Morgunblaðið - 16.10.2002, Síða 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
E
in af athyglisverð-
ustu fréttum vik-
unnar, að mínu
mati, var fréttin um
að ráðherrar jafn-
réttismála á Norðurlöndum ætli
að koma af stað rannsókn á nor-
rænni karlmennsku! Það mátti
ekki seinna vera. Því norrænir
karlmenn, og þá sérstaklega þeir
íslensku, eru einstakir. Og vissu-
lega full ástæða til að rannsaka þá.
Mér verður til dæmis hugsað til
Kastljóssþáttarins í Sjónvarpinu í
síðustu viku, þar sem tveir brúna-
þungir karlkyns spyrlar spurðu
jafn brúnaþunga karlkyns lækna
spjörunum úr um horm-
ónameðferð
kvenna á
breyting-
arskeiðinu.
Vissulega
áhugavert
umfjöllunar-
efni (þótt sjálfri hafi mér ekki
fundist tímabært að setja mig inn í
þjáningar miðaldra kvenna) og
full ástæða til að taka það fyrir í
fjölmiðlum. Þátturinn var þó ekki
síst áhugaverður fyrir þær sakir
að þarna sátu fjórir karlmenn og
töluðu – af mikilli visku býst ég við
– um vandamál kvenna á miðjum
aldri. Engin kona var kölluð til,
sem er líklega ástæðulaust, því
karlmenn, vel að merkja íslenskir
karlmenn, eru fullfærir um að
setja sig inn í reynsluheim
kvenna. (Eða hvað?)
Hvar annars staðar en á Íslandi
hefðum við séð sjónvarpsþátt sem
þennan? Jú, kannski á hinum
Norðurlöndunum. En mér er það
til efs að við hefðum séð hann í
suðlægri löndum Evrópu. Enda er
jafnréttisbaráttan komin mun
lengra á veg á Norðurlöndunum
en í öðrum löndum Evrópu. Sam-
þykkt jafnréttisráðherra Norður-
landanna um að rannsaka nor-
ræna karlmennsku ætti því varla
að koma á óvart. Vissulega ástæða
til að rannsaka svo vel upp alda
karlmenn!
Á heimasíðu Norðurlandaráðs
kemur fram að rannsóknin eigi,
nánar tiltekið, að snúast um hlut-
verk karlmanna á Norðurlöndum.
T.d. um hlutverk þeirra í atvinnu-
lífinu og um hluverk þeirra í fjöl-
skyldulífinu. Ég velti því hins veg-
ar fyrir mér hvort rannsóknar-
efnið beri einhvern keim af því að
karlmenn – norrænir karlmenn –
eigi í einhverri tilvistarkreppu um
þessar mundir. Hvort karl-
mennskuhugtakið sé eittthvað á
reiki? Víst er að karlmenn eiga
undir högg að sækja, ef svo má að
orði komast, á mörgum sviðum.
Ég nefni í þessu sambandi m.a.
aukinn hlut kvenna í mennta-
kerfinu. Þar eru konur víða í
meirihluta, þ.e. sem nemendur í
framhaldsskólum og í háskólum.
Og ég trúi því reyndar að sú stað-
reynd eigi fyrr en síðar eftir að
sjást í launaumslagi kvenna.
Konur eru aukinheldur að ná
meirihluta í stéttum sem áður
þóttu dæmigerðar karlastéttir svo
sem í læknastétt og lögfræð-
ingastétt og að mati undirritaðrar
er þess ekki langt að bíða að þær
nái meirihluta á vettvangi stjórn-
málanna, svo önnur dæmigerð
karlastétt sé nefnd til sögunnar.
Að sama skapi virðast karlmenn,
því miður, ekki hasla sér völl í
dæmigerðum kvennastéttum, s.s.
við umönnunarstörf. Það er helst
að þeir „skapi sér“ nýjar stéttir,
eins og dæmið um uppgang verð-
bréfamiðlarastéttarinnar sýnir.
