Morgunblaðið - 20.11.2002, Blaðsíða 30



   

  











'$("& ()* "& !


 
"




# 


+ ""
"&

$ !, ( )*
-
" #.
- /"00 
"
!, 

2. 4" " 
  "
MEÐAL þingfestra mála erkæra Geirs H. Haarde fjár-málaráðherra, fyrir höndríkisins, á hendur 21 eiganda
15 jarða í Bláskógabyggð til ógildingar á
úrskurði óbyggðanefndar varðandi þjóð-
lendumörk í Biskupstungnaafrétti og
efstu löndum í Biskupstungnahreppi, nú
Bláskógabyggð, eftir sameiningu við
Laugardalshrepp og Þingvallahrepp.
Einnig krefjast ógildingar á vissum hlut-
um úrskurðanna sveitarfélagið Blá-
skógabyggð, Skeiða- og Gnjúpverja-
hreppur, Prestsetrasjóður og
Afréttarmálafélag Flóa- og Skeiða-
manna. Þar er Davíð Oddssyni forsætis-
ráðherra og Geir H. Haarde stefnt fyrir
hönd ríkisins. Þegar hefur verið þingfest
í Héraðsdómi Suðurlands ein stefna
Grímsnes- og Grafningshrepps á hendur
ríkinu um eignarrétt á Skjaldbreið og
landsvæði vestur og suðvestur af fjallinu.
Óánægja meðal landeigenda
Nokkurrar óánægja hefur gætt meðal
bænda og annarra landeigenda í garð
ríkisins fyrir að hafa krafist ógildingar á
úrskurðum óbyggðanefndar. Á fjölmenn-
um fundi Bændasamtakanna og landeig-
anda sl. föstudag var samþykkt að skora
á fjármálaráðherra að draga til baka all-
ar kröfur ríkisins á hendur þinglýstum
eigendum jarða, jafnt fyrir dómstólum
sem óbyggðanefnd, og beita sér þess í
stað fyrir sátt milli ríkis og landeigenda.
Fjármálaráðherra var spurður um það
á Alþingi á mánudag af Hjálmari Árna-
syni þingmanni hvort hann teldi ástæðu
til að breyta þjóðlendulögum þannig að
vilji Alþingis kæmi þar betur fram.
Hjálmar sagði að við setningu þjóðlendu-
laga hefði vilji komið fram til þess að
virða þinglýstar eignir landeigenda.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra
svaraði því til að ekki þyrfti að breyta
þjóðlendulögunum. Uppi væru ýmis þýð-
ingarmikil lögfræðileg álitaefni sem
vörðuðu m.a. gildi þinglýstra heimilda
inn til hálendisins. Með þjóðlendulögum
væri gerð tilraun til að leysa öll deilumál í
eitt skipti fyrir öll. Besta leiðin til þess
yrði að fá dómsniðurstöðu í Hæstarétti
sem yrði fordæmisgefandi um næstu
mál. Óbyggðanefnd hefur nú til meðferð-
ar annars vegar A-Skaftafellssýslu og
hins vegar V-Skaftafellssýslu og Rang-
árvallasýslu.
Öll þau sveitarfélög sem úrskurðir
óbyggðanefndar frá marsl sl. náðu til
stefna einnig ríkinu til greiðslu viðbót-
armálskostnaðar fyrir nefndinni. Auk
þeirra sveitarfélaga sem þegar hafa verið
nefnd, gerir Hrunamannahreppur slíkt
hið sama. Alls nema viðbótarkröfurnar
tæpum 11 milljónum króna, en þegar
hafa sveitarfélögin fengið greiddar 8,6
milljónir í málskostnað. Í svari Davíðs
Oddssonar forsætisráðherra við skrif-
legri fyrirspurn á Alþingi frá Gísla S.
Einarssyni þingmanni kemur fram að
tæpum 152 milljónum króna hefur verið
varið úr ríkissjóði vegna þjóðlendumála
frá árinu 1998.
Dómstólar endurskoði mat nefnd-
arinnar á sönnunarbyrði ríkisins
