Morgunblaðið - 20.11.2002, Qupperneq 12

FRÉTTIR
12 MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
„LANGVINN lungnateppa er mjög
vangreindur sjúkdómur hér á landi
líkt og annars staðar í heiminum,“
segja Gunnar Guðmundsson og Þór-
arinn Gíslason, sérfræðingar í
lungnasjúkdómum á Landspítala –
háskólasjúkrahúsi. „Ástæðan er sú
að flestir sem af honum þjást eru
reykingamenn og þegar einkenna
verður vart eftir fertugt, t.d. morg-
unhósti með slímmyndun, telja þeir
það vera reykingahósta, sem fylgir
reykingunum,“ segir Gunnar og
Þórarinn bætir við: „Þessi sjúkdóm-
ur læðist aftan að fólki. Þess vegna
er mjög mikilvægt að hann greinist
sem fyrst.“
Hægt er að greina langvinna
lungnateppu, LLT, sem er samheiti
yfir lungnaþembu og langvinna
berkjubólgu, með öndunarmælingu.
Allar heilsugæslustöðvar ráða yfir
slíkum mæli og er mælingin mjög
einföld. Þá hefur starfsfólks heilsu-
gæslunnar orðið mikla þekkingu til
að ráðleggja fólki um framhaldið,
t.d. að aðstoða það við að hætta að
reykja. „Þær aðferðir sem til eru til
að hjálpa fólki að hætta að reykja í
dag eru mun árangursríkari en áð-
ur,“ bendir Þórarinn á.
Að vekja alla
til umhugsunar
Alþjóðaátak gegn sjúkdómnum er
í gangi í a.m.k. fimmtíu löndum og
er fyrsti alþjóðlegi lungnadagurinn í
dag, 20. nóvember. Þórarinn, sem er
yfirlæknir á lungnadeild Landspít-
ala, er fulltrúi verkefnisins, sem
kallast GOLD, hér á landi.
„Það eru vaxandi áhyggjur af
þessum sjúkdómi um allan heim,“
segir Gunnar. „Með átakinu ætlum
við okkur að vekja almenning og
heilbrigðisstarfsfólk til vitundar um
sjúkdóminn.“ Fræðslufundur verð-
ur haldinn með heilbrigðisstarfs-
fólki og fræðsluefni dreift til al-
mennings í verslunarmiðstöðvunum
Kringlunni og Smáralind á laugar-
dag.
Gunnar segir að góður árangur
hafi náðst með meðferð hjarta- og
æðasjúkdóma hér á landi svo stór-
dregið hefur úr dauðsföllum vegna
þeirra. „Við viljum vekja athygli á
því að langvinn lungnateppa verður
þriðja helsta dánarmeinið í heimin-
um á næstu tuttugu árum haldi
fram sem horfir,“ segir Gunnar.
Samkvæmt gögnum Hagstofu Ís-
lands létust 366 Íslendingar úr LLT
á árinum 1991–1998, en nýrri tölur
eru ekki fáanlegar. Til viðmiðunar
létust 64 úr sjúkdómnum á árunum
1951–1960, sem þó er tveggja ára
lengra tímabil. Talið er að 2,8 millj-
ónir manna deyi úr LLT í heiminum
árlega.
Aðeins brot af sjúk-
lingum er greint
„Þetta er stórkostlega vangreind-
ur sjúkdómur. Aðeins brot af þeim
sem hafa sjúkdóminn veit af því,“
segir Gunnar.
Á Íslandi má áætla að á bilinu 18–
22 þúsund Íslendingar séu með
langvinna berkjubólgu og 10–12
þúsund með lungnateppusjúkdóm
af einhverju tagi. „2–3.000 þeirra
eru með sjúkdóminn á það háu stigi
að þeir þurfa að leita læknis á
hverju ári og 3–500 þurfa að leggj-
ast inn á spítala árlega eða oftar,“
segir Þórarinn. „Þegar sjúkdómur-
inn er á sínum hæstu stigum endar
með því að sjúklingurinn verður
súrefnisháður, þ.e. hann þarf meiri-
hluta dagsins að vera tengdur við
súrefniskút eða vél. Slíkir einstak-
lingar voru um síðusu áramót 222
talsins. Meirihluti þeirra var með
ónóga öndunargetu vegna lang-
vinnrar lungnateppu.“
Einkenni gera vart
við sig eftir fertugt
Það tekur tíma fyrir reykingarn-
ar að valda skaða á lungunum, að
sögn Gunnars. „Sjúkdómurinn kem-
ur ekki fram hjá reykingafólki fyrr
en milli fertugs og fimmtugs. Þá eru
einkennin þannig að fólk er með
þrálátan hósta og slímuppgang en
einkennin geta verið væg í fyrstu og
fólk tengir þau við reykingar og
hósta sem þeim fylgir. En svo
magnast einkennin og fólk fer að
finna fyrir vaxandi mæði, fyrst við
áreynslu en síðan í hvíld.“
Þórarinn segir að þrátt fyrir þessi
einkenni sé fólk yfirleitt ekki farið
að leita læknis fyrr en talsvert upp
úr fimmtugu. „Við viljum ná til
þeirra sem eru með einkenni lang-
vinnrar lungnateppu sem fyrst,“
segir Þórarinn. „Megininntak
átaksins er að hvetja þá sem eru í
hættu, að leita til lækna strax á
byrjunarstigi.“
Gunnar og Þórarinn benda á að
einkenna verði fyrst vart þegar
starfsemi lungnanna hafi skerst um
50% (sjá mynd). Þetta gerist hægt
og greinist sjúkdómurinn oft fyrst
eftir 60 ára aldur þegar hann hefur
valdið varanlegum skaða á lungun-
um.
