Morgunblaðið - 09.11.2002, Qupperneq 49

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 2002 49
bragða, sem uppi höfðu verið í
tengslum við fyrirhugaða Kára-
hnjúkavirkjun skyldi borgarstjórn
hafna þátttöku í þessari fram-
kvæmd. Þessari tillögu var vísað
frá gegn mótatkvæði mínu og
tveggja fulltrúa R-listans, þeirra
Árna Þórs Sigurðssonar og Guð-
rúnar Erlu Geirsdóttur.
Á fyrsta reglubunda fundi ný-
kjörinnar borgarstjórnar 20. júní
sl. lagði ég enn á ný fram tillögu,
þar sem vísað er til fyrri sam-
þykktar borgarstjórnar um arð-
semismat Kárahnjúkavirkjunar. Í
tillögunni segir :
„Borgarstjórn ítrekar fyrri sam-
þykkt og lýsir andstöðu sinni við
þátttöku Reykjavíkurborgar í
Kárahnjúkavirkjun á meðan ekki
liggja fyrir arðsemisútreikningar
sem með óyggjandi hætti sýna
fram á arðsemi af framkvæmd-
inni.“
Vinnubrögðum
mótmælt
Tillögunni var vísað til borgar-
ráðs. Síðan hefur það gerst, að
iðnaðarráðherra, forstjóri Lands-
virkjunar og aðstoðarforstjóri Al-
coa hafa undirritað viljayfirlýsingu
19. júlí sl., sem felur í sér áfram-
haldandi framkvæmdir á Kára-
hnjúkasvæðinu án þess að neitt
liggi fyrir um orkuverð, sem er
forsenda þess, að framkvæmdin
geti skilað arði. Ég tel að þessi
vinnubrögð stangist á við áður-
greindar samþykktir borgarstjórn-
ar um að þátttaka Reykjavíkur-
borgar í Kárahnjúkavirkjun sé
bundin því skilyrði „að fyrir liggi
vandaðir arðsemisútreikningar“.
Ég mótmælti þessum vinnu-
brögðum með bókun á fundi borg-
arráðs 31. júlí sl. og ítrekaði þá
skoðun mína „að Reykjavíkurborg
sé ekki stætt á því að halda áfram
þátttöku sinni í Kárahnjúkavirkj-
un“.
Vonandi koma augljósir hags-
munir Reykvíkinga í veg fyrir
þátttöku borgarinnar í umhverfis-
og efnahagsslysi við Kárahnjúka.
Höfundur er læknir og
borgarfulltrúi.
gefi okkur raunhæfar líkur á því
að stofnstærð hverrar tegundar sé
ákvörðuð með viðunandi skekkj-
umörkum, getum við heimilað nýt-
ingu á ákveðnum hluta stofnsins.
Ennfremur gilda líka ákveðnar
siðferðisreglur varðandi hvalveið-
ar, s.s. að skjóta ekki mjólkandi
kvenhval með unga, stuðla að
skjótum dauðdaga o.þ.h. Undan-
farin ár hefur sú skoðun orðið há-
værari að við Íslendingar verðum
að standa uppi í hárinu á öfgahóp-
um sem ætla sér smátt og smátt
að friða allt sjávarlíf. Þetta var
m.a. til umræðu í Kastljósi sunnu-
daginn 3. nóvember sl. en þar kom
fram að þrýstingur er á ESB að
banna allar veiðar á þorski þar
sem stofnar í Norðursjó eru veik-
ari en nokkru sinni fyrr. Það er
auðvitað mjög mikilvægt fyrir okk-
ur að halda uppi virku andófi gegn
slíkri alfriðun enda hagsmunir
okkar geysilegir.
Fyrirkomulag
Tillagan er eftirfarandi: Gefum
út kvóta á hvalastofna sem alþjóð-
legir sérfræðingar hafa samþykkt
að séu ekki í hættu. Þessir kvótar
verða veiðileyfi, s.s. hvalur af til-
greindri tegund veiddur yfir
ákveðið tímabil. Þessi veiðileyfi
verði svo seld hæstbjóðanda yfir
Netið til dæmis á www.ebay.com.
