Morgunblaðið - 20.10.2002, Blaðsíða 2

Morgunblaðið - 20.10.2002, Blaðsíða 2
2 B SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ FRÁ blautu barnsbeini varFrida Kahlo sérlunduð,eigingjörn og gædd óvenju-legum hæfileikum. Þrátt fyrir háskaleg veikindi og áföll hélt hún ótrauð áfram á listabraut- inni og aflaði sér heimsfrægðar. Saga hennar er hér lögð í munn yngri systurinni, Cristinu, og er hér gripið niður í frásögninni eftir að Frida og Rivera eru flutt bú- ferlum til Bandaríkjanna. Frida skrifaði ekki aftur á næst- unni. Hún var farin að mála á ný því hún hafði nægan tíma og iðu- lega gat hún ekki farið í göngu- ferðir vegna slæmsku í fætinum. Hún málaði andlitsmynd af Eloesser, eina sína lélegustu að mínu mati. Hann lítur út eins og illa gerð brúða, hausinn alltof stór miðað við skrokkinn og eins og festur við hann á einhvern klaufa- legan hátt, eins og hann sé límdur. Hún málaði Evu Fredrick, svert- ingjakonu með há, framstæð kinn- bein og ávalan líkama. Frida var hrifin af svertingjum. Hún hélt því fram að þeir væru eins og indíánar – fallegir, gáfaðir, ættu ríkulega menningararfleifð og fína fólkið léti eins og þeir væru ekki til. Hin tilbiðjandi eiginkona Sú mynd frá þessu tímabili sem mér þykir mest til koma er sú sem hún málaði af Luther Burbank, manni sem gerði tilraunir á plöntum. Hún málaði hann sem jurt, með gildum stofni, rótum sem seildust víða og voldugum grænum blöðum. Hún málaði líka brúð- kaupssenu af sjálfri sér og Diego í gamaldags stíl, svona eins og mað- ur sér á búgörðum, þau standa undir áróðursborða og hún kallar hann „minn heittelskaða eigin- mann, Diego“. Hún var farin að falla inn í það hlutverk, skilurðu. Ég á við, hlutverk hinnar tilbiðj- andi konu. „Hann Diego minn þetta, hann Diego minn hitt …“ Sjáðu bara þetta bréf: San Francisco, 15. ágúst 1931. Elsku, besta Kity. Ég skrifa stutt í þetta sinn því ég er að undirbúa stóra sýningu! Mína eigin! Trúirðu þessu? Í New York! Það hefur svo margt gerst síðan ég skrifaði síðast. Sumarið er dásamlegt hérna þótt ég hafi ekki getað farið í gönguferðir um hæðirnar eins og ég hefði viljað vegna þess hve slæm ég er í fæt- inum. Vesalings litla tvíburasystir þín er svona hræðilega óheppin með útlimina á sér. Hvað ég vildi óska að ég væri eins falleg og heilsuhraust og þú! Við Diego höf- um bæði unnið eins og óð, sér- staklega ég, af því að ég verð að hafa allt á hreinu innan viku vegna sýningarinnar. Þetta er ógurlega spennandi. Hérna í San Francisco eru allir stórhrifnir af myndunum mínum, allir vilja eignast mynd! Ég ræð varla við eftirspurnina því við verðum einfaldlega að hafa tíma fyrir samkvæmislífið. Ég er að verða ansi sjóuð í þessum veislum þeirra, darling, þótt ég þoli þær ekki því Kanar eru svo hræðilega leiðinlegir. Þeir eru allir eins og soðin, hvít hrísgrjón, sem minnir mig á það að enginn hérna kann að búa til mat. Það eina sem Detroit í árslok 1931, held ég, eða kannski 1932. Diego fékk gríðar- stórt verkefni hjá amerískum kaupsýslumanni. Hann hét Ford, þú veist, sá sem framleiðir bílana. Ekki Henry Ford. Edsel Ford. Furðulegt nafn, finnst manni. Diego keypti einu sinni bíl fyrir Fridu og hann keypti alveg eins bíl handa mér. Ford vildi að Diego málaði nokkrar veggmyndir til dýrðar bílaframleiðslunni. Þetta var auðvitað nákvæmlega í stíl Diegos, því þarna gæti hann sýnt menn að störfum, menn með óhrein andlit og spennta vöðva, allt framleiðslustandið, verkalýð- inn, öreigana, göfugleika svitans. Viva Marx! Viva Zapata! Diego var svo upptekinn af vélum, verk- smiðjum, öllu nútímalegu, öllu sem snerti framfarir. Hvers konar nafn er þetta Edsel eiginlega? Jæja, þau