Morgunblaðið - 31.07.2002, Síða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 31. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HVERSU mörg ætli
fórnarlömbin verði? Við
munum væntanlega
aldrei geta svarað því
þar sem nauðgun er nú
einu sinni sá glæpur
sem einna erfiðast er að
sanna því sjaldan eru
vitni. Við vitum þó að
um síðustu verslunar-
mannahelgi var til-
kynnt 21 nauðgun.
Tuttugu stelpum var
nauðgað og í öllum til-
fellum voru gerendurn-
ir strákar. Þetta þýðir
að mjög líklega var
fleiri stelpum nauðgað
sem ekki treystu sér til
þess að tilkynna það eða leita sér
hjálpar. Nauðganir eru orðnar sjálf-
sagður fylgifiskur verslunarmanna-
helgarinnar. Við kippum okkur ekki
lengur upp við það að heyra að tíu eða
tuttugu nauðganir hafi verið tilkynnt-
ar, við erum hætt að hugsa um það að
með hverri nauðgun er búið að eyði-
leggja líf einhvers eða einhverra.
Á síðasta ári var stelpu nauðgað í
tjaldi á Reading-útihátíðinni í Bret-
landi. Fjallað var um nauðgunina í öll-
um stærstu fjölmiðlum Bretlands og
mikill óhugur var í fólki varðandi
þetta mál. Ef einni stúlku yrði nauðg-
að um helgina á Íslandi þætti Íslend-
ingum líklega jákvætt að það hefði nú
bara verið ein. Þetta er sorgleg stað-
reynd!
Munurinn á nauðgun
og kynlífi
Það kom okkur mikið á óvart hjá V-
dagssamtökunum er við hófum bar-
áttu okkar gegn nauðgunum að flestir
þeirra sem nauðga um verslunar-
mannahelgi gera sér ekki grein fyrir
eða afneita að hafa
nauðgað og halda því
jafnvel enn fram eftir
að hafa verið kærðir.
Vandamálið er að þessir
aðilar sjá ekki muninn á
nauðgun og kynlífi.
Flestir Íslendingar
halda að þeir þekki vel
muninn á nauðgun og
kynlífi og sumir telja
jafnvel að ekki sé svo
mikill munur á þessu
tvennu. Við hjá V-dags-
samtökunum sjáum vel
þessi skýru mörk sem
eru milli kynlífs og
nauðgunar. Þetta er
mjög einfalt; ef báðir vilja, þá er það
kynlíf og skiptir þá engu máli í hvaða
mynd það er svo framarlega sem það
er gagnkvæmur vilji fyrir þeim at-
höfnum. Ef hins vegar annar aðilinn
vill ekki en hinn heldur samt áfram er
það nauðgun. Þá sjáum við engan
mun á því hvort ráðist hafi verið á við-
komandi konu úti á götu og nauðgað
af ókunnugum manni eða konu sem
komin er inn í tjald með manni sem
hún þekkir og hættir við þegar bæði
eru komin úr fötunum.
Við lýsum eftirfarandi afsakanir
ógildar: „Hún var búin að æsa mig
upp“, „Hvað var hún að fara með hon-
um“? „Þetta er nú fyrrverandi kær-
asti“ og „Við vorum búin að vera að
kyssast og ég sá að hún vildi það“.
Síðast en ekki síst þeir sem hafa
áhuga á því að eiga mök við aðila sem
er meðvitundarlaus af áfengis-
drykkju! Þeim sem leggjast svo lágt
að þurfa að nota einhverja þessara
aðferða vil ég benda á að endurskoða
hug sinn.
Því miður er til sú mýta að þegar
stelpa og strákur eru að kynnast eigi
stelpur að vera endalaust að neita
strákum um kynlíf og þeir eigi stans-
laust að reyna. Þetta á að ganga í ansi
langan tíma og því lengur sem stelp-
an heldur þetta út því meiri virðingu á
hún að hljóta. Einhvers staðar á leið-
inni brengluðust þessi skilaboð svo og
urðu til þess að misskilningur mynd-
aðist um það að þessi neitun væri í
raun já! Og hefur þetta valdið miklum
ruglingi í samskiptum kynjanna.