Með því móti gefst þeim sem telja
að hvalveiðar ættu ekki að eiga sér
stað tækifæri til að kaupa upp
kvótann og tryggja þannig að ekki
verði af veiðum a.m.k. yfir ending-
artíma kvótans. Þannig myndu Ís-
lendingar fá arð inn í landið af því
að nota ekki auðlindina og vopnin
væru slegin úr höndum þeirra sem
teldu að ekki ætti að veiða hvali,
því að þeim væri jú frjálst að
kaupa veiðiréttinn. Hvað þýðir
þetta þá fyrir hagsmunaaðilana? 1.
Hvalveiðimönnum verður frjálst að
leita markaða fyrir afurðir sínar
og ef þeir markaðir borga nægi-
lega hátt verð geta þeir keypt
veiðileyfi. Ef þetta er staðan er
augljóslega hagstæðast fyrir heild-
arhagsmunina að veiða hvalinn. 2.
Græningjar verða að færa
áherslur að einstökum hvalateg-
undum sem eru í útrýmingar-
hættu. Ef þeir vilja verja aðrar
hvalategundir vegna ástríðuvernd-
ar er þeim gert það mögulegt. En
ekki síður, verða þetta skýr skila-
boð um að ástríðuverndun verður
ekki ókeypis.
3. Ferðaþjónustuaðilar eða fisk-
útflytjendur sem hafa verið mjög
hræddir við mótmæli við hvalveið-
um geta gripið til aðgerða til að
stöðva nýtingu auðlindanna ef þeir
meta það svo að það þjóni betur
þeirra hagsmunum. Þessi fyrir-
tæki aðstoðað samtök á við WWF
við að safna fyrir uppkaupum á
veiðileyfum og þannig áunnið sér
jákvæða ímynd gagnvart sínum
viðskiptavinum. 4. Stjórnmála-
mennirnir væru í sjöunda himni.
Komin væri lausn á flóknu deilu-
máli sem snýr að sjálfsákvörðun-
arrétti smáríkja til að nýta auð-
lindir sínar. Sjálfsagt væri að
takmarka hvar veiðar mættu eiga
sér stað. Væri rétt að hvalveiðar
yrðu aðeins heimilaðar á ákveðnu
landsvæði og aðgerðin þá í eðli
sínu byggðamál sem þá myndi líka
gera svona fyrirkomulag sölulegra
í alþjóðlegu samhengi? Vona ég að
ráðamenn þjóðarinnar geti notfært
sér þessar hugmyndir til að
tryggja hámörkun á arðsemi auð-
linda landsins. Nú ef þeir vilja þær
ekki þá var engu til kostað nema
smáprentsvertu og trjákvoðu.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur
og verkfræðingur.
ÁRSFUNDUR Tryggingastofn-
unar ríkisins var haldinn í Salnum í
Kópavogi hinn 11. október síðast lið-
inn. Undirritaður átti þess nú kost að
sækja hann í fyrsta sinn. Margt var
þar gott gert, enda um að ræða þátt í
starfsemi ríkisins sem skiptir marga
mjög miklu, einkum þá er eiga undir
högg að sækja.
Ýmis fróðleg erindi voru flutt. Þó
svo hefði ekki verið, gafst mér tæki-
færi til þess að fara af bæ, eins og
amma mín heitin orðaði það, hitti
fólk og naut menningarinnar, sem
tónlistarfólkið unga færði okkur árs-
fundargestum af stakri prýði og al-
úð. Undirritaður hnaut um það, að
bæði Lára Björnsdóttir félagsmála-
stjóri Reykjavíkurborgar og Karl
Steinar Guðnason forstjóri TR töldu
að brýnt væri að færa umboð stofn-
unarinnar úr höndum sýslumanna,
sem annast hafa það hlutverk lengi.
Til eru rök með og móti öllu sem
hugsað er og gert. Það er vel hugsað
að finna leiðir til þess að auðvelda
viðskiptavinum stofnunarinnar að
rækja erindi sín. Oft þurfa þeir einn-
ig að sækja til félagsþjónustu sveit-
arfélaganna 105 á Íslandi. En til þess
að sveitarfélögin geti tekið yfir þjón-
ustu TR eru þau einfaldlega of mörg
og alltof mörg þeirra of smá, auk
þess að gerð þeirra er afar ólík. Þau
eru því misjafnlega til þess fallin að
sinna erindum viðskiptavina TR.
Sveitarfélögum á Íslandi þarf að
fækka að minnsta kosti niður fyrir
tölu sýslumanna til þess að um verði
að ræða raunhæfan möguleika á því
að flytja umboðin. Langt er í land
með að jafnræði verði í þjónustu
sveitarfélaga í landinu. Kannski ætti
að vera eitt sveitarfélag á Íslandi,
eins fjarri raunveruleikanum og það
sýnist í dag.
