Morgunblaðið - 25.07.2002, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ER UNNT að þvinga Ísraela ogPalestínumenn að samninga-borðinu og ef svo er mun þaðóhjákvæmilega koma í hlut
bandarískra stjórnvalda að hafa milli-
göngu í því máli? Með hvaða hætti verð-
ur vítahringur sjálfsmorðsárása og
gagnaðgerða Ísraelshers rofinn? Ber að
setja skilyrði fyrir því að friðarviðræð-
ur verði hafnar eða er unnt að hefjast
handa nú þegar í þeirri von að þannig
megi á ný skapa traust í samskiptum
Ísraela og Palestínumanna? Hvaða lær-
dóm má draga af friðarferlinu, sem
kennt er við Ósló, og ber nú að leita
nýrra leiða? Og síðast en ekki síst: er
nokkur von um að takast megi að binda
enda á blóðbaðið og hryllinginn í Ísrael
og á svæðum Palestínumanna?
Þessar spurningar og margar aðrar
voru teknar til umræðu á ráðstefnu sem
Sameinuðu þjóðirnar (SÞ) boðuðu til í
Kaupmannahöfn í liðinni viku. Þar
komu saman sendimenn SÞ og Evrópu-
sambandsins, sérfræðingar frá Ísrael,
Palestínu og fleiri löndum, fulltrúar
Palestínumanna og Arababandalagsins,
auk blaðamanna frá fjölmörgum ríkj-
um. Yfirskrift ráðstefnunnar var „Endi
bundinn á átökin: Hvernig koma má á
friði í Mið-Austurlöndum“.
Það segir ef til vill sitt um ástandið í
þessum heimshluta nú um stundir að
stjórnvöld í Ísrael sáu ekki ástæðu til
að senda fulltrúa til ráðstefnunnar. Þeir
Ísraelar, sem þátt tóku, endurspegluðu
á engan hátt afstöðu stjórnvalda heldur
fór þar minnihluti sem er gagnrýninn
mjög á framgöngu ríkisstjórnar Ariels
Sharons forsætisráðherra þó að þetta
sama fólk legði ríka áherslu á að það
teldi sig föðurlandsvini.
Blaðamaðurinn Gideon Levy, sem
starfar við dagblaðið Ha’aretz í Ísrael
og hefur vakið athygli með gagnrýnum
skrifum sínum um stjórn Sharons og
framgöngu Ísraela gagnvart Palestínu-
mönnum, sagði í erindi sínu að hann
gæti ekki liðið að stjórnvöld sem í orði
kveðnu ættu að vera fulltrúar ísraelsku
þjóðarinnar kæmu fram með þessum
hætti í nafni hennar. Ástandinu í
byggðum Palestínumanna yrði vart
með orðum lýst. Stjórnvöld brytu gegn
mannréttindum palestínsku þjóðarinn-
ar og hermenn iðkuðu að niðurlægja
Palestínumenn, einkum karlmenn,
frammi fyrir börnum þeirra. Með þessu
móti mætti segja að ísraelsk stjórnvöld
væru að vinna skipulega að því að kalla
fram fleira ungt fólk frá Palestínu sem
tilbúið væri að fórna lífi sínu í sjálfs-
morðsárás í nafni málstaðarins. Levy
kvað það vissulega hljóma ótrúlega en
hann treysti sér til að fullyrða að níu af
hverjum tíu Ísraelum gerðu sér ekki
grein fyrir ástandinu í byggðum Palest-
ínumanna og þekktu ekki hvernig Ísra-
elar gengju þar fram. Væri þar um að
kenna áhugaleysi fólks sem bókstaflega
vildi ekki vita lengur hvernig komið
væri fram við annað fólk í aðeins hálf-
tíma fjarlægð frá heimilum þess. Hryll-
ingurinn hefði kallað fram eins konar
afneitun á veruleikanum. Að auki hefðu
ísraelskir fjölmiðlar brugðist þeirri
skyldu sinni að upplýsa almenning um
framgöngu stjórnvalda í nafni þjóðar-
innar. Ástandinu í Ísrael líkti hann og
fleiri, þ. á m. Andre Azoulay, sérlegur
ráðgjafi Marokkókonungs, við „geð-
klofa“; 70% þjóðarinnar styddu stefnu
Ariels Sharons en á sama tíma lýstu
70% þjóðarinnar yfir stuðningi við að til
yrði sjálfstætt ríki Palestínumanna.