komu til Detroit og fóru rakleiðis á Wardell-hótelið þar sem maður getur hvort heldur sem er fengið fullkomna þjónustu, þvott og hvaðeina, eða verið með eigið eldhús og séð um matinn fyr- ir sjálfan sig. Frida þoldi ekki am- erískan mat. Hún krafðist þess að fá að elda mexíkóskan mat og hélt því fram að allt sem Kanarnir gerðu væri á bragðið eins og blautt gifs. Þau fluttu á þetta ofsa- lega fína hótel með allt sitt drasl, málningu Diegos, Tehuana-kjóla Fridu, tröllaskó Diegos, lyfjaskáp Fridu, brennivín Diegos. Engir gyðingar „Vitið þið hvað gerir þetta hótel svona fínt?“ spurði Bill Regginer þau. Hann fjármagnaði Listastofn- unina í Detroit. „Hvað?“ spurði Diego. „Þeir neita gyðingum um inn- göngu.“ Hann hélt að þetta væri sniðugt. Regginer, meina ég. Eins og hann væri að veita þeim inn- göngu í einhvers konar leyniklúbb. En Fridu leið eins og ísalur hefði verið rekinn í hálsinn á henni. „Maður losnar aldrei undan þessu,“ sagði hún við mig seinna. „Það fylgir manni alltaf.“ Bölvun Guillermos Kahlo, eins og ég kalla það. Svo hvað heldurðu að Diego hafi gert? Hann fór til hótelstjórans og sagði: „Mér er sagt að þið takið ekki við gyðingum hérna.“ Hann talaði frönsku. Frida varð að túlka fyrir hann. „Rétt er það,“ sagði náunginn. „Staðreyndin er að þetta er eitt fínasta hótelið í Detroit. Við getum ekki leyft okkur neina lausung.“ „Jæja, fyrst svo er verðum við Carmen að fara því við erum bæði gyðingar.“ Hann var farinn að kalla Fridu „Carmen“ því nasism- inn var að grípa um sig og það var ekki heppilegt að heita þýsku nafni. Kjálkinn á vininum hlýtur að hafa sigið tvö fet niður úr gólf- inu. Diego var frægasti listamaður í heimi og það var til mikils sóma fyrir hótelið að hafa hann þar. „Það getur ekki verið …“ stam- aði hótelstjórinn. „Ja, svona er það nú bara!“ sagði Diego hlæjandi. „Við förum rakleiðis upp og byrjum að pakka nema þið breytið um stefnu!“ „Staðreyndin er að þetta er ekki beinlínis stefna – það er bara að …“ Diego var búinn að flæma manngreyið út í horn og naut þess að sjá hann engjast. „Ég meina, það er ekki mín stefna … ég verð að hafa samband við – ég meina, við, það er að segja, það er stjórnarnefnd …“ „Um að gera að athuga málið, en ef þið hafið ekki breytt um stefnu fyrir kvöldið verðum við farin í fyrramálið.“ Jæja, kreppan var ennþá í al- gleymingi og viðskiptin sem frægð Diegos Rivera sköpuðu skiptu þá miklu máli. Niðurstaðan varð sú að þeir breyttu ekki einasta um stefnu heldur lækkaði prísinn á íbúðinni úr 185 dölum í 100 á mán- uði. Diego taldi sig hafa sigrast á kynþáttafordómum. Frida og Diego. Myndin er tekin á árunum 1930—1933. þeir éta er hálfhrátt kjöt – mann flökrar af því einu að sjá það. Í vikunni sem leið vorum við boðin í mat hjá Jerome Pattison og frú, miklum listvinum. Þau eru búin að kaupa þrjár myndir eftir Diego og ætla jafnvel að kaupa þá fjórðu. Hún var í níðþröngum kjól sem var um það bil þremur núm- erum of lítill og bylgjandi silki- skikkju yfir sem hún ímyndaði sér greinilega að skapaði sviflétt yf- irbragð. Þetta minnti mig miklu frekar á þvott sem hangir á snúru og blaktir í golunni. Hvað um það, þau rausuðu stanslaust um réttindi verkamanna og fleira sem þau hafa ekki hundsvit á. Ég var að drepast úr leiðindum þar sem ég sat og dreypti á víninu, svo ég sagði loksins mjög einlægri röddu: „Heyrið, ég veit um mann sem átti við mjög alvarlegt vandamál að stríða.“ Það sló þögn á hópinn, augu allra beindust að mér og þau biðu þess að ég segði eitthvað eftir- minnilegt um kjör atvinnulausra. „Já,“ sagði ég, „mjög alvarlegt vandamál.