, og kvenfélagið ákvaö
aö b jóöa fram i helstu embættin.
Það haföi hins vegar ekki fram-
bjóöendur i öll embættin og þvi
vargripiö til þess aö bjóöa fram
trúnaöarmenn félagsins þar
sem ekki voru konur I framboöi.
Þar á meöal var ég i framboöi
sem trúnaöarmaöur kvenfé-
lagsins til embættis ritstjóra
Skólablaðsins og náöi auövitaö
kosningu, konumar kusu mig
allar og væntanlega einhverjir
karlmenn líka. Það munaöi aö
vísu ekki miklu, bara nokkrum
atkvæöum, svo ég átti kvenna-
hreyfingunni embættiö aö
þakka.
Gekk greiðlega að safna
skuldum
Skólablaöiö var á þeim tima
fjölritaö og viögáfum út nokkur
hefti upp á 20-30 siöur i A-4.
Tæknin var náttúrlega ófull-
komin, viö þurftum aö lemja
allt lesmáliö á vaxstensla og
prenta myndir meö pinnum og
hjólum, en okkur þótti þetta gott
og vonandi einhverjum fleirum.
Auövitað voru ýmsir andans
menn I skólanum eins og venju-
lega og ég hrósa mér stundum
af því aö hafa fyrstur manna
komiö Hannesi Péturssyni
skáldi á framfæri. Hann var i
ritnefnd þegar ég var ritstjóri
og ég veit ekki betur en aö hann
hafi birt þarnasin fyrstu ljóö”.
— Félagslifiö hefur verið
fjörugt?
„Já já, þaövar þaö, eins og
alltaf er á þessum árum, held
ég”.
Kona örnólfs, birtist nú meö
kaffi og góögeröir á bakka. Orn-
ólfur lætur þaö ekki trufla sig en
fer a& segja okkur frá námsár-
um sinum i Svlþjóö.
„Já, ég fór út eftir stúdents-
próf árið 1951 og var meira eöa
minna I Lundi I tiu ár, kom al-
kominn heim um 1960. Ég var aö
læra llffræði en obbann af tim-
anum vann ég lika meðfram
skólanum, sem aöstoöarmaöur
á rannsóknarstofum og þess
háttar. Þaö var ákaflega heppi-
legt aö fá vinnu því lltið var um
námsstyrki til útlendinganna og
einhver laun haf&i ma&ur. Alla
vega kom ég mikiö til skuldlaus
út úr mlnu námi, skuldaöi
kringum 6000 krónur, sem jafn-
vel á þeirra tima mælikvaröa
var tiltölulega meinlaust. En
svo þegar ég kom heim og fór aö
byggja, þá gekk nú grei&lega að
safna skuldunum...”
Og örnólfur hlær með öllu
andlitinu.
Skopmyndir af prófess-
orunum
„Ojújú, stúdentalifið var auö-
vitað skemmtilegur timi þó ég
hafi ekki verið mikiö útá lifinu.
Ég vil aö minnsta kosti ekki
kannast viö þaö núna! A þessum
tima voru fáir tslendingar I
Lundi, mér skilst aö nú sé þar
hálfgerð nýlenda, og kannski
þess vegna kynntist maöur Svi-
unum betur en ella — og lika
þeim íslendingum sem þarna
voru. Það var reyndar hringt i
mig um daginn af einum kunn-
ingja minum frá Lundi og hann
sagöi mér a& þaö héngju þar
ennþá uppi skopmyndir sem ég
teiknaöi af prófessorunum min-
um. Ég geröi dálitiö af þvi að
teikna á háskólaárunum en er
löngu hættur og var búinn aö
steingleyma þessu. Enda hefur
þaö sjálfsagt veriö meira af
vilja en mætti...”
— Og svo fórstu aö kenna
þegar þú komst heim?
„Já. Fyrstu árin kenndi ég
bæöi I gagnfræöaskólum og lika
I Iönskólanum en svo festist ég i
MR nokkum tlma. Siöan fór ég
aö kenna I Menntaskólanum viö
Hamrahllö skömmu eftir aö
hann var stofnaður, á ööru ári
minnir mig, og hef veriö þar
siöan. Aöallega hef ég kennt lif-
fræöi, einhvern tima læröi ég
þaö nú sjálfur, en eitthvaö smá-
vegis af efnafræöi, stæröfræöi
og eölisfræöi — meöan námsefni
þeirra greina var ekki of
flókiö...”