V-dagssamtökin vilja koma þeirri
staðreynd á framfæri að það er liðin
tíð að konur segi nei og meini já. Úr-
eltur hugsunarháttur sem engin nú-
tímakona notar, þegar þær segja nei
þá þýðir það EKKI haltu áfram. Sem
betur fer vita þær hvað þær vilja og
segja meiningu sína hreint út. Því
þurfa karlmenn ekki að lesa út úr orð-
um þeirra eitthvað annað en ná-
kvæmlega það sem þær segja.
Ykkur hina yndislegu strákana
sem þekkið vel muninn á kynlífi og
nauðgun vil ég biðja að miðla þeirri
þekkingu til sem flestra vina og kunn-
ingja og óska ykkur að lokum gleði-
legs kynlífs um verslunarmannahelg-
ina.
Hverjir munu
nauðga um helgina?
Þórey
Vilhjálmsdóttir
Helgin
Nauðganir, segir Þórey
Vilhjálmsdóttir, eru
orðnar sjálfsagður fylgi-
fiskur verslunarmanna-
helgarinnar.
Höfundur er meðlimur í V-
dagssamtökunum.
LAUGARDAGINN
20. júlí birtist í Morgun-
blaðinu grein eftir Írisi
Eik Ólafsdóttur þar
sem hún mælir gegn
lögleiðingu kannabis-
efna. Rök hennar eru
byggð á rannsókn sem
hún gerði vegna loka-
verkefnis til BA-prófs í
félagsráðgjöf. Í þessari
grein reynir hún að
sýna fram á að kanna-
bisefni séu stórhættu-
leg og jafnvel hættuleg-
ustu vímuefnin sem
finnast á Íslandi en rök-
in sem hún styðst við
má alveg eins nota gegn
áfengi. Hún talar um að kannabisefni
séu oft undanfari neyslu annarra
fíkniefna en það má alveg eins segja
að áfengisneysla sé oft undanfari
kannabisneyslu. Það gleymist gjarn-
an í umræðunni að neysluferill fíkni-
efnaneytenda byrjar nánast undan-
tekningalaust á áfengisneyslu og
áfengi er sennilega langvanmetnasta
vímuefnið sem notað er á Íslandi.
Ef Íris myndi gera sambærilega
rannsókn á gömlum drykkjumönnum
(sem í daglegu tali eru kallaðir rónar)
myndi hún fá mjög svipuð svör við
spurningum sínum. Eins og með
kannabisefnin myndi hún fá þær nið-
urstöður að áfengi geti haft gríðarleg
áhrif á heilsu fólks, að fólk geti fljótt
orðið háð áfengi og að líf þeirra sem
verða háðir því gangi út á að eiga
„efni“ og neyta þess. Þótt neysla
áfengis sé lögleg og almennt viður-
kennd myndi hún örugglega fá að
heyra sögur um feluleik með neysl-
una og blekkingarmátt „efnisins“.
Hún myndi einnig komast að þeirri
niðurstöðu að einstak-
lingar geti farið illa út
úr neyslunni þótt þeir
snerti ekki við öðrum
vímuefnum. Flestir við-
mælenda hennar
myndu líka alveg
örugglega geta sagt
sögur af mikilli vanlíð-
an, kvíða, þunglyndi og
sjálfsvígshugsunum.
