Morgunblaðið - 30.08.2002, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 FÖSTUDAGUR 30. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
em kunnugt er hefur
stjórn George W.
Bush Bandaríkja-
forseti haft allt á horn-
um sér vegna Al-
þjóðasakadómstólsins sem tók
formlega til starfa í Haag í Hol-
landi 1. júlí sl. í kjölfar þess að til-
skilinn fjöldi aðildarríkja Samein-
uðu þjóðanna hafði fullgilt
stofnsáttmála hans. Óttast
Bandaríkjamenn að dómstólnum
verði beitt gegn þeim í pólitískum
tilgangi og neita að viðurkenna
lögsögu hans yfir bandarískum
þegnum.
Löngum hafa menn óttast að
þessi afstaða Bandaríkjanna
myndi verða til að skapa spennu í
samskiptum þeirra við banda-
menn í Evrópu en þeir síð-
arnefndu telja að ýmis öryggis-
ákvæði, sem
sett voru í
stofnsáttmála
dómstólsins
að kröfu
Bandaríkj-
anna, tryggi
að dóm-
stólnum verður ekki beitt með
þeim hætti, sem Bandaríkjamenn
óttast. Þarf vart að taka fram að
sumum hefur þótt afstaða Banda-
ríkjamanna sýna að þeir telji
sjálfa sig undanþegna al-
þjóðalögum og skuldbindingum
alþjóðlegs samstarfs.
Í vikunni kom fram að banda-
rísk stjórnvöld hefðu varað Evr-
ópuríki við því að hlutverk
Bandaríkjanna í Atlantshafs-
bandalaginu (NATO) kynni að
breytast ef Evrópusambandið
(ESB) hafnaði samningum um að
Alþjóðasakadómstóllinn hafi ekki
lögsögu yfir bandarískum rík-
isborgurum.
Mun Bandaríkjastjórn m.a.
hafa farið fram á það við allar nú-
verandi NATO-þjóðir, sem og
þær sem hafa sótt um inngöngu í
bandalagið, að þær skuldbindi sig
til að framselja ekki bandaríska
ríkisborgara til Haag. Þó munu
Bandaríkjamenn hafa neitað því
að stuðningur þeirra við umsókn
um NATO-aðild væri tengdur
samningum um friðhelgi.
Þetta síðasta er athyglisvert
því þegar þessi orð eru skrifuð
eru Rúmenar eina þjóðin í Evr-
ópu sem hefur lýst því yfir að þeir
hyggist verða við beiðni stjórn-
valda í Washington. Er rakið í
The Economist í síðustu viku að
Mircea Geoana, utanríkisráð-
herra Rúmeníu, hafi sagt frá því,
að hann minnist þess ekki að
Bandaríkjamenn hafi beitt jafn
miklum þrýstingi áður í einu til-
teknu máli. Hefur Geoana þó
lengi fylgst með bandarískum
stjórnmálum, m.a. verið sendi-
herra Rúmeníu í Washington.
Nú má ljóst vera að sérstakar
ástæður eru fyrir því að Rúmenar
hafa kosið að samþykkja ósk
Bandaríkjastjórnar svo fljótt og
vel – ólíkt öðrum Evrópuþjóðum
(ESB-ríkin hafa verið einhuga í
andstöðu sinni). Þeim er mjög
umhugað um að fá inngöngu í
NATO og vita sem er að Banda-
ríkin hafa það nokkuð í hendi sér
hvort af því verður eður ei (nema
áðurnefndar „viðvaranir“ Banda-
ríkjamanna merki að þeir hyggist
draga sig í hlé á vettvangi
NATO?!).
Hér sáu Rúmenar sér því
væntanlega leik á borði að koma
sér í mjúkinn hjá Bandaríkja-
mönnum. Þeir vekja að vísu reiði
ESB en það skiptir minna máli
enda ljóst að þeim verður ekki
boðin aðild að sambandinu á
næstunni.
Að vísu höfðu þau skilaboð þeg-
ar borist frá Washington að lík-
legt væri að Rúmenar fengju inn-
göngu í NATO, sökum þess
hversu staðsetning landsins er
hernaðarlega mikilvæg í barátt-
unni gegn hryðjuverkum.
Enginn þarf þó að velkjast í
vafa um að á Vesturlöndum hafa
löngum verið uppi efasemdir um
vilja rúmenskra stjórnvalda til að
innleiða þær lýðræðislegu um-
bætur, sem NATO hefur fram að
þessu haldið á lofti. M.a. hefur
verið bent á að spilling hafi verið
landlæg í Rúmeníu og mikið vant-
ar upp á að réttindi minni-
hlutahópa, einkum sígauna, séu
þar í hávegum höfð.