A það var minnst i upphafi aö
örntílfur er viökunnur fyrir
þætti si'na um „nýjustu tækni og
visindi” I sjónvarpinu. Hann er
spuröur um þá þætti.
Minnir að ég hafi hringt í
Landsbankann!
„Ég leiddist út I það, fljótlega
eftir aö ég kom heim frá námi,
aö vera meö fastan þátt I út-
varpinu um visindi og tækni.
Þaö eru sjálfsagt allir búnir aö
gleyma þessum þáttum núna en
I þeim haföi ég aö mestu innlent
efni, fór á stofnanir eöa rann-
sóknarstofur og kynnti fyrir
hlustendum þaö sem þar var
veriö a& gera. Þannig kynntist
ég fjölda fólks sem ég hef haidiö
kunningsskap viö alla tiö slöan.
Eftir aö ég hætti þessu var ég
fljótlega beöinn um aö sjá um
svona þátt I sjónvarpinu en
hann er náttúrlega ööruvisi þar
sem þaö er mestanpart útlent
efni I honum. Um þennan þátt
hef ég séö meira eöa minna
sí&an.
Nú, þessir þættir fjalla um
mjög vítt sviöog ég hef auövitaö
ekki vit á nema broti af þvl. En
ef mig vantar upplýsingar leita
ég úrlausna annars staöar,
hringitilolíufélaganna ef um er
aö ræöa olíumál, I flugturninn ef
þaö er eitthvaö sem snertir flug-
iö og niöur I Landsbanka ef þaö
er læknisfræöi. Nei, Landspital-
ann auövitaö! Mig minnir
reyndar aö ég hafi einhvern
tima hringt niöur i Lands-
banka....”
Þér-ingar voru prýðilegt
ráð
— Finnst þér jafnskemmtilegt
og áðuraö vera I skóla, nú þegar
þú ert oröinn kennari?
„Ég er náttúrlega hinum
megin viö púltiö en ætli ég veröi
ekki aö segja þaö. Þaö er yfir-
leitt skemmtilegt aö kenna en
svo verður þú aö spyrja aöra en
mig um þaö hvernig tekst til.
JUjú, þaö gerist ýmislegt i
kennslunni. Einu sinni var ég aö
fjalla um efnasambönd sem eru
sundurgreind meö grlskum
tölum — þaö eru til mono, dio og
tri af hverju sambandi — og
spuröi einn nemandinn hvað
kæmi á eftir monofosfati. Auö-
vitaö svaraöi hann: stereofos-
fat! Fullkomlega rökrétt svar
og ég gat ekki annað en taliö
þaö lögmætt!
Hitt er svo annaö mál aö þó
manneskjumar séu undir niöri
alltaf eins, þá er umgjörö
kennslunnar ööruvisi en var
áöur fyrr, meö breyttu þjóðfé-
lagi. Þaö er miklu meira jafn-
ræði meö nemendum og kennur-
um nú en var þegar ég sat I
sktíla. Þá þótti þaö nau&synlegt
aö kennarinn héldi nemendum i
hæfilegri fjarlægö og léti ekki
vaöa yfir sig. Þéringarnar voru
þá auðvitaö prýöilegt ráö vegna
þess aö nemendurnir kunnu
yfirleitt ekki aö þéra rétt.
Kennarinn sttíö beLpr aö vigi
þegar nemandi blóöroðnaöi ef
hann haf&i farið vitiaust meö
eitthvert persónufornafnið. Hér
á íslandi hafa þéringar aldrei
veriöútbreiddur siöur svo þetta
varþvingandiog þess vegna lík-
lega til bóta að leggja þær niður.
I útlöndum er aftur á móti svo
sjálfsagt aö þéra aö sums staðar
þérast hjón jafnvel, skilt mér.
Verkfræðingur sem hefur
ekki lesið Njálu
„En fáið ykkur endilega
meira kaffi! Má ég rétta þér
könnuna?”
— Takk. Hvernig leggst þaö i
þig aö vera nú or&inn rektor?