Til er önnur leið og einfaldari, vilji
ábyrgðarmenn og starfsfólk fé-
lagsþjónustu sveitarfélaganna, þar
sem hún er fyrir hendi, létta sameig-
inlegum viðskiptavinum sínum og
TR lífið. Hún er sú að þau fái umboð
viðskiptavinarins til þess að sinna
þeim erindum sem hann þarf ekki
eðli máls að sinna sjálfur.
Með þökkum fyrir fróðlegan árs-
fund.
Umboðsmenn
Trygginga-
stofnunar
Eftir Ólaf Helga
Kjartansson
„Til þess að
sveitarfélög-
in geti tekið
yfir þjónustu
TR eru þau
einfaldlega of mörg.“
Höfundur er sýslumaður á Selfossi
og áhugamaður um bætta
stjórnsýslu.
MINNUGUR þess sem ég hafði
áður upplifað í ferðum á hálendinu
norðan Vatnajökuls fór ég þangað
aftur til að meta hvort nýjabrum á
hverjum stað hefði villt mér sýn og
kannski væri ekki eins mikil eftirsjá í
landinu sem sökkva skal og ég hafði
ímyndað mér. Í stuttu máli sagt fyllt-
ist ég óhug við hvert kennileiti þar
sem ég staldraði og sá fyrir mér
spjöllin sem stefnt var að.
Fossaraðir, sethjallar, gljúfur,
gróðurlendi og vistsvæði dýra sem
tortíma á virkuðu á mig sem aldrei
fyrr.
Umrótið á staðnum yrði yfirgengi-
legt. Fyrirhuguð aðalstífla er 450 m
þykk eða sem svarar hæðinni á
Akrafjalli. Síðan eru tvær aðrar risa-
stíflur þannig að samanlögð lengd
þeirra er 2,9 km. Efnið í stíflurnar
verður tekið úr sethjöllum sem búið
er að yfirlýsa sem ísaldarminjar á
heimsvísu. Því sem eftir verður af
sethjöllunum verður drekkt og þeir
„varðveittir“ undir vatni, eins og
stendur á skilti Landsvirkjunar á
staðnum!
Fyrirhugað jökullón er á stærð við
Hvalfjörðinn milli Hvalfjarðarganga
og hvalstöðvarinnar. Vatnshæð
breytileg eftir árstíðum, býður heim
fokhættu á jökulleir sem enginn get-
ur sagt fyrir um hverjum spjöllum
veldur.
Síðan er hugmyndin að leiða með
skurðum og ræsum allt tiltækt
rennslisvatn austan Jökulsár og
leiða það í fljótið. Aldrei hef ég heyrt
minnst á hvaða afleiðingar sú þurrk-
un mun hafa á landið sem nú nýtur
vökvunar.
Hver ber ábyrgð á spjöllum þeim
sem unnin verða? Ekki er það
Landsvirkjun. Sú stofnun ber ekki
ábyrgð á neinu, hvorki orðum né
gerðum. Vefurinn sem þeir hafa
komið sér upp á síðustu árum er fast
að því skotheldur. Hver þá? Ekki
verða það stjórnmálamennirnir. Þeir
bera ekki ábyrgð nema í hæsta lagi
út kjörtímabilið. Þegar skaðinn er
skeður fría allir sig ábyrgð. „Ekki
líta á mig“ verður viðkvæðið.
Hvað er til ráða?
Það er ólíklegt að ríkisstjórn og
Landsvirkjun snúist hugur. Inni á
þingi er meirihluti fyrir fram-
kvæmdum og stjórnarandstaðan er
að hluta með í leiknum.
Samfylkingin með formanninn í
fararbroddi heyktist á að leiða þjóð-
ina í þessu veigamikla máli. Hvar er
vísindamaðurinn, náttúruunnandinn
og fyrrverandi umhverfisráðherra
Össur Skarphéðinsson?
Þótt sú sé ekki raunin inni á þingi
er ég sannfærður um að meira en
helmingur Íslendinga vill landinu vel
og hugsaði sig um ef bent væri á
gerðir og afleiðingar í sambandi við
stóriðjubröltið.
Framkvæmdin á ekkert skylt við
atvinnuuppbyggingu á Austurlandi
eða þjóðarhag.