(Sífellt fleiri konur eru reyndar að
koma til starfa á þeim vettvangi.)
Af þessu má sjá að æ fleiri
„karlavígi“ eru að falla; þau falla
m.a. í atvinnulífinu og í mennta-
geiranum. Er því ekki að undra að
karlmenn grípi til þess ráðs, að því
er virðist, að styrkja aðra þætti á
móti, til að mynda áhugamálin.
Það er a.m.k. merkilegt hve marg-
ir karlmenn stunda golf og hve
margir karlmenn stunda laxveiði.
Og hvað þeir eru í miklum meiri-
hluta á þeim sviðum. (Þá er nátt-
úrlega rannsóknarefni út af fyrir
sig hvers vegna svo margir karl-
menn aki um á risastórum jeppum
hér í höfuðborginni.)
Þegar maður flettir við-
skiptablöðunum og sér viðtöl við
karla í viðskiptalífinu er ótrúlega
oft dregið fram hve þeim þyki
mikilvægt að hafa tíma til að iðka
golfið og veiðarnar!
Þá var það ekki vinnandi vegur
að fá karlmann með sér á kaffihús
um miðjan dag sl. laugardag.
Hvers vegna? Jú, vegna þess að
þá fór fram landsleikur Skota og
Íslendinga. Það sást varla karl-
maður í bænum, þann daginn. En
um kvöldið varð ekki þverfótað
fyrir þeim, þ.e. Skotum og íslensk-
um karlmönnum (ekki það að mér
hafi þótt það leiðinlegt), þar sem
þeir sameinuðust í áhuga sínum á
knattspyrnu karla. Þeir íslensku
að vísu súrir yfir tapinu en Skot-
arnir að vonum hæstánægðir.
(Það er sem ég sjái konur láta
svona yfir einum landsleik!)
En ekki má gleyma því að um
leið og einar dyr lokast opnast oft
aðrar. Flestar konur vilja með
öðrum orðum fá fleiri karla inn á
heimilin. Þar eiga þeir m.a. að
taka þátt í barnauppeldinu og
sinna öðrum þörfum heimilisins,
s.s. elda mat og þvo upp. Og á tím-
um jafnréttis kynjanna eiga þér
sér varla undankomuleið í þessum
efnum. Þátttaka þeirra í fæðing-
arorlofinu hefur til að mynda verið
lögfest á þingi.
Almennt geri ég nú ráð fyrir því
að karlar taki þessu nýja tækifæri
inni á heimilinu fagnandi en um
leið ímynda ég mér að mörgum
finnist sem hin „gamla“ karl-
mennskuímynd sé eitthvað að riðl-
ast til. (Karlmennska er í íslenskri
orðabók sögð m.a. vera hetjuskap-
ur, hugrekki og hreysti.) Flestir
karlmenn viti með öðrum orðum
ekki – svo vel sé – hver staða
þeirra raunverulega sé í þjóð-
félaginu. Þeir „flakki“ á milli þess
að vera „ofurmjúkir“, eins og
strákarnir í Kastljósinu, sem vita
allt um breytingarskeið kvenna
eða að vera „harðir“ og „töff“ eins
og sannir laxveiðimenn eða fót-
boltabullurnar á fyrrnefndum
knattspyrnuleik. A.m.k. er ég
sannfærð um nauðsyn þess að
norræna karlmennskan verði
rannsökuð til hlítar!
Norræn
karl-
mennska
„Flestir karlmenn viti með öðrum
orðum ekki – svo vel sé – hver staða
þeirra raunverulega sé í þjóðfélaginu.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
SVERRIR Hermannsson bað mig
nýlega að svara nokkrum spurning-
um um íslenzka fiskveiðistjórnunar-
kerfið og að svörin myndu hugga
þína hrelldu sál. Huggun get ég ekki
lofað þér, en ég get leitazt við að
svara þér. Eins og þú veizt hef ég
um langa hríð ritað um sjávarútveg í
Morgunblaðið. Ég viðurkenni það
fúslega að vera hlynntur kvótakerf-
inu, ekki vegna þess að það sé að
mínu mati fullkomið, heldur vegna
þess að ég tel betri leið til fiskveiði-
stjórnunar vandfundna. Á kerfinu
eru vissulega vankantar sem enn á
eftir að sníða af, en með tímanum
tekst það vonandi. Að ég tilbiðji
kvótakerfið er fullmikið sagt.
