Morgunblaðið - 20.10.2002, Blaðsíða 15

Morgunblaðið/Golli
þar árið 1948.
rplaninu voru oft langar og strangar.
Morgunblaðið/Ómar
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 2002 B 15
Vinsælustu ljós-
myndafyrirsæturnar
HVALVEIÐAR eruskemmtilegur veiðiskap-ur. Ekki síst af því að ölláhöfnin er svo virk íveiðunum. Það er ekki
bara kallinn í brúnni sem gefur skip-
anirnar eins og á hefðbundnum veið-
um,“ segir Ólafur Ólafsson fyrsti
stýrimaður og afleysingaskipstjóri á
hvalveiðiskipum Hvals í 19 vertíðir
frá árinu 1971.
„Tunnukallinn fékk skömm í hatt-
inn ef hann kom ekki auga á blást-
urinn á undan hinum,“ heldur Ólafur
áfram og útskýrir að með blæstri eigi
hann við gufustrók frá hvölunum upp
úr sjónum. „Venjulega var hægt að
segja fyrir um hvaða hvalur var á
ferðinni af stróknum. Eftir að hann
var kominn í augsýn gengu skilaboð á
milli manna um hátalarakerfi í tunn-
unni, á byssupallinum, efri búnni og
niður í vél. Skipstjórinn hljóp síðan
eftir göngubrúnni út á byssupallinn
og miðaði hvalinn út með skutlinum í
25 til 30 faðma (45–54 m) fjarlægð.“
Ólafur segir að skipstjórarnir hafi
lagt sig sérstaklega fram um að miða
hvalinn rétt út. „Skipstjórarnir gættu
vel að því að skjóta alltaf hvalina rétt
við bægslið til að þeir dræpust strax í
fyrsta skoti. Þeir létu hvalinn frekar
ganga sér úr greipum en að hætta á
að missa hann særðan burt,“ segir
hann og tekur fram að skutlarnir hafi
orðið sífellt háþróaðri. „Við notuðum
norska Granat-skutla. Fremst á skutl-
unum var sprengja. Í eldri gerðinni
grönduðu sprengjubrotin úr sprengj-
unni hvalnum. Í nýrri gerðinni grand-
aði þrýstingurinn frá sprengjunni
hvalnum jafnvel enn fljótar.“
Eftir að hvalirnir höfðu verið
drepnir var lofti dælt inn í kviðarhol
þeirra til að hægt væri að fleyta þeim
með síðu skipsins í land. „Hver túr
tók um einn og hálfan sólarhring,“
segir Ólafur og nefnir sem dæmi um
fullfermi tvær langreyðar og eina
sandreyði eða sjö sandreyðar. „Við
þurftum að taka inn vatn og olíu í
landi fyrir annan hvern túr. Þá stopp-
uðum við svona einn og hálfan tíma í
landi. Annars þurftum við ekki nema
svona 10 mínútur til að sleppa hvöl-
unum og taka vistir um borð. Þannig
gengu veiðarnar allt sumarið. Vertíð-
in stóð yfir í um 4 mánuði frá lokum
maí og áður en bannið gekk í gildi
veiddi hver bátur u.þ.b. einn hval á
dag.“
Ólafur minnir á að þegar veiðarnar
hafi staðið sem hæst hafi þær skilað
147 ársverkum. „Bannið við hvalveið-
unum var gríðarlegt áfall fyrir starfs-
mennina. Ekki síst af því að vinnan
við hvalveiðarnar var svo sérhæfð.
Fólkið gat náttúrulega hvergi gengið
í sömu vinnu og sumir þurftu að láta
sig hafa að lækka um meira en helm-
ing í launum. Verst held ég að full-
orðnu skipstjórarnir hafi komið út úr
þessu. Þeir áttu ekki svo auðvelt með
að byrja upp á nýtt.“
Yfirvöld kærðu sig kollótt
„Yfirvöld virtust kæra sig kollótt
um að allt þetta fólk væri að missa
vinnuna. Meira að segja flokkur
verkalýðsins – Alþýðubandalagið. Eft-
ir að farið var að kvisast út að þing-
flokkur Alþýðubandalagsins ætlaði
allur að greiða atkvæði með banninu
fórum við þrír á fund Svavars Gests-
sonar þáverandi formanns flokksins,
iðnaðar- og viðskiptaráðherra, og
spurðum hann hvort þetta væri rétt.