Má færa rök fyrir því að öll sé
þessi atburðarás harla niðurlægj-
andi fyrir bandalag, sem áður
taldist meðal þeirra mikilvægustu
í heimi hér.
Málefni sakadómstólsins komu
nokkuð til tals á fundi sem Davíð
Oddsson forsætisráðherra sótti
ásamt starfsbræðrum sínum á
Norðurlöndunum og í Eystra-
saltsríkjunum í Lettlandi í liðinni
viku, og var þrýstingur Banda-
ríkjastjórnar á Eystrasaltsríkin
(sem eins og Rúmenía vilja fá að-
ild að NATO) ræddur þar sér-
staklega. Í samtali við Morg-
unblaðið notaði forsætisráðherra
orðið „dægurmál“ um þessar deil-
ur en að öðru leyti er undirrit-
uðum ekki kunnugt um að íslensk
stjórnvöld hafi tjáð afstöðu sína.
Norski utanríkisráðherrann,
Jan Petersen, greindi hins vegar
frá því 9. ágúst sl. að norsk
stjórnvöld hygðust ekki verða við
beiðni Bandaríkjastjórnar. Pet-
ersen talaði skýrt og skorinort og
taldi greinilega að Bandaríkja-
mönnum væri ekki stætt á að
standa í vegi fyrir því að dóm-
stóllinn tæki til þeirra, jafnt sem
annarra. „Þetta getum við ekki
samþykkt,“ sagði Petersen hinn
norski um ósk Bandaríkja-
stjórnar þess efnis að norsk
stjórnvöld skuldbyndu sig til að
framselja ekki bandaríska rík-
isborgara til Haag.
Í tilefni þess að Norðmenn hafa
tekið nú af skarið með jafn afger-
andi hætti er ástæða til að spyrja:
Hefur íslenskum stjórnvöldum
borist krafa um að þau veiti
bandarískum ríkisborgurum frið-
helgi gagnvart málarekstri Al-
þjóðasakadómstólsins?
Hafi slík krafa verið sett fram
er eðlilegt í framhaldinu að spyrja
hvort Bandaríkjastjórn hafi reynt
að beita íslensk stjórnvöld þrýst-
ingi, til að fá þau til að skrifa upp
á skuldbindingar þar um. Í hverju
hefur sá þrýstingur falist?
Hver er afstaða íslenskra yf-
irvalda til málaleitana Banda-
ríkjastjórnar? Finnst þeim rétt að
Bandaríkin fái að grafa undan
trúverðugleika dómstólsins með
þessum hætti eða hyggjast þau
ítreka þá jákvæðu afstöðu til
dómstólsins, sem segja má að hafi
falist í fullgildingu Alþingis á
stofnsáttmála hans vorið 2000?
Afstaða
Íslands
Hefur íslenskum stjórnvöldum borist
krafa um að þau veiti bandarískum
ríkisborgurum friðhelgi gagnvart mála-
rekstri Alþjóðasakadómstólsins?
VIÐHORF
Eftir
Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
ÍBÚUM Suðurlands eru Suður-
landsskjálftarnir árið 2000 ofarlega í
huga. Unnið hefur verið að rannsókn-
um á jarðskjálftunum í héraði með
dyggri aðstoð íbúa á Suðurlandi, sem
hafa verið óþreytandi við að veita
sérfræðingum Rannsóknarmiðstöðv-
ar Háskóla Íslands í jarðskjálfta-
verkfræði á Selfossi hvers konar
upplýsingar, sem tengjast þessari
náttúruvá. Gögn um hröðun í þessum
miklu jarðskjálftum eru aðgengileg á
vefsíðunni http://www.isesd.hi.is.
Mælinganiðurstöður Rannsóknar-
miðstöðvarinnar í þessum jarð-
skjálftum hafa aukið mjög við þekk-
ingu á eiginleikum íslenzkra
jarðskjálfta og nýtzt til að reikna
jarðskjálftaáhættu á landinu með
hliðsjón af mannvirkjagerð. Kort,
sem myndar nýjan grundvöll fyrir
hönnun mannvirkja á jarðskjálfta-
svæðum landsins hefur verið reikn-
að.