Sprenging yfirvofandi
Lýsingar fulltrúa Palestínumanna á
ráðstefnunni voru um flest samhljóða
fullyrðingum Levys. Allsherjar spreng-
ing væri yfirvofandi í samfélagi Palest-
ínumanna linnti ekki hernámi Ísraela.
Vonleysi væri ríkjandi og vaxandi í röð-
um almennings. Trúin á að unnt yrði að
koma á friði færi minnkandi með degi
hverjum. Hættan væri sú að vonleysið
yrði á endanum til að draga einnig úr
friðarviljanum.
Yasser Abed Rabbo, upplýsinga- og
menningarráðherra heimastjórnar Pal-
estínumanna, lýsti með áhrifamiklum
hætti ástandinu í Palestínu eins og það
kemur honum fyrir sjónir. „Það eina
sem hreyfist í landi mínu eru ísraelsku
skriðdrekarnir,“ sagði Rabbo er hann
lýsti því hvernig hernámið og niðurlæg-
ingin og örvæntingin sem því fylgdi léki
palestínsku þjóðina. Þetta væri í
samræmi við vilja og stefnu Ariels
Sharons, sem einsett hefði sér að ein-
angra palestínsku þjóðina með því að
loka hana inni í fátækrahverfum, gettó-
um.
Rabbo vék að kröfum Bandaríkja-
manna um umbætur á stofnunum pal-
estínsku heimastjórnarinnar en þær
hafa m.a. birst í yfirlýsingum þess efnis
að Palestínumönnum beri að snúa baki
við leiðtoga sínum, Yasser Arafat. Kvað
Rabbo furðulegt og beinlínis fáránlegt
að slíkar kröfur kæmu fram þar sem al-
gjör kyrrstaða ríkti í samfélagi Palest-
ínumanna vegna aðgerða Ísraela. Eng-
ar virkar stofnanir væri í raun að finna
á svæðum Palestínumanna, ferðafrelsi
væri ekkert, setið væri um Arafat og
efnahagslífið væri rústir einar.
Rabbo hvatti til aukinna afskipta
Sameinuðu þjóðanna og Evrópusam-
bandsins af deilunni. Athygli vöktu þau
ummæli hans að krafa Bandaríkja-
manna um afsögn Arafats væri ná-
kvæmlega samhljóða þeirri, sem Ha-
mas, samtök herskárra
Palestínumanna, sem lýst hafa fjöl-
mörgum ódæðisverkum í Ísrael á hend-
ur sér og neita að viðurkenna tilveru-
rétt ríkisins, héldu á lofti. Sagði Rabbo
að Fatah-hreyfing Arafats hefði reynst
helsta vörnin gegn bókstafstrúuðum
öfgamönnum í Palestínu. „Án Fatah
munu dyrnar opnast og öfgamennirnir
eiga greiða leið inn í samfélagið,“ sagði
Rabbo er hann fordæmdi þetta skilyrði,
sem Bandaríkjamenn hafa sett fyrir
frekari afskiptum af átökum Ísraela og
Palestínumanna.
Er milliganga raunhæf?
Nokkuð var rætt á ráðstefnunni
hvort svonefndum „þriðja aðila“ væri í
raun kleift að freista þess að bera klæði
á vopnin. Voru skoðanir nokkuð skiptar
um þetta atriði þó svo að flestir þeirra
sem til máls tóku teldu að alþjóðasam-
félaginu bæri skylda til að hafa afskipti
af átökunum. Stephen D. Cohen, for-
stöðumaður Stofnunar um frið og
framþróun í Mið-Austurlöndum, sagði
að ekkert gæti komið í stað pólitísks
vilja af hálfu Ísraela og Palestínumanna
til að slíðra sverðin og setjast að samn-
ingaborðinu. Slíkur vilji væri hins vegar
hvorki fyrir hendi meðal Palestínu-
manna né Ísraela. Leiðtogar þjóðanna
væru þess ekki megnugir að rjúfa víta-
hringinn. Afleiðingin væri sú að ginn-
ungagap hefði skapast á milli stjórn-
málaleiðtoga þjóðanna tveggja og
almennings. Án trausts væri með öllu
ógerlegt að ætla sér að þvinga fram frið
í Mið-Austurlöndum. Lyndon Johnson
Bandaríkjaforseti hefði á sjöunda ára-
tugnum talið að unnt væri að þvinga
fram pólitíska lausn í Víetnam og binda
enda á átökin þar. Það hefði reynst hin
mesta tálsýn. Hið sama gilti um Mið-
Austurlönd; sú skoðun að unnt yrði að
neyða deilendur að samningaborðinu
væri í besta falli „dapurleg tálsýn“. Al-
menningur í Palestínu og Ísrael þyrfti á
ný að öðlast traust á leiðtogum sínum.
