Morgunblaðið - 20.10.2002, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 2002 B 7
„BELJUBÆR. Það var fjósið,“ segir
Bjarni Valtýr Guðjónsson organisti og
rifjar upp þegar hann um sex ára ald-
ur hætti að segja ess. Í staðinn bjó
hann til ný orð yfir alla hluti sem fólu í
sér ess.
„Klárabær var hesthúsið og læk-
maður var silungur,“ heldur hann
áfram. „Í Syðri-Hraundal bjó frændi
minn, Skúli Pétursson, sem ég kallaði
Hraundalamanninn mjóa. Ég notaði
fleirtölu fyrir Hraundalinn til að þurfa
ekki að segja Hraundalsmaðurinn.“
Lítil er lækmannaveiði
Séra Helgi Sveinsson, sem var
þjóðkunnur hagyrðingur, bjó til ljóða-
erindi um þessa uppátækjasemi hjá
litla frænda sínum:
Lítil er lækmannaveiði
en lífið er fjörugt þó,
hvítfuglar gala á heiði
en heiðlóur kvaka í mó.
Hoppa í beljubænum
blómlegar mjólkurkýr,
margt er af meyjum vænum
og mikið um ævintýr.
Hvítur er fífuflói
og fagurgræn hlíðin er,
Hraundalamaðurinn mjói
mætti nú vera hér.
Bjarni Valtýr hefur raunar á síðustu
árum sjálfur verið iðinn við að yrkja
s-lausar vísur. „Ég hef verið að yrkja
þær mér til gamans, svona til að fylla
upp í þessa mynd. Þær fjalla um allt
milli himins og jarðar, s.s. kirkjuferð og
slátt á túni. Ég kalla predikunarstólinn
ræðuhólk og söngkórinn hljóðahóp,“
segir hann og hlær. „Þetta er bráð-
sniðugt. Þú mátt alveg nota eitthvað
af þessu.“
Blaðamaður valdi eina vísu, sem
fjallar um kirkjurferð:
Ei má gleyma hljóðahóp
hann við orgel þrumdi.
Kváðu þrátt í eyrum óp
önd í barka glumdi.
Fyrirsagnir án ess hlægilegar
Það var um sex ára aldur sem
Bjarni Valtýr telur sig hafa tekið upp á
því að segja aldrei ess. „Þegar Beta
frænka [Elísabet Pálsdóttir], svona
klók og kæn eins og hún var, leit í
heimsókn, þá kom hún stundum alveg
að mér og hvíslaði: „Segðu ess.“ Þá
fyrst hljóp ég alveg í baklás og varð
harðákveðinn í að segja ekki neitt.“
Bjarni Valtýr hefur það eftir frænda
sínum, séra Árna Pálssyni, að svo
öruggur hafi hann verið í að sneiða hjá
s-hljóði, að hann hafi aldrei fipast í
mæltu máli, talað fullkomlega skýrt
mál, með réttri hrynjandi og
áherslum, en alltaf tekist að sleppa
þessu hljóði í hvaða mynd sem var og
hvað lengi sem talað var.
En varla man hann neitt frá þessum
tíma? „Jú, jú, ég man það vel að ég
var að verjast þessu. Svo gerði ég
mér það stundum að leik þegar ég var
orðinn læs að lesa fyrirsagnir og vita
hversu hlægilegar þær gætu orðið
með því að sleppa essinu. Og það
varð furðulegur framburður. Eins og
mánaðaralmanakið, sem á stóð Happ-
drætti Háskóla Íslands. Þá las ég allar
samstöfur en sleppti essinu: „Happ-
drætti Hákóla Íland“.
Bjarni Valtýr segist halda að þetta
tímabil hafi staðið í eitt til tvö ár. „Ég
hugsa að þetta hafi hætt vegna ein-
hverra samninga eða fyrir fortölur hjá
mömmu. Eða þá það hefur upplokist
fyrir mér að þessi barnaskapur yrði
að taka enda.“
Manna leiknastur í p-máli
Það voru fleiri tungumál sem Bjarni
Valtýr lærði á unga aldri. „Veistu að
ég er manna leiknastur í p-máli,“ spyr
hann í ofvæni. „Þegar ég var átta ára
kenndi föðurbróðir minn, Jón Guð-
mundsson í Hólmakoti í Hraunhreppi,
okkur strákunum p-mál, mér og Árna
Pálssyni. Árni getur ennþá talað p-
mál, – en ekki eins vel og ég,“ segir
Bjarni Valtýr og hlær glaðlega.