Heimasíða til bráðabirgða
Þegar slíkir atburðir sem Suður-
landsskjálftarnir 2000 eiga sér stað,
skiptir verulegu máli að miðla áreið-
anlegum upplýsingum án tafar. Því
var ráðist í það að setja upp sérstaka
heimasíðu á vegum Rannsóknarmið-
stöðvarinnar strax í kjölfar jarð-
skjálftanna í júní 2000. Á heimasíð-
unni voru birt gögn um stærstu
jarðskjálftana 17. júní og 21. júní,
stærðarmat, mæld hröðun (ásamt
hnitum mælistaða og fjarlægðum frá
mælistöðum til upptaka), svo og jarð-
skjálftasvörunarróf fyrir valda staði
fyrir verkfræðinga og aðra sérfræð-
inga. Þessar upplýsingar eru notaðar
þegar meta á dvínun hröðunar, en
hana þarf að þekkja þegar jarðskjálf-
tavá og áhrif jarðskjálfta á mannvirki
eru metin. Heimasíðan var bæði á ís-
lenzku og ensku, hún var fjölsótt og
nokkuð var um það að erlendar rann-
sóknarstofnanir vísuðu í hana. Sam-
hliða þessu var ráðist í útgáfu yfirlits-
rits um jarðskjálftana. Gefið var út
ritið „Jarðskjálftar á Suðurlandi 17.
júní og 21. júní 2000“. Ritið kom út í
ágúst 2000 og seldist upp á skömm-
um tíma. Því var ráðist í að prenta
annað upplag, sem einnig er uppselt.
Ritið var kynnt á fjölsóttum fundi á
Hótel Sögu með þátttöku dómsmála-
ráðherra. Fundurinn var fjölsóttur,
og sýndu fundarmenn málinu mikinn
áhuga.
ISESD-gagnagrunnurinn
Samhliða útgáfu ritsins var allt
kapp lagt á að setja jarðskjálftagögn-
in inn í gagnabanka Evrópuverkefn-
isins ISESD, Internet Site for
Strong-Motion Data. Þennan gagna-
banka er hægt að nálgast á vefsíð-
unni http://www.isesd.hi.is. ISESD-
gagnabankinn er opinn öllum, jafnt
sérfræðingum og áhugafólki. Þar er
að finna heildstætt safn gagna um
mælda hröðun í jarðskjálftum á Ís-
landi, ásamt gögnum frá öðrum Evr-
ópulöndum og Austurlöndum nær,
alls frá um 30 löndum. Í gagnabank-
anum eru geymdar um 6.000 tíma-
raðir jarðskjálfta. Flestar þeirra eru
frá Ítalíu eða rúmlega 1.700, í öðru
sæti er Grikkland með um 1.500 rað-
ir, í þriðja sæti er Ísland með 630 (þar
af er tæpur helmingur frá jarð-
skjálftunum á Suðurlandi árið 2000),
en fast á eftir fylgir Tyrkland með
tæplega 600 raðir. Umtalsvert færri
raðir eru frá öðrum löndum. Þessi
vefsíða hefur verið heimsótt af fjöl-
mörgum, enda eru gögnin einstæð að
því leyti að bæði er hægt að fá frum-
gögn og unnin gögn, sem er talið mik-
ils virði fyrir verkfræðirannsóknir.
ISESD-vefurinn hefur hvarvetna
hlotið góðar undirtektir og er það
mál margra, sem um málið hafa
fjallað að hér sé á ferðinni fullkomn-
asti gagnabanki af þessu tagi í heim-
inum. Síðasta mánuðinn hefur fjöldi
heimsókna á ISESD-vefinn verið um
50 á sólarhring að meðaltali.
Vísindamenn á vegum Verkfræði-
stofnunar Háskóli Íslands og Jarð-
skjálftamiðstöðvarinnar á Selfossi
hafa rannsakað eðli og eiginleika ís-
Júlíus
Sólnes
Jónas
Elíasson
Ragnar
Sigbjörnsson
Jarðskjálftar á Suður-
landi í júní 2000
Náttúruvá
Það hefur vakið
áhyggjur, segja Júlíus
Sólnes, Ragnar
Sigbjörnsson og Jónas
Elíasson, að skemmdir
á nýjum mannvirkjum
voru umtalsverðar.
HINN 12. júlí sl.
skrifaði ég nokkrar lín-
ur í tilefni af grein Sig-
mars Þormar um þekk-
ingarstjórnun. Þegar
ég upphaflega ákvað að
skrifa um grein Sig-
mars var það vegna
þess að ég er ósammála
því hvernig hann túlkar
þekkingarstjórnun.