“ Allir störðu á mig. Það voru komnir kippir í munnvikin á Diego. Ég vissi að hann var að berjast við að halda niðri í sér hlátrinum. „Svo hann fór í apótek og sagði við afgreiðslustúlkuna: „Ég glími við ákveðið vandamál og þarf að ræða við lyfjafræðinginn.“ „Ég er lyfjafræðingurinn,“ sagði stúlkan. „Ja, þetta er mjög persónulegt,“ sagði hann. „Ég vildi helst fá að tala við karlkyns lyfjafræðing.“ „Ég er eini lyfjafræðingurinn hér,“ sagði hún. „En þú þarft ekki að vera neitt feiminn við mig. Ég er með gráðu í lyfjafræði og tek öll slík mál faglegum tökum. Við syst- ir mín eigum fyrirtækið saman.“ „Jæja,“ sagði maðurinn, „vand- inn er sá að ég þjáist af stand- pínu.“ „Standpínu, jæja, já,“ sagði lyfjafræðingurinn.“ Þú verður að ímynda þér þetta, Cristi. Allir horfðu á mig flissandi. Liðið var búið að þjóra í marga klukkutíma og allir orðnir rallhálf- ir. Diego var búinn að missa stjórn á sér og farinn að hlæja upphátt. „„Er eitthvað til við þessu?“ spurði maðurinn. „Ja,“ svaraði lyfjafræðingurinn, „ég ætla að ráðgast við systur mína.““ Hérna lét ég koma eins konar „kúnstpásu“ til að auka spennuna. Svo hélt ég áfram: „Eftir nokkra stund kom lyfja- fræðingurinn aftur og sagði: „Jæja, ég er búin að ræða við syst- ur mína og við getum boðið þér tvo þriðju hluta í fyrirtækinu og þrjá- tíu prósent af tekjunum!““ Ég get sagt þér, Kity, að allir bókstaflega veltust um af hlátri. Þú hefðir átt að sjá þau! Svo fóru allir að segja klúra brandara, jafn- vel sú ráðsetta frú Pattison með sitt hafragrautarfés. Ég sagði hverja söguna á fætur annarri og Diego ljómaði. Þegar við komum heim fór ekki eins og ég óttaðist, að hann húðskammaði mig fyrir að hneyksla sína fáguðu og ríku vel- Frida Kahlo, fjögurra ára stelpuhnokki í september 1911. Tvær Fridur, 1939. gerðarmenn, heldur faðmaði hann mig að sér og sagði að ég væri það besta sem fyrir sig hefði komið. Ég elska hann svo óskaplega, Kity, meira en lífið sjálft. Þú bara getur ekki ímyndað þér hvað það þýðir fyrir mig að gera hann ham- ingjusaman. Þessi reynsla kenndi mér að tímasetningin er það sem öllu máli skiptir. Þeir éta úr lófa manns ef maður bara bíður með dónaskapinn þangað til þeir eru búnir að fá sér ærlega neðan í því. Síðan þetta gerðist hafa sam- kvæmin verið miklu skemmtilegri. Og ekki spillir fyrir að Diego er búinn með veggmálverkið sitt, orð- inn miklu rólegri og getur varið meiri tíma með mér. Kannski ég lifi þessa dvöl af þrátt fyrir allt. Elsku Kity, ég sakna ykkar allra meira en þú getur ímyndað þér. Gleymdu ekki að minnast litlu tví- burasystur þinnar í bænum þínum. Ég elska ykkur öll. Frida Þetta var auðvitað lygi. Hún var alls ekki að kikna undan verk- efnum. Hún seldi örfá málverk í San Francisco og sýningin í New York var fullkomlega misheppnuð. Diego sagði mér það. Ég sagði henni þó aldrei að ég vissi það. Aldrei. Ég elskaði hana nefnilega. Ég varð að vernda hana. Veggmyndir til dýrðar bílaframleiðslunni En nú gerist sagan nokkuð þokukennd. Frida og Diego fóru til Mexíkóska listakonan Frida Kahlo átti litríka og stormasama ævi. Hún hneykslaði marga með taumlausu líferni sínu og stórbrotinni myndlist og eru verkin mörg hver táknmyndir um sköpunar- mátt og sigurvilja kvenna. Hjónaband Fridu og listamannsins Diego Rivera vakti ekki síður umtal, en það einkenndist af ást, afbrýðisemi og svikum. Stormasöm ævi Fridu Frida er söguleg skáldsaga þar sem ævisaga listakonunnar Fridu Kahlo er lögð í munn yngri systur hennar, Cristinu. Bókin er gefin út af JPV- útgáfunni og er 415 bls. að lengd. Hún er prýdd fjölda mynda af listakonunni og verkum hennar. Sjálfsmynd frá 1926, en Frida málaði oft sjálfa sig.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.