Hann segir p-mál kennt í Íslenskum
skemmtunum eftir Ólaf Davíðsson frá
Hofi í Hörgárdal. „Maður fær þetta al-
veg á heilann og þarf ekki einu sinni
að hugsa til þess. Við bætum péi inn
eftir vissum reglum. Fyrst er borið
fram eitt atkvæði og svo skotið inn
péi. Hvaða setningu viltu láta mig
segja?“
– Ja, Morgunblaðið, blað allra lands-
manna, svarar blaðamaður og blygð-
ast sín fyrir andleysið. Þá veltur upp
úr Bjarna Valtý:
„Moporgupunblapaðipið, blapað
apallrapa lapandsmapannapa.“
Eftir stundarþögn bætir hann við:
„Einu sinni kom ég inn í gamla kaup-
félagið í Kvosinni í Borgarnesi. Ég held
ég hafi verið eini viðskiptavinurinn og
stelpurnar fóru að tala saman á p-
máli. Héldu að ég skildi ekkert. Það
var allt í lagi, – alveg saklaust. En ég
skildi hvert einasta orð sem þær
sögðu. Svo það er betra að vara sig.“
– Já, jafnvel á p-máli, skýtur blaða-
maður inn í.
„Það er alveg stórvarasamt að
halda að einhver kunni ekki p-mál. En
ég held samt að það kunni það fáir
núna.“
En hvernig stendur á því að Bjarni
Valtýr talar p-mál enn þann dag í dag?
„Það er bara eins og hvað annað sem
maður lærir og getur ekki gleymt.
Þetta er manni tamt eins og að borða
og drekka, ganga og hlaupa.“
Ófarir Borgnesinga í fótbolta
Bjarni Valtýr er hagmæltur eins og
áður greinir, enda er hann gjaldkeri
Kvæðamannafélagsins Iðunnar.
Blaðamaður veltir því upp hvort bund-
ið mál geti ekki flokkast undir enn eitt
tungumálið, sem Bjarni Valtýr er með
á hraðbergi. „Jú,“ segir hann, þótt
heyra megi á hljómnum í röddinni að
þarna sé blaðamaður að fabúlera.
Hann bætir því við að hann sé alltaf
að semja eitthvað.
„Ekki yrki ég nú vísu á hverjum
degi, en oft dettur mér eitthvað í hug.
Ég er ýmist að skopast að óförum
Borgnesinga í fótboltanum eða hug-
hreysta þá. Svo kemur fyrir ef ég
skrepp oní byggingarvörudeild, þar
sem ég vann í mörg ár, að ég kasta
vísum til þeirra. Sérstaklega er ég að
glettast við þá sem eru annars staðar
í pólitík en ég. Þá segir nú fyrrverandi
starfsfélagi minn, ef hann sér mig
taka blað og penna: „Hvaða níð ertu
nú að yrkja!?““
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Bjarni Valtýr Guðjónsson organisti kann mörg tungumál fyrir utan tónlistina.
Hætti að segja ess
og bjó til ný orð
hringinn, þótt ekki rati ég leiðina.“ Og
enginn heyrir til hans, utan Gandalfur
sem snýr sér að honum. Þá þagna all-
ir aðrir og Fróði endurtekur það sem
hann sagði. Mér fannst það vel til
fundið. Tolkien hefði samþykkt þessa
breytingu. Því enginn tekur mark á
hobbitum nema Gandalfur.“ Shippey
segist hlakka til næstu myndar, en
ekki botna upp né niður í því hvernig
menn ætla að gera mynd eftir þeim
hluta sögunnar.
En hvað um sögurnar um Harry
Potter sem raða sér efst á metsölu-
listana ásamt Hringadróttinssögu?
„Ég er mjög hlynntur þeim, því þær
fá börnin til að lesa. Síðasta bók var
615 síðna löng! Fyrir skömmu voru
útgefendur að segja mér að ómögu-
legt væri að fá börn til að lesa meira
en örfáar blaðsíður. Þeir vildu skipta
Hobbitanum í þrjá hluta, því þeir
sögðu að börn læsu ekki meira. Nú
eru þær raddir hljóðnaðar. Það er
ljóst að börn vilja lesa bækur, jafnvel
þótt þær séu langar. Ég var líka
ánægður með myndina um Harry
Potter; leikur barnanna var frábær.“
En Harry Potter er ekki eins alvar-
legur og Hringadróttinssaga, að dómi
Shippeys. „Tolkien lifði tvær heims-
styrjaldir og átti mun sárari stundir
en Rowling. Mér finnst Tolkien raun-
ar dæmigerður fyrir þá sem lifðu af
stríðið. Flestir vinanna voru fallnir frá
og þeir voru þjakaðir af sektarkennd.
Það er einkennandi fyrir þessa rithöf-
unda að það gat tekið þá 20 ár að
koma orðum á blað um þessa reynslu
sína. Tolkien er ekkert einsdæmi að
því leyti. Það sama gilti um Kurt
Vonnegut sem skrifaði Sláturhús 5.