Niðurstöður Írisar
duga sem sagt ekki til
að réttlæta það að
kannabisefni séu bönn-
uð en áfengi ekki. Það
er slæmt að henni skuli
sjást yfir þetta en öllu
verra er að rannsóknin
virðist hafa verið framkvæmd heldur
óvísindalega og niðurstöðurnar gróf-
lega oftúlkaðar. Það er t.d. grunsam-
legt að viðmælendurnir níu virðast
vera algjörlega sammála um alveg
ótrúlega margt. Til dæmis kemur það
spánskt fyrir sjónir að þeir skuli allir
segja að hugarfar þeirra hafi breyst
og orðið allt öðruvísi eftir að þeir
höfðu prófað efnið einu sinni. Hvað
þýðir þetta? Íris ætti að vita að stór
hluti Íslendinga hefur prófað efnið
einu sinni, tvisvar eða nokkrum sinn-
um og síðan ekki söguna meir og það
væri líklega mikið vandræðaástand í
landinu, hvað þá í sumum öðrum
löndum, ef hugarfar alls þessa fólks
hefði breyst mikið til hins verra! Það
að allir viðmælendurnir séu sammála
um að kannabisfíkn sé öðruvísi en
önnur fíkn, að því leyti að hún sé bæði
aðgengilegri og óviðráðanlegri, vekur
sterkan grun um að a.m.k. eitthvað af
spurningunum hafi verið leiðandi.
Það er reyndar engu líkara en höf-
undur hafi verið búinn að mynda sér
skoðun á efninu og gefa sér svörin
fyrirfram og hafi jafnvel hagrætt nið-
urstöðunum eftir sínu höfði. Ég á sér-
staklega bágt með að trúa því að níu
fíklar hafi verið á einu máli um að
kannabisefni séu hættulegustu fíkni-
efnin, hversu lúmsk sem þau annars
kunna að vera. En svo má nú líka
spyrja sig hversu áreiðanlegra svara
er að vænta hjá fólki sem hefur eytt
löngum stundum í vímumóki og e.t.v.
stórskemmt í sér heilann.
Eitt það athyglisverðasta við þessa
grein er að snemma í henni skýtur
höfundurinn sig í fótinn með því að
segja að niðurstöður rannsóknarinn-
ar beinist aðeins að þeim sem tóku
þátt í henni og því megi ekki yfirfæra
þær yfir á stærri hóp. Þar með er hún
að segja að niðurstöðurnar séu
ómarktækar, sem er raunar hárrétt,
en þá eiga þær heldur ekkert erindi í
umræðuna; að minnsta kosti ekki
sem eitthvert vísindalegt innlegg.
Ef dæma má rannsókn Írisar út frá
þessari grein finnst mér harla ótrú-
legt að hún uppfylli þær kröfur sem
gerðar eru til lokaverkefna í háskól-
anum. Eða er sá skóli kannski hættur
að gera kröfur um vönduð og vísinda-
leg vinnubrögð?
Ég vil taka það fram að lokum að
ég er ekki að taka afstöðu með eða
móti lögleiðingu kannabisefna (eða
tala fyrir því að áfengisneysla verði
bönnuð). Ég er hins vegar að gagn-
rýna óvönduð vinnubrögð og mál-
flutning og benda á fleiri hliðar á mál-
inu.
Á að banna
brennivín?
Vilhjálmur Hjaltalín
Jónsson
Vímuefni
Rökin sem Íris Eik
styðst við, segir
Vilhjálmur Hjaltalín
Jónsson, má alveg eins
nota gegn áfengi.
Höfundur vinnur á Landspítala – há-
skólasjúkrahúsi.
TITUS Andronicus er sennilega
fyrsti harmleikur Shakespeares. Þó
að hann hafi víða leitað fanga í efni í
leikinn, umfram allt í Myndbreyting-
ar Óvíðs, þá geta menn sér þess til að
Shakespeare hafi einfaldlega skáldað
upp nafnið á titilpersónunni.
Lengi vel vildu fæstir þeirra sem
um leikskáldið fjölluðu viðurkenna að
þetta leikrit væri samið af honum.