Ríkið stefnir þinglýstum eigendum
eftirtaldra jarða í Bláskógabyggð: Út-
hlíðar I og II, Stekkholts, Hrauntúns,
Austurhlíðar, Neðri-dals, Hellulands I og
II, Tunguheiðar, Haukadals I-III, Tortu,
Bryggju og Hóla. Þá er sveitarfélaginu
Bláskógabyggð stefnt vegna afréttar í
Biskupstungum. Ríkið telur að í „veiga-
miklum atriðum“ hafi óbyggðanefnd ekki
verið rétt að telja landsvæði til eignar-
lands. Í stefnu á hendur landeigendum
segir m.a.:
„Einn megintilgangur málsóknar
stefnanda [ríkisins] er að endurskoðað
verði af dómstólum það mat óbyggða-
nefndar að leggja alla sönnunarbyrði á
stefnanda um að lönd innan merkja jarða
séu ekki eignarlönd. Stefnandi fellst ekki
á hvernig lýsingar úr Landnámu eru
metnar í úrskurðinum með tilliti til þess,
hvort þrætuland var numið eða ekki. Þá
er ekki fallist á af hálfu stefnanda að veik-
ar líkur á námi geti ráðið úrslitum. Stefn-
andi fellst ekki á að gildi landamerkja-
bréfa sé svo mikið sem úrskurðurinn ber
með sér og hvernig hugtakið heimaland
er skilgreint í úrskurði nefndarinnar,
öndvert við annað land jarðar. Þá er ekki
fallist á þann skilning óbyggðanefndar,
að hefð geti verið frumstofnun landrétt-
ar, þar sem stefnandi viðurkennir ein-
ungis nám og lög.“
Ríkið er með sömu kröfulýsingarlínu í
Bláskógabyggð og lögð var fyrir
óbyggðanefnd, og sést á meðfylgjandi
korti. Stefnuna byggir ríkið að nokkru
leyti á Landnámu og Hæstiréttur er
sagður margsinnis hafa stuðst við heim-
ildir þaðan þegar skera hafi þurft úr um
inntak eignarréttar. Í kröfulýsingu fjár-
málaráðherra fyrir hönd ríkisins vegna
Biskupstungnahrepps, nú Bláskóga-
byggðar, er vísað í Landnámu og umfjöll-
un fræðimanns um heimildir þaðan varð-
andi landnámsmörk í hreppnum. Tveir
landnámsmenn eru einkum sagðir hafa
numið Biskupstungur, Eyfröður inn
gamli og Ketilbjörn gamli. Einnig eru
nefndir feðgarnir Þorbrandur Þorbjarn-
arson inn óargi og Ásbrandur í Hauka-
dal, sonur hans.
Í stefnu ríkisins segir m.a.: „Því er
haldið fram að ráða megi þá reglu af
heimildum um landnám og því sem þekkt
er um nýtingu sem fylgdi í kjölfarið, að
hálendi, fjöll og öræfi hafi ekki verið
numin til eignar og því virðast dómstólar
hafa gert ríkari sönnunarkröfur um bein-
an eignarrétt að slíku landi, en öðru landi
á mörkum byggðar. Í þessu tilliti hefur
Hæstiréttur litið til atriða eins og stað-
hátta, víðáttu og gróðurfars. Stefnandi
byggir á því að af löggjöf og dómum
Hæstaréttar meg
skipti miklu þeg
jarða gagnvart óby
Ríkið bendir ein
riði skilji á milli
lendna, en það er
bókar hafi eig
eignarland sitt en
nefnist nú, hafi v
lega af fjallskilastj
„Svo skulu a
sem að for
Stefna Bláskóga
inu snýst um þ
óbyggðanefndar u
varðar land sem s
kirkjunum í Bisk
frá árinu 1851. V
fremur að „óskora
að umræddu land
en um er að ræða ,
Biskupstungnaafr
lagið að á þeim úrs
efnislegir ágallar.
haldið fram að l
standist ekki stjó
dóms Hæstarétta
sem kröfu ríkisin
Landmannaafrétt