Það er vafalaust rétt munað hjá
þér að eitt af markmiðum kerfisins
var að auka vöxt og viðgang fiski-
stofna. Þá var gert ráð fyrir að betri
tök næðust á fiskveiðistjórnuninni
en áður. Sé litið á gang mála, þá
veiddum við um 460.000 tonn af
þorski 1981. Upp úr því kom hrunið
sem leiddi til kvótakerfisins sem
tekið var upp 1984. Þá veiddust
283.000 tonn af þorski, en fiskifræð-
ingar lögðu til 200.000 tonna veiði.
Frá árinu 1984 til til fiskveiðiársins
1995 til 1996, þegar svokölluð afla-
regla var tekin upp, fór afli mest í
392.000 tonn árið 1987, en minnstur
varð hann fiskveiðiárið 1994 til 1995,
165.000 tonn, og á þessu fiskveiðiári
má veiða um 179.000 tonn.
Þessi árangur í „uppbyggingu“
stofnsins er vissulega ekki góður, en
það hefur sáralítið eða ekkert með
kvótakerfið að gera. Á umræddu
tímabili var þorskafli umfram tillög-
ur fiskifræðinga 815.000 tonn. Þeir
sem því réðu voru valdhafarnir
hverju sinni. Kvótakerfið er úthlut-
unarkerfi. Með því er úthlutað þeim
heimildum til veiða sem stjórnvöld
ákveða. Ákveði stjórnvöld að meira
verði veitt en fiskifræðingar telja
ráðlegt er við þau að sakast og þau
geta hunzað tillögur fiskifræðinga í
hvaða fiskveiðistjórnunarkerfi sem
er. Það ætti svo ekki að þurfa að
benda trillukarlinum á, að umfram-
veiði síðustu árin má nær eingöngu
rekja til trillukarla.
Að mínu mati verður sjávarút-
vegur aldrei nýttur til að tryggja
búsetu á öllu landinu og það hefur
væntanlega aldrei verið markmið
kvótakerfisins, þar sem það átti að
leiða til hagkvæmari útgerðar. Að
rígbinda aflaheimildir við ákveðna
landshluta eða staði samræmist því
markmiði ekki.
Því miður voru miklir erfiðleikar í
útgerð á Vestfjörðum, áður en
kvótakerfið var sett á. Þessir erf-
iðleikar fylgdu þeim inn í kerfið og á
endanum var það niðurstaða flestra
vestfirzka sjávarútvegsfyrirtækja
að selja frá sér heimildirnar eða
sameinast öðrum og fá fyrir það
hlutafé. Sömu sögu er að segja frá
Sandgerði, þegar Miðnes sameinað-
ist HB og eigendur Miðness seldu
síðan hlut sinn í HB. Á Stöðvarfirði
sameinaðist útgerðin og fiskvinnslan
Snæfelli og þaðan lá leiðin inn í
Samherja. Togari Stöðfirðinga hefur
verið seldur en fiskvinnslu hefur
verið haldið uppi á staðnum með
góðum árangri.
Á Ólafsfirði sameinaðist Sæberg
Þormóði ramma á Siglufirði. Kvóti
ÞrS hf. er vistaður á skipum félags-
ins óháð því hvar þau eru skráð á
landinu, en hann er nýttur með eft-
irfarandi hætti: Nánast allur bol-
fiskkvóti ÞrS hf. er veiddur af
frystitogurum félagsins sem gerðir
eru út frá Ólafsfirði. Allur rækju-
kvóti ÞrS hf. er nýttur á Siglufirði
(enginn bolfiskur). Í Þorlákshöfn er
flatfisk- og humarkvóti nýttur. Allur
bolfiskkvótinn sem „tilheyrði“ Siglu-
firði, þ.e. kvóti Rammans og 75% af
kvóta Siglfirðings hf., er nú nýttur á
Ólafsfirði. Nánast allur bolfiskkvóti
sem „tilheyrði“ Árnesi í Þorlákshöfn
er nú nýttur á Ólafsfirði.