Höfðu þeir uppi ýmis rök fyrir máli
sínu, en kveikjan að öllu saman var
innileg hneykslun þeirra á ofbeldi og
siðleysi því sem sýnt er í verkinu á
tímum þar sem slíkt þótti ekki sæma
á sviði. Þegar verkið kom fyrst fram á
sjónarsviðið var það aftur á móti
geysivinsælt og sýnt margoft, ár eftir
ár. Helgi Hálfdanarson skýrir þetta í
athugasemdum við þýðingu sína svo:
„enda var viðhorf almennings til of-
boðslegra hryðjuverka á leiksviði
annað en síðar varð, og yrði helzt jafn-
að til vorra daga hinna síðustu“ [V b.
bls. 481]. Má ætla að hann hafi hitt
þar naglann á höfuðið enda höfum við,
siðleysingjar síðari daga, nú fengið að
sjá leikgerð þessa verks í fyrsta skipti
hér á landi. Hryllingselskendur hafa
án efa beðið spenntir eftir þessu tæki-
færi frá því efni leiksins var útlistað í
stuttu máli í Sjeikspír eins og hann
leggur sig fyrir tveimur árum.
Breski leikstjórinn Peter Brook
hóf verkið til vegs og virðingar er
hann leikstýrði því fyrir Hinn kon-
unglega Shakespeare-leikflokk 1955.
Það þótti þá til bóta hvað hann jók
miklu við sýninguna frá eigin brjósti
til að lífga upp á hana. Verkið er vel til
þess fallið að gera á því tilraunir; það
hefur margt til að bera sem ætti að
geta fallið ungum áhorfendum vel í
geð, það er viðburðaríkt, slær jafnvel
svæsnustu hryllingsmyndir út í of-
beldi og hermdarverkum og oft lítil
eftirsjá að textanum þeirra á millum.
Unga fólkið sem stendur að Vest-
urporti greip því tækifærið með
Björn Hlyn Haraldsson í broddi fylk-
ingar og gerðu þennan draum hans að
veruleika í skemmu úti á Granda sl.
laugardagskvöld. Björn Hlynur geng-
ur miklu lengra en leikstjórar fyrri
Shakespeare-sýninga en greinilegt er
að hann hefur lært af sumum þeirra.
Hlutur Sigurðar Kaisers er gríðar-
stór, hið fyrirferðarmikla og fjöl-
breytta leikrými og öll ljósadýrðin
gefur jafn mikið tóninn og leikstíllinn
og ummyndun verks Shakespeares.
Tónlistin átti líka sinn þátt í því hve
sýningin varð áhrifamikil. Hin rúm-
góða skemma gefur mikla möguleika
og þó að hljómburðurinn væri langt í
frá nógu góður og aðstaða áhorfenda
slæm komst flest til skila.
Það sem einkennir leikgerð Björns
Hlyns mest er stórkostlegur niður-
skurður á verki Shakespeares. Flutn-
ingur leikgerðarinnar tók rétt tæpan
klukkutíma en fjóra tíma tæki að
flytja leikritið allt. Hann velur úr
stórbrotnustu atriðin, tengir þau
saman stuttlega, færir einstaka til-
svör milli persóna, sem hann fækkar,
og býr til leikrit inni í leikritinu sem
segir söguna af Fílómelu sem La-
vinía, dóttir Titusar, deilir örlögum
með. Hið síðastnefnda er gott dæmi
um að í þessari sýningu eru atriði
sýnd á sviðinu sem koma fyrir sem
frásögn í leikriti Shakespeares. Allt
rennur þetta mjög vel saman. Þó að
mikið beri á limlestingunum eru þær
ekki fram úr hófi ýktar.
Stuttur en þéttur æfingatími hefur
skilað hrárri en ferskri sýningu. Þótt
lítið bæri á skáldlegri sýn og harm-
rænni innlifun í leiknum komu þó fyr-
ir einstaka augnablik í þá veru. Þarna
var samankomið kjarnafólk meðal
unga leikara á Íslandi og bar mest á
Ólafi Darra Ólafssyni í titilhlutverk-
inu. Vala Þórs gaf honum lítið eftir
sem Tamara gotadrottning. Erlendur
Eiríksson skipaði sér framarlega í
þennan flokk með dýrslegri túlkun
sinni á máranum Aroni og Víkingur
Kristjánsson og nafnarnir Gísli Pétur
Hinriksson og Gísli Örn Garðarsson
voru krafturinn holdi klæddur. Unn-
ur Ösp Stefánsdóttir, Ívar Örn Sverr-
isson og nýliði sem útskrifast vænt-
anlega sem fullgildur leikari næsta
vor, Davíð Guðbrandsson, léku á fínni
nótum enda henta þeim ekki stór-
karlalætin sem einkenndu leik hinna
fyrrnefndu. Margir voru í smáum
hlutverkum – Þorvaldur Kristjánsson
því viðamesta – og stóðu sig undan-
tekningarlaust með prýði, en áber-
andi var að útlærðu leikararnir höfðu
sín hlutverk betur á valdi sínu en þeir
sem eru minna vanir.
