Morgunblaðið - 16.10.2002, Blaðsíða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 2002 23
SAGAN af Gretti Ásmundarsyni
hinum sterka hefur löngum notið vin-
sælda með þjóðinni. Til marks um það
er hve fjölmörg afrit eru til af henni,
fimm á bókfelli – sum brot – og á
fimmta tug pappírshandrita. Sagan
hefur margoft orðið skáldum að yrk-
isefni í rímum, söguljóðum og kvæð-
um og hún hefur verið þýdd á fjölda
tungumála. Auk þess hafa a.m.k. tvö
erlend leikskáld skrifað leikrit um
Gretti. Mun í bígerð að semja óperu
og kvikmynd eftir sögunni.
Það er ekki hlaupið að því að semja
leikrit eftir þessari sögu, þ.e. ef meg-
inefni sögunnar á að komast til skila.
Af 93 köflum sögunnar rekja 72 at-
burði úr lífi Grettis og bræðra hans að
ætla má í réttri tímaröð. Vandinn
þegar setja á allt þetta efni á svið er
hve mikill hluti sögunnar er samsett-
ur úr sjálfstæðum eða sundurlausum
þáttum fremur en byggður utan um
eina samfellda atburðarás.
Hilmar Jónsson, höfundur leikrits-
ins og leikstjóri sýningarinnar, bregð-
ur á það ráð að hefja söguna á 14.
kafla, er Grettir er á barnsaldri, og
rekja sig síðan eftir söguþræðinum,
fella úr ýmsa kafla er honum finnst
hafa minna vægi, hafa lítið leikrænt
gildi eða svipar um of að efni til ann-
arra er áður hafa fyrir komið. Í prent-
aðri gerð leikritsins eru í fyrstu sex
þáttunum 37 atriði og er þó sjöundi
þátturinn ótalinn, en þar hefur láðst
að skipta á milli atriða. Ýmislegt efni
þar sem persónur eru kynntar til
leiksins og tengsl þeirra við Gretti
skýrð er lagt fyrir róða. Má því ætla
að áhorfendur sem þekkja Grettis-
sögu lítt eða ekki eigi í örðugleikum
með að fylgjast með framvindunni og
gera sér grein fyrir tengslum milli
einstakra atriða eða persóna.
Hilmar leitast við að vera trúr bæði
sögunni og því máli sem hún er skrif-
uð á. Þar af leiðir að reynt er að forð-
ast að semja nokkuð nýtt það sem
persónunum er lagt í munn. Frekar
er reynt að breyta óbeinni ræðu í
beina, flytja tilsvör á milli persóna –
þ.e. nýta efni annars staðar úr sög-
unni til að fylla upp í eyður í leikritinu.
Tekst mjög vel til og stíllinn er trú-
verðugur og heildstæður.
Að sjálfsögðu byggist upplifun
áhorfandans á því að hann skilji
tungumálið sem leikritið er flutt á til
nokkurrar hlítar. Munu flestir Íslend-
ingar sem bornir eru hér og barn-
fæddir og haft hafa einhverja nasa-
sjón af fornum sögum skilja undan og
ofan af óbundna málinu eins og það
var ritað á öndverðri fjórtándu öld,
sérstaklega þar sem allur textinn er
fluttur með nútíma áherslum og
framburði. Annað hljóð kemur í
strokkinn þegar vísurnar eru fluttar.
Þó sumar þeirra þyki auðráðnar í
samanburði við flóknustu vísur drótt-
kvæðar og þó talið sé að flestar þeirra
séu samdar á svipuðum tíma og sagan
sjálf þá eru þær á fyrndu máli sem
leitar fyrirmynda allt aftur fyrir Ís-
landsbyggð. Það er unun að heyra
þennan kveðskap fluttan, en stór hluti
hans verður þorra áhorfenda óskilj-
anlegur. Spurningin er hve mikill
missir sé að merkingu hans í leikrit-
inu, hvort listræn upplifun áhorfenda
af því að hlusta á hrynjandi fornra
kvæða vegur meira en fullkominn
skilningur á efni þeirra, sem hér er
gjarnan lítið. Tónlist Hilmars Arnar
Hilmarssonar er af sama meiði og
kvæðin, forn og tær hrynjandin er í
öndvegi.
Leikmynd Finns Arnar Arnarsson-
ar er afar stílhrein, stórgrýti í hring á
sandbing í forgrunni og að baki löng
stuðlabergsgöng. Björn Bergsteinn
Guðmundsson hannaði ljósin og er
þeim mjög hugvitsamlega komið fyr-
ir, t.d. eru nokkrir ljósarekkar í göng-
unum er lýsa í átt að áhorfendum
þannig að hægt er að afmarka sviðið
með þeim og grynna eða dýpka að
vild. Hliðarlýsing milli stuðlanna er
notuð sparlega – áhrifamest er hún
þegar Grettis er hefnt.