Slíkt myndi ekki reynast auðvelt en
virkja þyrfti friðarviljann í röðum al-
mennings, sem fjarlægst hefði svo mjög
hina pólitísku forystumenn.
Afif Safieh, sendiherra Palestínu-
manna í Lundúnum, taldi þvert á móti
að unnt væri að þvinga fram lausn í
Mið-Austurlöndum. Söguleg fordæmi
væru fyrir slíku og vísaði Safieh til af-
skipta Dwight
ríkjaforseta af
þegar honum
kalla herlið s
bjóða nokkuð
hallast að því
væri gagnkvæm
nánast óaðgen
Taher Masr
ráðherra Jórd
Yitzhak Rabin
herra Ísraels,
arlegt áfall fyr
urlöndum. Ald
þörf fyrir mil
Kvaðst hann
ettsins“ svonef
Rússlands, E
Sameinuðu þjó
að þetta sam
friðaráætlun f
sem boðað yrð
Ron Pundak
stofnunar Shi
ráðherra Ísrae
sína að Arie
ganga að lág
manna. Niðurs
yrði aldrei náð
Arafat væru v
sú að sérhver Í
ínumaður lifði
og hættu. Vinn
skilning á því
að lausn, sem
stætt ríki Pal
hlið Ísraelsríki
Fleiri fund
streng og vísu
friðarvilja alm
ákveðinn farve
ríkjunum er h
að meiri vilja
finna innan Ve
ael en flestra
þar, einkum L
Þessa túlkun
manna í efa. Þ
urinn Gideon L
um og fyrrv
hans, Ehud Ba
ingu sem orðið
almennings til
estínumenn. B
vissri framgö
stuðningi við
morðsárásir
síðan endanleg
út um friðarvi
aelski ritstjór
það skoðun sín
veruleg friðarh
in upp úr ös
löndum. Gæ
Palestínumann
og stillt saman
arvonir að glæ
fram að að fj
hvettu bókstaf
í Ísrael og vær
Gareth Eva
isráðherra Ást
þjóðlegum sam
ernational Cri
rök fyrir þeirr
lega nauðsynle
reyndi að mið
löndum. Samt
ítarlega og sér
frið í Mið-Aus
Sameinuðu þjóðirnar boða til ráðstefnu um
Hv
vítahr
Ekki verður sagt að bjartsýni ha
takast muni að fá Ísraela og Pale
samningaborðinu á ný á ráðstefn
þjóðanna um frið í Mið-Austurl
haldin var í Kaupmannahöfn í l
Ásgeir Sverrisson sat ráðst
ÍRÖNSK BYLTING
Í UPPSIGLINGU
Þegar litið er yfir pólitískaþróun í Mið-Austurlönd-um vekur það athygli að
hvergi virðist vera meiri gerjun í
stjórnmálum heldur en í klerka-
veldinu Íran. Á sama tíma og lít-
ið fer fyrir umræðum um lýð-
ræði, nútímavæðingu og aukna
þjóðfélagsþátttöku almennings í
arabaríkjunum eiga sér nú stað
hörð pólitísk átök í Íran um póli-
tíska framtíð landsins.
Í engu öðru ríki múslima í
Mið-Austurlöndum er umræðan
jafn opin og beinskeytt þrátt
fyrir tilraunir klerkanna til að
hemja hana með lokun fjölmiðla
og handtöku andófsmanna.
Hvergi annars staðar hefur
þjóðinni verið leyft að segja hug
sinn í kosningum á síðustu árum,
þó svo að hinir kjörnu fulltrúar
fái vissulega einungis að fara
með takmörkuð völd. Íranar
hafa tvívegis gengið til forseta-
kosninga á undanförnum fimm
árum. Í bæði skiptin hefur um-
bótasinninn Mohammad Kha-
tami unnið stórsigur á íhalds-
samari frambjóðendum. Þótt
deila megi um hversu miklar
breytingar hafa orðið á írönsku
samfélagi í stjórnartíð Khatamis
verður ekki framhjá því litið að
kjör hans hefur orðið umbóta-
sinnum hvatning til að láta í sér
heyra.