Götuleikhúsfólk setti mikinn svip,
bæði á sýninguna og undanfara henn-
ar, og söngur annars vegar nokkurra
karla og hins vegar stærri hóps
kvenna gæddi sýninguna tærleika
sem var í beinni andstöðu við grodda-
skapinn á sviðinu.
Þessi sýning sýnir nýja hlið á Vest-
urportsmönnum og Birni Hlyni Har-
aldssyni sérstaklega og ekki annað
hægt að segja en að vel hafi tekist.
Vonandi er þetta vísbending um að
hópurinn sem þessi gífurlegi sköpun-
arkraftur einkennir eigi eftir að brjót-
ast úr viðjum Vesturportsins og vinna
sér meira olnbogarými í framtíðinni.
Morgunblaðið/Sverrir
Hrátt, gróft
og ferskt
LEIKLIST
Vesturport
Höfundur upphaflegs leikrits: William
Shakespeare. Þýðandi þess: Helgi Hálf-
danarson. Leikstjóri og höfundur leik-
gerðar: Björn Hlynur Haraldsson. Stjórn-
andi Götuleikhússins: Víkingur
Kristjánsson. Höfundar tónlistar og tón-
listarstjórn: Benedikt Hermann Her-
mannsson, Björn Kristjánsson og Frosti
Jón Runólfsson. Búningahönnuður: Anna
Fríða Jónsdóttir. Hár og förðun: Steinunn
Þóra Sigurðardóttir. Hönnuður leik-
myndar og ljósa: Sigurður Kaiser. Leik-
arar: Davíð Guðbrandsson, Erlendur Ei-
ríksson, Gísli Örn Garðarsson, Gísli Pétur
Hinriksson, Ívar Örn Sverrisson, Ólafur
Darri Ólafsson, Unnur Ösp Stefánsdóttir,
Vala Þórsdóttir, Víkingur Kristjánsson og
Þorvaldur Kristjánsson. Félagar í Götu-
leikhúsi Íþrótta- og tómstundaráðs
Reykjavíkur: Brynja Björnsdóttir, Eva
Bjarnadóttir, Guðmundur A. Guðmunds-
son, Helga Björg Gylfadóttir, Kári Hólmar
Ragnarsson, Margrét Ásta Blöndahl,
Marta Sigríður Pétursdóttir, Melkorka
Óskarsdóttir, Ragnhildur Jónsdóttir,
Sunna María Schram, Tanja Marín Frið-
jónsdóttir, Una Stígsdóttir, Vigdís Más-
dóttir og Viktor Már Bjarnason. Söngv-
arar: Aðalsteinn J. Bergdal, Áslaug Íris
Katrín Friðjónsdóttir, Bragi Bergþórsson,
Bragi Valdimar Skúlason, Brynja B. Bald-
ursdóttir, Eva Lillý Einarsdóttir, Guð-
mundur Arnlaugsson, Helgi Örn Pét-
ursson, Inga Björk Ingadóttir, Jóhanna
Eyþórsdóttir, Jónína Sigurbjörnsdóttir,
Karl Sigurðsson, Rut Sigtryggsdóttir, Sal-
ome Friðgeirsdóttir, Skúli Arnlaugsson,
Svanlaug Jóhannsdóttir, Sveinbjörg Pét-
ursdóttir, Viktor Már Bjarnason, Þórey
Sif Brink Harðardóttir, Þórhallur Ás-
björnsson og Þuríður Helga Jónasdóttir.
Laugardagur 27. júlí.
TITUS
Sveinn Haraldsson
LISTIR