m.a. í frumvarpi
hafa skilið þennan
að löggjafinn ge
eignarrétti á svon
almennum lögum.
því fram í stefnun
landnám sé ekki h
Grágásar enn í f
skulu almenninga
hafa verið“.
Bláskógabyggð
fram að sú ákvö
stjórnsýslunefnd,
skurðarvald um e
ekki stjórnarskrá
sáttmála Evrópu.
numið eignarrétt
lýst heimildarskj
gert með lögum eð
Úrskurðum óbyggðanefndar um þjóð
Með La
að vopn
landeig
Þingfest verða í Héraðs-
dómi Suðurlands í dag hið
minnsta sex mál vegna úr-
skurða óbyggðanefndar
frá því í mars sl. um þjóð-
lendur í uppsveitum Ár-
nessýslu. Hér er um próf-
mál að ræða sem gætu
ráðið nokkru um framhald
þjóðlenduúrskurða. Björn
Jóhann Björnsson kynnti
sér stöðu þjóðlendumála.
30 MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
NORÐMENN OG AUÐLINDAGJALD
UMBÆTUR Í ÞÁGU ALDRAÐRA
Samningur sá, sem fulltrúar rík-isstjórnar og Landssambandseldri borgara skrifuðu undir í
gær um aðgerðir til þess að bæta
hag aldraðra, markar ákveðin þátta-
skil í þeim umræðum sem staðið
hafa undanfarin misseri. Með samn-
ingi þessum hefur ríkisstjórnin fall-
izt á viss grundvallarsjónarmið í
málflutningi talsmanna aldraðra á
undanförnum misserum og kemur
til móts við þau með myndarlegum
og afgerandi hætti.
Til marks um það um hve um-
fangsmiklar ráðstafanir er að ræða
er sú staðreynd að árlegur kostn-
aður ríkissjóðs vegna þessa sam-
komulags verður um 5 milljarðar
króna, þegar samningurinn er að
fullu kominn til framkvæmda á árinu
2005.
Talsmenn aldraðra hafa ítrekað
vakið athygli á því að ákveðinn hóp-
ur eldra fólks búi við bágan hag.
Með samkomulaginu, sem undirrit-
að var í gær, eru tryggðar lágmarks-
tekjur hækkaðar og dregið úr jað-
aráhrifum tekjutengingar og kemur
þessi hækkun til framkvæmda í
tveimur áföngum. Þessi þáttur í að-
gerðum ríkisstjórnarinnar nær
einnig til öryrkja, ef rétt er skilið, og
bætir hag þeirra að sama skapi. Hér
er augljóslega um umtalsverða
hækkun að ræða eins og fram kemur
í Morgunblaðinu í dag.
Þá er það athyglisverð nýjung að
stjórnvöld stefna að því að heima-
þjónusta við aldraða verði efld og að
sú þjónusta, sem ýmist er veitt af
ríki eða sveitarfélögum, verði sam-
einuð undir einni sameiginlegri
stjórn. Er það áreiðanlega til bóta.
Þá er stefnt að verulegum umbót-
um í stoðþjónustu við aldraða í formi
dagvistunar og hvíldarinnlagna. Er
gert ráð fyrir verulegri fjölgun dag-
vistarrýma fyrir aldraða.
Vífilsstaðir, sem nú standa auðir,
verða teknir í notkun til bráðabirgða
næstu 3–5 ár og þar komið fyrir
hjúkrunarheimili fyrir aldraða, þar
sem hægt verður að veita allt að 70
manns þjónustu.
Hlutverki Framkvæmdasjóðs
aldraðra verður breytt á þann veg að
hans verkefni verði að greiða öldr-
unarstofnunum húsnæðisframlag
sem standi undir viðhaldskostnaði
og verulegum hluta af fjárfesting-
arkostnaði nýrra hjúkrunarheimila.
Ennfremur er stefnt að því að fjölga
hjúkrunarrýmum fyrir aldraða um
150–200 á næstu 2–3 árum.