Sigmar sér ástæðu til
þess að svara skrifum
mínum 7. ágúst og fer
mikinn. Eitthvað virð-
ast skrif mín hafa farið
illa í Sigmar því mér til
mikilla vonbrigða beinir
hann mestri orku sinni í ættarnafn
mitt og starfstitil í stað þess að ein-
beita sér að málefnalegri umræðu um
þekkingarstjórnun. Sigmar leggur
upp með það sem hann kallar villur
Claessens. Mér finnst rangt hjá hon-
um að tala um villur í þessu sambandi
því ég er einfaldlega ekki sammála
Sigmari og það finnst mér engin villa.
Þótt Sigmar kenni á námskeiðum og
eigi óútgefna bók verður hann að þola
að til séu aðrar hugmyndir um þekk-
ingarstjórnun en hans eigin.
Margt af þeim greinum og bókum
um sem til eru um þekkingarstjórnun
hafa orðið til á síðustu 10 árum. Að
auki er vert að nefna skrif fræði-
mannsins Michael Polanyi (1891–
1976) um þekkingu frá árinu 1958.
Þekkingarstjórnun er því ekki ný. Ég
vek athygli á þessu vegna þess að
mér finnst vera farið með þekking-
arstjórnun eins og hvert annað tísku-
fyrirbrigði sem nýtur hylli um
skamma hríð en týnist svo þegar
næsta tískuorð ber að dyrum.
Þekkingarstjórnun snýst um að
hámarka ávinninginn af
óáþreifanlegum verð-
mætum sem finnast
innan skipulagsheildar.
Þessi verðmæti verða
til vegna getu starfs-
manna til þekkingar-
sköpunar. Rétt er að
árétta að þessi verð-
mæti eru ekki aðeins
falin í starfsmönnum
heldur einnig í þeim
tengslum sem skipu-
lagsheildin hefur við
viðskiptavini sína í
formi vörumerkja og
viðskiptavildar og síð-
ast en ekki síst í formi verklags og
vinnuferla sem stýra daglegum
rekstri. Þess vegna er að finna í
þekkingarstjórnun marga þætti er
lúta að rekstri og stjórnun fyrir-
tækja. Skjalastjórnun er aðeins einn
þessara þátta. Þess vegna má ekki
gagnálykta að skjalastjórnun sé
þekkingarstjórnun.
Skipulagsheildir nýta sér ótal
hjálpartæki, s.s. tölvur, hugbúnað og
fjarskipti til þess að auðvelda sér
þekkingarsköpun starfsmanna sinna.
Samt sem áður hafa höfundar eins og
Davenport og Prusak vakið athygli á
því að fólki hættir til þess að rugla
upplýsingum og þekkingu saman við
tæknina sem það notar. Þess vegna
er rétt að vekja athygli á því að miðill-
inn er ekki skilaboðin þótt miðillinn
hafi vissulega áhrif á þau. Dæmið
sem Davenport og Prusak taka um
þetta er að þrátt fyrir að fólk hafi
síma tryggir það ekki gáfuleg samtöl.
Það skiptir miklu máli þegar rætt
er um þekkingu að hún sé skilgreind
með samræmdum hætti. Ég nota þá
skilgreiningu á þekkingu að hún sé
það sem býr í huga þess sem skilur.
Það er einmitt þessi skilningur sem
er okkur nauðsynlegur ef við eigum
að geta nýtt okkur þær upplýsingar
sem okkur berast með ýmsum hætti
til þekkingarsköpunar. Við getum
notað hin ýmsu tæki og tól, hvort sem
það eru skjalavistunarkerfi eða eitt-
hvað annað, til þess að auðvelda okk-
ur þessa vinnu en á endanum er það
hæfni okkar til skilnings og fram-
kvæmdar sem sker úr um hvort við
nýtum okkur getu okkar til þekking-
arsköpunar.
Ég vil vekja athygli lesenda á fag-
hópum sem starfa innan vébanda
Stjórnvísi (www.gsfi.is), sem er félag
um framsækna stjórnun. Þessi fé-
lagsskapur tekur á hinum ýmsu mál-
efnum stjórnunar, þ.á m. ýmsum
þáttum þekkingarstjórnunar. Sem
dæmi má nefna faghóp um Balanced
Scorecard sem snýr að árangurs-
stjórnun, faghóp um starfsþróun sem
snýr að mannauðsstjórnun og faghóp
um skráningu þekkingarverðmæta
sem snýr að þekkingarskýrslum eða
þekkingarreikningsskilum. Í þessum
faghópum starfar fjöldi áhugamanna
og fulltrúar fyrirtækja í öllum geirum
þjóðfélagsins.
Þekkingarvillur Þormars
Eggert Claessen
Þekking
Tækni, segir
Eggert Claessen,
kemur seint í stað
hugsunar og skilnings.
Höfundur er framkvæmdastjóri hjá
Tölvumiðlun hf.