Persónur leikritsins eru skv. for-
mála um 50. Fimm leikaranna leika
því að meðaltali 10 hlutverk hver.
Þetta kæmi ekki að sök ef hægt væri
að sjá skýran mun á persónunum.
Þórunn María Jónsdóttir hannar
búningana. Hún velur að tengja hönn-
un sína náttúrunni, bein, skeljar og
horn eru t.d. notuð til skreytinga og
búningar eru nær allir í jarðarlitum.
Þessi hönnun ber vott um ríka sköp-
unargáfu enda búningarnir oft glæsi-
legir en það hve mjög þeim svipar
saman að lit og lýsingin gjarnan dauf
veldur því að oft er erfitt að greina
milli persóna þeirra er hver leikari
túlkar.
Gísli Pétur Hinriksson leikur
Gretti auk þess sem hann ljær Glámi
rödd sína. Líkamlegt atgervi hans og
rómstyrkur gera hann sjálfvalinn í
hlutverkið. Það er nýjabrum að þeirri
ákvörðun að láta Glám vera hugar-
fóstur Grettis og hugarvíl hans því
einhverskonar geðröskun og sýnir
hans ofskynjanir. Aftur á móti krefst
þetta þess af aðalleikaranum að hann
sýni alla þá togstreitu og baráttu í
túlkun sinni sem annars væri hægt að
sviðsetja sem átök Grettis og Gláms.
Þetta tókst ekki fyllilega og varð að-
alpersónan of einhæf fyrir vikið. Hin
firnamikla rödd Gísla Péturs er ekki
að sama skapi blæbrigðarík og tilsvör
Grettis því full eintóna.
Erling Jóhannesson lék fjöldamörg
hlutverk, t.d. Atla, bróður Grettis,
Þorfinn í Háramarsey og Þorbjörn
öngul. Erling tók sig mjög vel út á
sviðinu í hlutverkum hinna ýmsu
kappa, fór einstaklega vel með textann
og lék af einbeitni og krafti. Gunnar
Helgason lék Ásmund á Bjargi, Þóri í
Garði, Þórhall í Forsæludal, Glaum
o.fl. Honum er lagið að slá á léttari
strengi í mörgum hlutverkanna og
tókst vel til – þó oft mætti leikurinn
vera fjölbreyttari. Björk Jakobsdóttir
lék m.a. Ásdísi á Bjargi móður Grettis
og Þuríði kerlingu þá er varð honum
að aldurtila með fjölkynngi. Ásdís
hennar var sköruleg og harmræn per-
sónu, hvergi of gert eða van. Jón Páll
Eyjólfsson lék fjölmörg lítil hlutverk,
en tekst best upp sem Auðunn Ás-
geirsson og Gísli Þorsteinsson þar sem
hann gat slegið á léttari strengi. Vigdís
Hrefna Pálsdóttir kom eftirminnilega
á óvart, enda sópaði að henni í fjöl-
breytilegustu hlutverkum. Best var
hún samt sem unglingurinn Illugi, en
það var misráðið að láta hana líka leika
Þorstein drómund, eldri bróður Grett-
is.
Hilmari Jónssyni tekst mætavel að
skila sögunni á svið. En vegna ýmissa
annmarka verður sýningin hvorki
eins fyndin né harmræn og efnið gef-
ur tilefni til.
Morgunblaðið/Golli
Berserkirnir ógna mæðgunum í Háramarsey meðan Grettir stendur hjá. Leikhópurinn allur í hlutverkum sínum.
„Illt er að fást við
heljarmanninn“
LEIKLIST
Hafnarfjarðarleikhúsið
Höfundur og leikstjóri: Hilmar Jónsson,
sem byggir leikritið á Grettissögu. Tón-
list: Hilmar Örn Hilmarsson. Leikmynd:
Finnur Arnar Arnarsson. Ljósahönnun:
Björn Bergsteinn Guðmundsson. Bún-
ingar: Þórunn María Jónsdóttir. Leikgervi
og grímur: Ásta Hafþórsdóttir. Leikarar:
Björk Jakobsdóttir, Erling Jóhannesson,
Gísli Pétur Hinriksson, Gunnar Helgason,
Jón Páll Eyjólfsson og Vigdís Hrefna Páls-
dóttir. Laugardagur 12. október
GRETTISSAGA – SAGA GRETTIS –
Sveinn Haraldsson
MEISTARINN.IS