Á sínum tíma sameinuðust sjáv-
arútvegsfyrirtækin á Breiðdalsvík
og Djúpavogi í Búlandstindi og á
endanum fór kvótinn til Djúpavogs.
Þegar Vísir hf. keypti Búlandstind
seldi fyrirtækið Breiðdælingum
frystihúsið á Breiðdalsvík. Þeir
stofnuðu síðan Útgerðarfélag Breið-
dælinga og fengu 200 tonna byggða-
kvóta. Því til viðbótar hafa þeir
keypt ígildi 300 tonna af þorski og
gera nú út einn bát og vinna fiskinn í
frystihúsinu.
Því miður hefur ekki tekizt að
laga stærð fiskiskipaflotans nægi-
lega vel að hæfilegum afrakstri
fiskimiðanna. Á því eru aðallega
tvær skýringar. Í kjölfar Valdimars-
dómsins svokallaða var lögum um
fiskveiðistjórnun breytt á þann veg
að engar hömlur eru á fjölgun fiski-
skipa. Afnumin var sú kvöð að
úrelda þyrfti skip eða taka af skipa-
skrá ef annað ætti að koma inn. Ís-
land er líklega eina landið á norð-
urhveli jarðar sem ekki takmarkar
stærð fiskiskipaflotans.
Önnur skýring er sú að þorsk-
kvótinn hefur verið skorinn veru-
lega niður síðustu árin.
Samkvæmt upplýsingum sem
fram komu á aðalfundi Samtaka
fiskvinnslustöðva voru heildarskuld-
ir sjávarútvegsins í júní um 205
milljarðar króna og höfðu lækkað
nokkuð frá áramótum, meðal annars
vegna breytinga á gengi. Staða sjáv-
arútvegsfyrirtækja er almennt góð
og gjörólík því sem var á árunum
1980 til 1990, þegar skuldum var
breytt hvað eftir annað fyrir tilstilli
hins opinbera. Skuldbreytt var síð-
ast í sjávarútvegi 1998 ef ég man
rétt og þá skuldbreytt 8 til 9 millj-
örðum króna. Mikið hefur verið fjár-
fest, bæði í veiðum og vinnslu, á
undanförnum árum til að standa að
nauðsynlegri endurnýjum flotans,
meðal annars til að geta sótt í kol-
munna, og vinnslan hefur verið end-
urbætt til að auka hagkvæmni og
nýtingu. Skuldbreytingar heyra nú
sögunni til.
Það er ekkert frjálst sem þarf að
skammta. Það ætti öllum að vera
ljóst. Vissulega er liðin sú tíð að
ungir menn, eða gamlir, geti af eigin
rammleik og krafti byrjað í útgerð
við lítil efni og síðan auðgazt og náð
góðum árangri. Skýringin á því er
fyrst og fremst sú að veiðar eru ekki
lengur frjálsar og hafa ekki verið
það frá því á áttunda áratugnum,
meðal annars vegna skorða við inn-
flutningi fiskiskipa. Þá fóru stjórn-
völd reyndar ekki eftir þeim leik-
reglum sem þau höfðu sett sér og
öðrum og heimiluðu innflutning mun
fleiri skipa en heppilegt var. Í því lá
á sínum tíma rekstrarvandi margra
fyrirtækja, meðal annars á Vest-
fjörðum.
Vissulega er erfitt að komast inn í
sjávarútveginn, en það er hægt.