Íran á við mikinn vanda að
stríða, ekki síst á efnahagssvið-
inu. Fólksfjölgun hefur verið gíf-
urleg. Þegar keisarinn var hrak-
inn frá völdum árið 1979 voru
Íranar 30 milljónir talsins. Nú
búa 66 milljónir í Íran og þar af
eru sjö af hverjum tíu yngri en
þrjátíu ára. Þriðji hver Írani er á
aldursbilinu 16–30 ára. Á sama
tíma hefur stefna klerkastjórn-
arinnar valdið efnahagslegri
stöðnun og í skjóli hennar hefur
kerfi spillingar og sóunar fest
rætur. Erlendir fjárfestar snið-
ganga Íran af þessum sökum auk
þess sem fáir vestrænir fjárfest-
ar vilja festa fé í hagkerfi þar
sem íhaldssamt klerkaráð sker
úr um deilumál en ekki hlutlaus-
ir dómstólar.
Krafan um breytingar kemur
ekki síst frá hinni ungu kynslóð
sem nú er að vaxa úr grasi án
þess að eygja möguleikann á við-
unandi lífskjörum og frelsi.
Þessi kynslóð kynntist ekki
harðstjórn keisarans, hún þekkir
einungis harðstjórn klerkanna.
Það eru hins vegar ekki
einungis írönsk ungmenni sem
hafa fengið nóg af núverandi
kerfi. Vakti það mikla athygli er
Jalaleddin Taheri, einn þekkt-
asti trúarleiðtogi Írans, ritaði
opið bréf fyrr í mánuðinum þar
sem hann réðst harkalega á
stjórnkerfi klerkanna og sakaði
ráðandi öfl um mútuþægni, svik-
semi og getuleysi.
Umbætur í Íran eru forsenda
þess að hægt verði að bæta lífs-
gæði Írana, hvort sem þau eru
skilgreind sem veraldleg gæði
eða frelsi frá kúgun. Róttækar
breytingar í Íran eru hins vegar
ekki síður forsenda þess að
írönsk stjórnvöld breyti um
stefnu í utanríkismálum. Vissu-
lega hafa orðið breytingar á bak
við tjöldin. Íransstjórn aðstoðaði
Bandaríkin leynt og ljóst við að
koma Talibanastjórninni í Afg-
anistan frá og í kjölfar þess að
Bandaríkjaforseti lýsti því yfir í
ræðu í ársbyrjun að Íran, ásamt
Írak og Norður-Kóreu, myndaði
„öxulveldi hins illa“ hafa Íranar
reynt að koma til móts við sjón-
armið Vesturlanda. Fjölmiðlar
jafnt í Íran sem á Vesturlöndum
hafa greint frá því að fulltrúar
Írans og Bandaríkjanna hittust á
óformlegum fundum á Kýpur í
vor.
Stefnubreyting væri fagnaðar-
efni. Klerkarnir hafa stutt
dyggilega við bakið á fjölmörg-
um hryðjuverkasamtökum, s.s.
Hamas, Íslamska jíhad, og Hez-
bollah, en síðastnefndu samtökin
eru nú sögð teygja anga sína æ
víðar um heiminn. Íranar eru
taldir þróa gjöreyðingarvopn,
sem er uggvænleg þróun, ekki
síst í ljósi þess hve náin tengsl
stjórnin hefur við helstu hryðju-
verkasamtök. Þá hafa Íranar lít-
inn áhuga á því að styðja til-
raunir til að koma á stöðugleika í
Mið-Austurlöndum, líkt og til-
raun þeirra til að smygla vopn-
um til palestínsku heimastjórn-
arinnar sýndi rækilega fram á.
Umskipti í Íran gætu gerst
skyndilega líkt og árið 1979. Þau
gætu einnig dregist á langinn
enda ljóst að klerkastjórnin mun
ekki gefa völdin frá sér átaka-
laust. Klerkarnir hafa enn tögl
og hagldir í stjórnkerfnu og eru
taldir reiðubúnir að beita örygg-
issveitum sínum af fullri hörku
til að halda völdum. Fyrr en síð-
ar mun hins vegar koma að því
að þrýstingurinn verður óbæri-
legur.