Hagur Austfirðinga yrði takmark-
aður og tímabundinn að mestu við
framkvæmdaárin.
En því fylgdu margir hnökrar,
sem menn vilja líta framhjá. „Þjóð-
arhagurinn“ er svo hæpinn að eng-
inn íslenskur fjárfestir leggur krónu
í ævintýrið.
Meðan þjóðin hefur „brauð og
leiki“ er hún sinnulaus. Þetta and-
varaleysi notar ríkisstjórnin sér og
viðheldur vímunni með stanslausum
áróðri fyrir nauðsyn virkjanafram-
kvæmda og stóriðju. Batterí eins og
Landsvirkjun með millljarðaskuldir
og allt niður um sig stendur fyrir
listsýningum, stuðningi við skáta-
hreyfinguna og skógrækt, að maður
ekki nefni rekstur Þjóðminjasafns-
ins, svo nokkuð sé nefnt, til að mýkja
ásynd sína. En hvaðan eru þessar
sposlur teknar? Það er jú einfalt,
beint úr ríkiskassanum sem stendur
opinn þessu furðulega æxli hvenær
sem kallað er eftir.
Er enginn til sem áhrif gæti haft á
ráðamenn eða Íslendinga almennt?
Hvað um vísindamenn sem fengn-
ir voru til matsgerðar? Láta þeir það
viðgangast að skýrslum þeirra sé
stungið undir stól ef þær fara í ber-
högg við niðurstöður sem Lands-
virkjun vill fá, eða að þær séu rit-
skoðaðar og redúseraðar þannig að
þær falli að áformum stofnunarinn-
ar? Hvað um náttúrufræðinga sem
vita hvern skaða verið er að vinna?
Hefur enginn kjark til að segja hug
sinn? Eru menn kannski hræddir um
að þurfa að taka pokann sinn og
missa vinnuna ef þeir tjá sig. Ef svo
er væri óhætt að skoða fleira en sölu
ríkisbankanna og rekstur Baugs.
Ef fjármunum þeim sem búið er
að ausa í rannsóknir og forvinnu
norðan Vatnajökuls hefði verið varið
til atvinnuuppbyggingar mundu ekki
bara Austfirðingar heldur allir Ís-
lendingar lepja rjóma í dag. Við er-
um nefnilega ekki alheimsk. Það hef-
ur margsýnt sig. Við eigum að
einbeita okkur að því að örva hug-
vitið til að bæta aðstöðu okkar og
kjör. Álbræðsla kallar ekki á neitt
slíkt.
Listamenn hafa verið nefndir
samviska þjóðanna. Hvað um ís-
lenska listamenn?
Hvað um menntafólk? Hefur eng-
inn nefnt við það að hér er um
glæfraspil að ræða?
Virkjanaáráttan á Íslandi er eins
og alkóhólismi. Þeir sem fyrir henni
standa vita nákvæmlega hvar bera
skal niður til að ná sér í næsta sjúss.
Þeir hafa meira að segja „falið“
nokkrar flöskur og dreitla í pelum til
að hafa upp á að hlaupa þegar sverf-
ur að. Ef ekki hefði verið á hverjum
tíma einhver arftaki Sigríðar í Bratt-
holti hefði engu fallvatni eða lón-
stæði verið hlíft. Við ættum hvorki
Gullfoss né Dettifoss, engin Þjórs-
árver eða Eyjabakka. Það versta er
að þessir menn fara ekki ótilneyddir
í meðferð. Við verðum stöðugt að
vera á varðbergi gagnvart þeim til að
reyna að afstýra stóráföllum. Vand-
inn verður auðvitað meiri þegar
meirihluti þingfylgis hefur orðið fyr-
ir óheftum umsvifum þeirra. Þetta er
sorglegt.
Gagnvart umheiminum gerum við
okkur að viðundrum. Það verður
ítrekað vitnað í tortímingu íslenska
hálendisins sem afglöp. Við eigum
enn kosta völ, sem öðrum þjóðum
aldrei bjóðast, en þá kjósum við
heimskra manna ráð!
Látum ekki draga
okkur í þetta fen
Eftir Pál
Steingrímsson
„Virkjanaár-
áttan á Ís-
landi er eins
og alkóhól-
ismi. Þeir
sem fyrir henni standa
vita nákvæmlega hvar
bera skal niður til að ná
sér í næsta sjúss.“
Höfundur er
kvikmyndagerðarmaður.
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111