„Agætlega, held ég. Þetta
veröur bara að ráöast,..”
Viö fórum aö tala um raunvis-
indi og hlut þeirra i islenska
skölakerfinu.
„Visindin eru auövitað hluti
menningarinnar og nau&syn-
legur þáttur I almennri mennt-
un, engu siður en húmanisk
fræði, þö ég vilji alls ekki gera
litiö úr þeim. Þaö hefur lengi
viljað loöa viö Islendinga aö
telja til dæmis sögu og bók-
menntir miklu fremur almenna
menntun en raunvisindi. Ég get
nefnt sem dæmi að þegar viö
tölum um fagidjót eigum viö
oftast viö verkfræöing sem
hefur ekki lesið Njálu en ekki
kannski bókmenntafræðing sem
þekkir ekki skrúfganginn. Ég
hef líka tekiö eftir þvi aö þegar
spumingakappleikir eru i út-
varpi eöa sjónvarpi þá er mest
spurt úr húmaniskum fræöum,
til aö mynda sögu, örlitiö úr
landafræöi en nánast ekkert úr
kjarneölisfræöi! Mönnum hætt-
ir til þess aö llta á raunvisindi
sem sérfræöinám en húmanlsk
fræði sem almenna menntun.
En kannsi eru þetta fordómar
I mér.Ég held alla vega aö þetta
sé aö breytast”.
ódýrara að framleiða
lögfræðing en trésmið
— En hvernig finnst þér Is-
lenska skólakerfiö i stakk búiö
til þess aö veita almenna
menntun á öllum sviöum?
„Hvaö varöar klassiska
menntaskólamenntun held ég
aö viö séum vel sett. Verk-
menntun er hins vegar langt á
eftir hér á landi þó verkmennt-
unarskólarnir séu ágætir út af
fyrir sig. 1 fræðslulöggjöf frá
1946, minnir mig, var kveðið á
um aö bdknám og verknám
skyldu vera jafnstórir þættir i
gagnfræöastigsnámi en svo fór
aö þeir einir voru sendir I verk-
námiö sem ekki gátu lært á bók-
ina. Þaö var ekki hugsaö um
þaö hvernig menn væru sinn-
aöir. Þaö er auövitaö miklu
ódýrara fyrir þjóöfélagiö aö
framleiöa lögfræöinga en tré-
smiö....
Þegar talað er um þaö ljóta
fyrirbæri numerus clausus, sem
heldur niöri fjölda á læknum og
álika stéttum, þá er þaö ekki at-
hugaö aö I iönnámi er sam-
keppnin miklu haröari og órétt-
látari. Menn veröa aö komast á
samning og þar ræöur kliku-
skapurinn en maöur veröur aö
vona aö erfitt háskólanám sé
sæmilega réttlátur mælikvaröi
á hæfileika”.
Að drepa menn fljótt og
vel...
Mörgum stendur ógn af örum
framförum I heimi visindanna
og viö spyrjum örnólf hvort
hann tel jli visindin ráöa of miklu
I okkar nútímaþjóöfélagi. Hann
hugsar sig um stundarkorn en
svarar svo:
„Nei, ég get ekki sagt þaö.
Þau eru bara tæki en enginn
allsherjarlykill aö tilverunni.
Aðferöir vfsindanna eiga viö á
takmörku&u sviði en alls ekki
alls staöar. Visindin gefa okkur
enga vlsbendingu um siögæöi
eöa fegurö, svo eitthvaö sé
nefnt.
Visindin ákveöa ekki hvar
takmörkin liggja. Maöur getur
ekki lesið þaö af kennslubók
hvort rétt sé aö drepa menn. En
ef maöur ákve&ur aö gera þaö
geta visindin hjálpað manni til
aö ljúka þvl af fljótt og vel! Þau
geta svo lika hjálpaö til viö aö
halda manni lifandi. Akvöröun-
in er pólitisk, ekki visindaleg.
En hitt er svo rétt aö þaö eru
mörg vandamál framundan.
Mannfólkiö er á góöri leið meö
a& þurrka upp ýmsar auölindir
jarðarinnarog þar hafa visindin
reyndar opnar leiöir til þess aö
gera þaö fljótt og vel. En menn
mega ekki gagnrýna visindin þó
aöferöir þeirra séu ekki notaöar
rétt”.