Athyglisverður er sá þáttur þessa
samkomulags að tekið er undir hug-
myndir um sveigjanleg starfslok og
að almannatryggingalögum verði
breytt á þann veg að fólk hafi af því
ávinning að fresta töku lífeyris frá
Tryggingastofnun ríkisins.
Ekki fer á milli mála að hér er
staðið vel að verki og tekið á helztu
gagnrýnisatriðum í málflutningi
talsmanna aldraðra.
Það er fagnaðarefni að samkomu-
lag hefur tekizt um þessi mikilvægu
málefni. Auðvitað er ljóst að félaga-
samtök aldraðra líta á þennan samn-
ing fyrst og fremst sem áfanga á leið
til bættra lífskjara fyrir aldraða.
Hins vegar er ekki ólíklegt að í
framtíðinni verði litið svo á að hér
hafi orðið ákveðin þáttaskil og að um
sé að ræða sáttargjörð á milli aldr-
aðra og samfélagsins.
Þjóðfélag sem hugsar ekki vel um
aldraða þegna sína er vont þjóð-
félag. Og það er auðvitað til skamm-
ar ef einhver hópur aldraðra býr við
fátæktarmörk. Með samningnum,
sem undirritaður var í gær, er vænt-
anlega stefnt að því að koma í veg
fyrir það.
Í peningaflóði undanfarinna ára
hefur það stundum gleymzt að sú
kynslóð, sem hefur verið að komast
á eftirlaun á undanförnum árum, er
kynslóð sem nýtur ekki nema að tak-
mörkuðu leyti góðs af þeirri miklu
uppbyggingu lífeyrissjóðanna sem
orðið hefur á síðustu tæpum tveimur
áratugum eftir að verðtrygging kom
til sögunnar. Þeir sem fara á eft-
irlaun að áratug liðnum munu búa
við mun betri eftirlaunakjör en nú-
verandi kynslóðir eftirlaunafólks.
Þegar á heildina er litið er ljóst að
með þessu samkomulagi hefur náðst
mikilvægur áfangi í baráttu aldr-
aðra fyrir bættum kjörum og því
hlýtur allur almenningur að fagna.
Hugleiðingar norska sjávarút-vegsráðherrans um auðlinda-
gjald í norskum sjávarútvegi, sem
Morgunblaðið skýrði frá í gær, eru
athyglisverðar. Er ljóst að svipuð
staða er komin upp í Noregi og við Ís-
lendingar kynntumst fyrir nokkrum
árum.
Í ræðu, sem Svein Ludvigsen, sjáv-
arútvegsráðherra Noregs, flutti fyrir
skömmu, sagði hann m.a.:
„Þegar fjallað er um auðlindagjald
og sölu fiskiskipa með veiðiréttindi á
háu verði, verður að finna leið til þess
að norskur almenningur njóti þeirrar
verðmætasköpunar sem við það verð-
ur. Ég mun nú setja af stað umræður
um það hvort innheimta beri auð-
lindagjald. Það er ljóst að þær um-
ræður verða mjög mikilvægar.“
Þetta er mjög þroskuð afstaða hjá
norska sjávarútvegsráðherranum en
varla kemur það okkur Íslendingum
á óvart að þetta mál komi upp í Nor-
egi. Það hlýtur óhjákvæmilega að
koma upp hvar sem kvótakerfi er
tekið upp í fiskveiðum.
Ekki fer á milli mála að við Íslend-
ingar erum að mörgu leyti frum-
kvöðlar á þessu sviði þótt Nýsjálend-
ingar hafi vissulega rutt brautina.
Víðtækar umræður hér um margra
ára skeið hafa skýrt álitamálin í
þessu samhengi og rökin með og á
móti.
Það verður fróðlegt fyrir okkur að
fylgjast með framvindu umræðna í
Noregi en auðlindagjald kemur til
framkvæmda hér að tæpum tveimur
árum liðnum.