„Um tvítugt erum við með full-
komna lungnastarfsemi,“ útskýrir
Gunnar. „Eðlilegt er að starfsemin
tapist smátt og smátt með aldrinum.
Um nírætt erum við með um 60% af
þeirri starfsemi sem við höfðum um
tvítugt. Ef fólk byrjar að reykja um
tvítugt er starfsemi lungnanna orð-
in um 50% um fimmtugt. Þá fara
einkenni LLT, mæði og hósti með
slímuppgangi, að gera vart við sig.“
Gunnar segir að hægt sé að
greina sjúkdóminn á byrjunarstigi
áður en starfsemin verður svo lítil.
„Ef fólk hættir að reykja þá getur
það haldið ágætri lungnastarfsemi
út lífið. Það er aldrei of seint að
hætta. Verst er auðvitað að halda
alltaf áfram.“
Kostnaðarsamur
hópur sjúklinga
Gunnar segir þann hóp Íslend-
inga sem hefur hlotið örorku vegna
sjúkdómsins ekki stóran, en segir
að hann sé gríðarlega kostnaðar-
samur. Samkvæmt upplýsingum
sem Sigurður Thorlacius trygginga-
yfirlæknir birti í Læknablaðinu á
síðasta ári voru árið 1976 alls 147
sem voru á örorku hjá Trygginga-
stofnun vegna LLT, eða 3,6% allra
sem þá voru á örorku. En 1997 var
fjöldinn kominn í 554, eða 4,8% allra
örorkuþega. „Þessar tölur tala sínu
máli, en þó teljum við að langvinn
lungnateppa sé vanskráð sem
ástæða örorku ef eitthvað er,“ segir
Þórarinn.
„Því má ekki gleyma að lífsgæðin
verða afleit og sumir eru orðnir ör-
yrkjar á aldrinum 55–60 ára,“ segir
Gunnar og Þórarinn tekur undir
það. „Þetta fólk er inn og út af
sjúkrahúsum og er með viðvarandi
einkenni. Kannanir staðfesta allar
það sama, þeir sem eru með lang-
vinna lungnateppu og jafnvel þeir
sem eru með hana á vægu stigi eru
með mun lakari lífsgæði heldur en
samanburðarhópar. Hjá þeim er
meira um svefntruflanir, þeir eru
þreyttari og úthaldsminni, finna
fyrir kvíða og spennu og almennri
vanlíðan.“
En hvaða meðferð gagnast LLT-
sjúklingum?
„Lyfjameðferð er gefin við ein-
kennum, en það er engin meðferð til
sem hefur áhrif á gang sjúkdómsins
til lengri tíma nema að hætta reyk-
ingum,“ segir Þórarinn.
Stórir árgangar að ná
„hættulegum“ aldri
Samkvæmt bandarískum tölum
hefur dauðsföllum af völdum hjarta-
og æðasjúkdóma fækkað hlutfalls-
lega og sömu sögu er að segja frá Ís-
landi. Hins vegar hefur fjöldi þeirra
sem látast úr LLT aukist um 163%.