Full ástæða til svartsýni
— Mengun, auölindaþurrö.
Erum viö á leiö nor&ur og
niður?
„Þaö er aö minnsta kosti full
ástæöa til þess aö vera svart-
sýnn. Þaö er auövitaö ljóst aö
hin iönvædduVesturlönd taka of
sttíran hluta af kökunni. Ef allur
heimurinn notaði jafnmikiö af
hráefnum og orkugjöfum og
þau, myndu allar auölindir
tæmast á nokkrum áratugum.
Þaö er lika ljóst aö þegar talaö
er um aö jafna bilið milli rikra
þjóöa og fátækra, þá þýöir þaö
ekki bara aö þaö þurfi aö gera
fátækar þjóöir ríkari heldur
veröa riku þjóöirnar aö endur-
skoöa slna afstö&u.
Einhvern veginn bjargast
þetta nú sjálfsagt en ef til vill
þarf mannkyniö aö reka sig á
áöur en þaö gerist. Ég vil engu
spá. Góöur maöur sagöi einu
sinni aö þaö væri alltaf erfitt aö
spá og sérstaklega um framtiö-
ina! Auk þess reikna ég ekki
meö aö þessi viötöl ykkar eigi aö
vera dómsdagsprédikanir! ”
örntílfur brosir breitt.
Ég laug eins og ég gat!
Viö tökum upp léttara hjal,
vindum okkar kvæöi I kross og
spyrjum örnólf — sem áhuga-
mann um vlsindin almennt —
hvort hann trúi á tilvist fljúg-
andi diska.
„Þetta er nú fjarri minu
sviöi”, segir hann og hlær. „En
ég skal ekki rengja þaö a& þaö
er ýmislegt sem erfitt er aö
„Þaö er full ástæöa til þess aö
vera svartsýnn á framtiöina og
ef til vill þarf mannkyniö aö
reka sig á..."
skýra. Mér dettur ekki i hug aö
stimpla alla þá sem telja sig
hafa séö eitthvaö svona annaö
hvort sem sjúklega lygara eöa
þá haldna ofskynjunum.
Mörg tilvik má skýra sem
venjulega hluti sem menn sjá
undir annarlegum sjónarhorn-
um en auövitaö ekki öll. Mér
dettur i hug aö fyrir nokkrum
árum var þaö aprilgabb I sjón-
varpinu að sést heföi fljúgandi
diskur hér á landi og birt fölsuð
mynd af þvi. Svo var haft tilbúiö
viötal viö mig og ég látinn ljúga
einsog ég gat. Þaö gekk allt vel
og ýmsir trúöu þessu.
Litlir grænir menn
En svo fór ég aö vitna I raun-
verulega skýrslu ameriskra vis-
indamanna um sannanlega at-
buröi af þessu tagi. Og þá rann
upp fyrir fólki aö þetta var
gabb, þaö sem þar kom fram
var svo lygilegt!
Nú, en ég er sannfæröur um
aö þessi fyrirbæri eru öll hluti af
náttúrunni þó viö þekkjum þau
ekki. Mér finnst engin ástæöa til
þess aö leggja trúnaö á sögur
um litla, græna menn fyrr en
aörir möguleikar eru tæmdir.
En auövitaö”, segir hann ibygg-
inn, „gætu litlu, grænu menn-
irnir veriö hluti af náttúrunni!”
Orntílfur Thorlacius hefur
veriökennari i fjölda ára, þaö er
býsna augljóst. Þegar viö sýn-
um á okkur fararsniö skellir
hann höndunum á stólarmana,
ris úr sæti og segir:
„Jæja! Eigum viöaösegja aö
viö kunnum þetta?”
Auövitaö jánkum viö þvi.
—IJ.
helgarviötaliö
,,Ea var frambjódandi
„Ég hrósa mér stundum af þvi aö hafa fyrstur komiö Hannesi „Þaö var stööugt dömufri á dansleikjum...”
Péturssyni á framfseri...”
kvenfélagsins”
„Stereo-fosfat fannst mér fullkomiega rökrétt svar...”
i.Mér finnst engin ástæöa til þess aö leggja trúnaö á sögur um litla,
græna menn I fljúgandi diskum...”
17