Hann svaraði því til að ekki væri búið
að taka neinar ákvarðanir. Hvað kem-
ur svo á daginn? Níu af tíu þingmönn-
um Alþýðubandalagsins greiddu at-
kvæði með banninu. Hvar var þá
verkalýðurinn? Nú er mikið gert úr
því að hópar fólks missi vinnuna. Ég
ætla heldur ekkert að draga úr því
hversu mikið áfall er að verða at-
vinnulaus. Aðeins benda á að þegar
þetta fólk missti vinnuna á sínum
tíma virtist flestum standa algjörlega
á sama.“
Ertu bjartsýnn á að veiðarnar verði
hafnar að nýju fljótlega? „Miðað við
ganginn hingað til er ég ekkert sér-
staklega bjartsýnn, t.d. hefur tekið
okkur 13 ár að komast aftur inn í
hvalveiðiráðið. Hver sjávarútvegs-
ráðherrann af öðrum hefur hörfað
eins og gunga frá því að láta til sín
taka í baráttunni fyrir því að hægt
verði að hefja hvalveiðar.“
Ólafur þarf þó ekki að hugsa sig
tvisvar um þegar hann er spurður að
því hvort hann myndi þiggja boð um
að fara aftur á hvalveiðar. „Ef mér
stæði til boða að fara í hvalinn færi ég
í hvalinn. Þó að launin væru skamm-
arleg lág á vísindaveiðunum stæðist
ég ekki mátið.“
Ólafur við stýrið í efri brúnni á Hvali 9. „Hérna vorum við allt sumarið.“
Skemmti-
legur veiði-
skapur
ÞESSI skip eru vinsælustu ljós-myndafyrirsæturnar í Reykja-víkurhöfn. Erlendir ferðamennkoma hingað í stríðum straum-um til að mynda þau í krók og
kring,“ segir Rafn Magnússon, vaktmað-
ur í hvalbátum Hvals hf., kankvís á svip
og horfir yfir hvalveiðiskipin fjögur í
Reykjavíkurhöfn af efri brúnni á Hval 9.
Rafn var vélstjóri á hvalveiðiskipunum
í 17 ár frá árinu 1954 til 1970. Hann var
því ekki ókunnugur skipunum þegar
hann tók að sér vaktmannsstarfið árið
1990. „Ég hef séð um að vakta skipin frá
því veiðum var alveg hætt fyrir um 12
árum. Hér liggja Hvalur 6,7, 8 og 9 við
bryggju. Fyrstu hvalveiðiskipin Hvalur 1,
2, 3 og 4 hafa verið úrelt. Hvalur 5 er vel
geymdur á safni í Bremerhaven í Þýska-
landi.“
Rafn segist huga að skipunum flesta
daga ársins. „Ég er yfirleitt í skipunum
einhverja stund á hverjum degi yfir vetr-
artímann. Við höfum nánast alveg sloppið
við skemmdarverk þótt stundum hafi ég
orðið var við mannaferðir. Mesta vinnan
við skipin fer fram yfir sumartímann. Ég
reyni að nota góða veðrið til að dytta
svolítið að skipunum.“
Þörf á ýmsum lagfæringum
„Ég segi það nú ekki,“ svarar Rafn til
þegar hann er spurður að því hvort að
hægt væri að senda hvalveiðiskipin á
veiðar með stuttum fyrirvara. „Ég hef
passað upp á að keyra ljósavélar og snúa
öllum aðalvélum á tveggja mánaða fresti.
Legur hafa verið smurðar og svoleiðis.
Hins vegar verður því ekki neitað að ým-
islegt þarf að lagfæra, t.d. skemmdust
allar innréttingar í Hval 6 og 7 þegar
skipunum var sökkt árið 1986. Skipta
þarf um alla víra og stiga upp í möstrin.
Fleira kæmi örugglega í ljós ef hafist
væri handa. Ég vil ekki giska á hvað
þessar viðgerðir tækju langan tíma. Allt
slíkt er afstætt – fer eftir mannskap og
öðru.“
Fyrst eftir að skipunum var lagt segist
Rafn hafa haldið í vonina um að skipin
færu aftur á veiðar. „Með tímanum hefur
vonin dofnað. Annað veifið hafa komið
upp rokur og hjaðnað jafnharðan. Núver-
andi sjávarútvegsráðherra ætlaði að
hefja hvalveiðar í byrjun kjörtímabilsins.
Nú er kjörtímabilinu að ljúka og langt
því frá útséð um að aftur verði hafnar
hvalveiðar frá Íslandi.“
Rafn hugar að hvalbátunum fjórum í Reykjavíkurhöfn dag hvern allan ársins hring.
ago@mbl.is