Skýringuna má finna í því að nú eru
stórir árgangar, fæddir 1950–1965,
að komast á þann aldur þar sem ein-
kenna verður vart. „Árið 2020 verða
þessir hópar búnir að reykja nægi-
lega lengi til verða komnir með al-
varleg einkenni LLT,“ segir Gunn-
ar. „Þá verður lungnateppan orðin
þriðja algengasta banameinið í
heiminum. Við viljum fá þennan hóp
til að staldra aðeins við og reykinga-
mennina til að hætta að reykja. Með
því má draga verulega úr fjölda
þeirra sem fá sjúkdóminn síðar
meir.“
Þórarinn segir að oft sé talað um
að reykingar fari minnkandi en
ennþá reyki um 25–30% fullorðinna
Íslendinga. „Staðreyndin er þó sú
að þó að reykingar hafi minnkað
talsvert í heildina þá hafa reykingar
meðal ungra karla og kvenna alls
ekki minnkað í þeim mæli sem mað-
ur myndi vilja sjá.“
Íslendingar koma illa
út úr alþjóðakönnunum
Í umfangsmikilli könnun sem náði
til fólks á aldrinum 20–44 ára á um
fimmtíu stöðum í heiminum frá 16
löndum og gerð var á árunum 1992–
94, kom í ljós að um 40% fólks á
Reykjavíkursvæðinu reykti. „Ef
það er borið saman við tölur frá öðr-
um sem þátt tóku í könnuninni blas-
ir við að ástandið er síður en svo
ásættanlegt og við yfir meðaltal-
inu,“ segir Þórarinn. Ástralía, Nýja-
Sjáland og Svíþjóð voru meðal
þeirra þjóða sem komu best út úr
könnuninni. Niðurstöður sömu
könnunar um óbeinar reykingar og
birtar voru í desemberhefti Lancet
á síðasta ári, einu virtasta læknariti
heims, sýna að Íslendingar verða
fyrir meiri áhrifum af völdum
óbeinna reykinga en flestar þjóðir í
okkar heimshluta. „Við vitum að
lagasetningar hafa þarna ýmislegt
að segja svo og hefðir á hverjum
stað,“ segir Þórarinn. „Meira en
helmingur Reykvíkinga sem ekki
reyktu sjálfir sagðist í könnuninni
verða fyrir óbeinum reykingum
daglega. Það er sorglegt að horfa á
þessa tölu, því að það er engin þjóð í
Norður-Evrópu, fyrir utan Íra, sem
kemst nálægt okkur hvað þetta
varðar.“ Þórarinn benti þó á að
könnunin hefði verið gerð á árunum
1990–1994 og e.t.v. hefði eitthvað
lagast síðan.
Gunnar bendir að lokum á að allir
reykingamenn fái ekki LLT en á
móti komi að margir þeirra fái
kransæðastíflu eða lungnakrabba-
mein. „Það má ekki gleyma því að
þegar við tökum alla reykingasjúk-
dóma saman þá deyja um 400 manns
úr reykingatengdum sjúkdómum á
hverju ári. Það er líkt og landlæknir
hefur margoft bent á sambærilegt
við að breiðþota færi full af Íslend-
ingum á hverju ári til útlanda og
snéri ekki aftur. Gerð yrði athuga-
semd við það. Við megum ekki sætta
okkur við að svo margir deyi af völd-
um reykinga árlega.“
Langvinn lungnateppa er í brennidepli á Alþjóðlega lungnadeginum sem er í dag
Morgunblaðið/Þorkell
Þórarinn Gíslason og Gunnar Guðmundsson, sérfræðingar í lungnasjúkdómum, við gamlan öndunarmæli á Land-
spítala – háskólasjúkrahúsi. Á öllum heilsugæslustöðvum eru nýir mælar sem mæla virkni lungna á einfaldan hátt.
Vangreindur sjúk-
dómur sem skerðir
lífsgæði verulega
7      #--   







#






3  
      

!%##   
!%##   
8&
+  
+
9 / 
$ 
Haldi fram sem horfir verða langvinnir lungnateppusjúkdómar
þriðja algengasta dánarorsökin hér á landi eftir tvo áratugi.
Talið er að um 20 þúsund Íslendingar þjáist af sjúkdómnum.
Um 90% þeirra reykja. Með einföldum hætti er hægt að
greina sjúkdóminn á byrjunarstigi með öndunarmælingu.
 Langvinn lungnateppa
(LLT) er samheiti yfir
lungnaþembu og langvinna
berkjubólgu.
 Reykingar eru helsti
áhættuþáttur.
 Tíðni sjúkdómsins fer vax-
andi, talið er að 2,8 millj-
ónir manna látist árlega úr
LLT.
 Dánartíðni og fjöldi öryrkja
fer einnig vaxandi.
 Lyfjakostnaður fer hækk-
andi og sömuleiðis kostn-
aður heilbrigðiskerfisins.
 Hægt er að greina sjúkdóm-
inn á byrjunarstigi með ein-
faldri öndunarmælingu.
 Algengasta einkenni er
hósti með slímuppgangi og
mæði vegna minni loft-
flæðis til lungna.
 Alþjóðaátak gegn sjúk-
dómnum er nú í gangi.
Staðreyndir
um LLT