Hann var í Dresden þegar Bretar
gerðu loftárásina og sagði mér að
hann hefði farið fram úr rúminu á
hverjum degi eftir það til að skrifa um
þessa reynslu, en það liðu 20 ár áður
en honum var það fært.“
Tungumál án lyga
Tolkien bjó til tungumál, sem hann
lagði til grundvallar Hringadróttins-
sögu. Og sjálfur bjó Shippey til
tungumál sem talað er af risaeðlum.
„Það er mjög flókið, – ekki biðja mig
um að tala það,“ segir Shippey og
hlær. „Ég var að vinna með vísinda-
skáldsagnahöfundinum Harry Harri-
son að „West of Eden“-þríleiknum.
Þetta var erfitt verkefni því hann vildi
tungumál sem líktist ekki neinu
mannlegu tungumáli. Ég þróaði
tungumál, sem var þannig að orðin
höfðu ekki aðeins þýðingu heldur líka
stellingarnar sem fylgdu orðunum. Í
tungumálinu var engin málfræði
heldur sífelldar samsetningar af ólík-
um meiði. Eitt af því sem einkenndi
tungumálið var að risaeðlurnar gátu
ekki logið, því stellingarnar voru
ómeðvitaðar og komu af sjálfu sér. En
þegar mennirnir læra tungumálið ná
þeir aldrei almennilegum tökum á því
og geta því logið.“
Þeir félagarnir hafa unnið saman
að fleiri vísindaskáldsögum. „Við höf-
um unnið saman að tveimur fram-
haldssögum. Auk „West of Eden“-
þríleiksins gerðum við „Hammer and
the Cross“-framhaldssöguna, sem
gerist á 9. öld og hefst á dauða Ragn-
ars loðbrókar.“ Og samstarfið er í
anda víkinga.
„Við drekkum bara nóg,“ segir
Shippey og skellihlær. „Þegar við
byrjuðum, þá skrifaði Harry og ég
kom með tillögurnar. En svo varð
Harry of fullur, þannig að ég skrifaði
og Harry kom með tillögurnar.“ Það
má búast við að samstarf þeirra beri
frekari ávöxt.
„Við förum saman í frí í janúar til
að leggja á ráðin um næstu sögu.“
Upprisa textafræðinnar
Það hlýtur að vera merkileg staða
að príla efst upp í fílabeinsturn fræð-
anna, sérhæfa sig í textafræði og
fornum fræðum og komast allt í einu í
tísku eins og Shippey þegar gerðar
eru kvikmyndir um Hringadróttins-
sögu. „Já, það er miklu meira um við-
töl núna og ýmiskonar kynningar,“
segir Shippey. „Ég tók það nærri mér
árið 1983 þegar ég þurfti að leggja
niður námsgrein við Leeds háskóla,
sem Tolkien hafði stofnað til 20 árum
fyrr. Háskólar fengust ekki lengur til
að kenna textafræði. Eins og Gal-
adriel komst að orði: „Í aldanna rás
höfum við háð hinn langa ósigur.“ En
nú held ég að orðið hafi straumhvörf,
sem skapar tækifæri til að endur-
vekja kennslu í textafræði í háskól-
um.“
sparaðu fé og fyrirhöfn
VÍKINGSLÆKJARÆTT
7. bindi Víkingslækjarættar
(niðjar Guðmundar Brynjólfssonar á
Keldum á Rangárvöllum og fyrstu konu
hans, Ingiríðar Árnadóttur)
kemur út í lok nóvember nk.
Þeir sem gerast áskrifendur
fyrir 10. nóvember fá bókina
með 30% afslætti.
Grensásvegi 14 • 108 Reykjavík • Sími 588-2400 • Fax: 588 8994
BÓKAÚTGÁFA
Guðmundur Brynjólfsson
Áskriftarsími: 588 2400
Fax: 588 8994
Tölvupóstfang: skjaldborg@skjaldborg.is
Ný lyfting. Nýtt líf.
Á einni nóttu
Nýtt: Resilience Lift Overnight
Krem fyrir andlit og háls
Á miðjum aldri þarf húðin að fara að kljást við rakatap um nætur
og sveiflur í hormónastarfseminni sem draga úr framleiðslu á
kollageni. Hið einstaka OverNight Revival Complex hjálpar til við
enduruppbyggingu þessa mikilvæga bindiprótíns um leið og það
flytur húðfrumunum rakann sem þær vantar.
Í speglinum að morgni sérðu að húðin er orðin styrkari, stinnari,
er að endurheimta æskuljómann.
Nú geturðu sofið áhyggjulaus.
www.esteelauder.com
Útsölustaðir:
Clara Kringlunni, Debenhams snyrtivörudeild, Hagkaup Kringlunni,
Hagkaup Smáralind, Hagkaup Spönginni, Lyfja Lágmúla, Lyfja Laugavegi,
Lyfja Smáratorgi, Lyfja Garðatorgi, Lyfja Setbergi, Lyf og heilsa Austurstræti,
Apótek Keflavíkur.