Hver sem er getur keypt sér bát og
leigt eða keypt kvóta hafi hann til
þess fé. Það þurfti líka fé áður til
þess að hefja útgerð. Þá voru gamlir
bátar ekki nær ókeypis eins og nú
er. Fyrir kvótakerfið var líka erfitt
að komast inn. Því olli krafan um
úreldingu.
Það er mikil endurnýjun í sjávar-
útvegi. Segja má að nær allir stjórn-
endur nú hafi tekið við störfum sín-
um eftir árið 1984. Eigendur í
sjávarútvegsfyrirtækjum hafa aldr-
ei verið fleiri. Það hafa líklega aldrei
fleiri notið góðs gengis í sjávarút-
vegi á Íslandi en nú, bæði beint og
óbeint.
Ég hef kynnt mér fiskveiðistjórn-
un Færeyinga ítarlega, rætt við út-
gerðarmenn, sjómenn og fiskifræð-
inga. Skoðanir eru skiptar þar líka.
Dagakerfið þeirra er sóknarstýring.
Við höfum reynt þá stýringu hér á
landi hjá smábátum. Allir vita hver
útkoman hefur verið, veiði langt um-
fram heimildir. Sóknardagabátum
var á síðasta ári ætlað að veiða 1.909
tonn en aflinn varð rúmlega 12.400
tonn.
Ég þakka þér góð samskipti alla
tíð.
Kveðjur
Hjörtur Gíslason
Sverri svarað
Eftir Hjört
Gíslason
„Á umræddu
tímabili var
þorskafli
umfram til-
lögur fiski-
fræðinga 815.000
tonn.“
Höfundur er fréttastjóri.
LÍTIL einbeitt klíka í kringum
Össur Skarphéðinsson, formann
Samfylkingarinnar, hefur búið til
skrípaleik og kallað hann lýðræði.
Tilgangurinn er að falsa vilja fé-
lagsmanna Samfylkingarinnar og
láta líta svo út að meirihluti sé fyrir
aðildarumsókn Íslendinga að Evr-
ópusambandinu.
Spurning sem send er út til
flokksmanna er í þremur liðum.
Spurt er hvort Íslendingar eigi að
skilgreina samningsmarkmið gagn-
vart Evrópusambandinu, hvort far-
ið skuli fram á viðræður um aðild
að ESB og að hugsanlegur samn-
ingur verði lagður fyrir þjóðina í at-
kvæðagreiðslu.
Ítrekað hefur forystu Samfylk-
ingarinnar verið bent á að spurn-
ingin stenst engan veginn þær kröf-
ur sem gerðar eru um að svarið
endurspegli vilja þess sem spurður
er. Maður getur verið hlynntur því
að skilgreina samningsmarkmið en
talið ótímabært að sækja um. Hvort
ætti maður að svara spurningu
Samfylkingarinnar með jái eða
neii? Maður getur verið hlynntur
þjóðaratkvæðagreiðslu en á móti
aðildarumsókn. Hvort yrði svarið já
eða nei?
Undirritaður lagði til á flokks-
stjórnarfundi Samfylkingarinnar í
september að spurningin yrði eft-
irfarandi: Á það að vera á stefnu-
skrá Samfylkingarinnar að Íslend-
ingar sæki um aðild að
Evrópusambandinu? Tillögunni var
vísað til framkvæmdastjórnar að
ósk formanns þar sem henni var
hafnað og skrípaspurningin sam-
þykkt.
Evrópusambandssinnar í Sam-
fylkingunni hafa ekki meiri trú á
málstaðnum en svo að þeir þora
ekki að spyrja flokksmenn hlut-
lausrar spurningar um afstöðuna til
aðildarumsóknar.
Þeirri spurningu er ósvarað
hvort almennir félagar í Samfylk-
ingunni ætli að láta forystuna
teyma sig á asnaeyrum út í evr-
ópskt kviksyndi.
Spurt út í hött
um ESB
Eftir Pál
Vilhjálmsson
Höfundur er blaðamaður
og félagi í Samfylkingunni.
„Tilgang-
urinn er að
falsa vilja fé-
lagsmanna
Samfylking-
arinnar.“