Morgunblaðið - 29.11.2002, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á
NÚMER 7 Avenue de
Clichy í París er Cin-
éma des Cinéastes sem
við skulum kalla Bíó
fyrir bíófólkið. Þangað
ætlum við að þramma til þess að
sjá nýju myndina eftir Finnann
Aki Kaurismäki, Maður án for-
tíðar (L’homme sans passé). Ég
skýrði hana reyndar Gámalíf,
samanber Nýtt líf og jafnvel
Dalalíf. Myndin hefur gert
stormandi lukku í Frakklandi.
Hún fékk Grand Prix á kvik-
myndahátíðinni í Cannes og þar
var líka Kati Outinen verðlaunuð
fyrir besta leik í kvenhlutverki.
Gagnrýnendur hrífast og Kaur-
ismäki var á forsíðu aðalblaðsins,
le Monde, nú þegar almennar
sýningar hófust. Ekki nóg með
að myndin sé sýnd út um alla
París heldur eru fyrri myndir
þessa höfundar nú aðgengilegar í
MK 2 Parnasse á rue Jules
Chaplain, snertispöl frá Boule-
vard Montparnasse.
En nú skal haldið í bíóið rétt
við Place de Clichy og játað um-
svifalaust að þetta svæði (átj-
ánda hverfi vestanvert, mörkin
við níunda hverfi og sautjánda)
þykir mér eitthvert það allra
skemmtilegasta í Parísarborg,
rætur Montmartre-hæðarinnar,
kirkjugarðurinn með sama nafni,
og göturnar kringum hann. Þar
leynast reyndar göturnar sem ég
geri mér mestan mat úr í nýju
skáldsögunni minni – þar sem
einn heittelskaður grískuprófess-
or býr í tilteknu húsi fast upp við
kirkjugarðsvegg. Það gladdi mig
að sjá þegar ég kom til borg-
arinnar í haust að fasteignin er
ekki látin drabbast niður, heldur
var búið að pakka henni kirfilega
inn frá jarðhæð upp í stromp.
Bíóið fyrir bíófólkið sem hefur
hingað til orðið útundan hjá mér
(og vínbarinn frumlegi líka ) lof-
aði ekki sérstaklega góðu við inn-
göngu. Þetta var aðeins of list-
rænt og hrátt umhverfi.
Miðasölukonan bætti það hins
vegar upp, því hún seldi hverjum
og einum miðann eins og það
væri einstakur atburður sem yrði
aldrei endurtekinn (sem er auð-
vitað rétt).
Þarna eru nokkrir salir og sá
sem við tók var af bestu sort.
Tjaldið liggur rétt við, salurinn
hæfilega stór, sætin þægileg,
hægt að rétta úr bífum. Nú var
líka lúxus að því leyti að ekki
voru allt of margir í bíó, komið á
ellefta tímann á miðvikudags-
kvöldi. Miðar að auki á nið-
ursettu verði þá vikudaga og
kosta um 450 krónur.
Það fékkst mikið innihaldfyrir þær krónur,hvasst, einkennnilegahugljúft þó, og fyndið.
Efni í langa umhugsun, á mörg-
um nótum. Um mann sem missir
minnið eftir fólskulega árás
þriggja skíthæla, rís upp frá
dauðum á sjúkrahúsi og byrjar
nýtt líf með gám fyrir íbúð,
minnislaus, eftir að utangarðs-
fjölskylda, hjón með tvö börn,
hefur tekið hann að sér og hjúkr-
að honum til lífs. Þetta fólk hefur
orðið útundan en lifir upprétt í
sínum gámi í nábýli við jarð-
ýtuhræ og fleiri góða skúlptúra.
Kaurismäki sagði á þá leið í
viðtalinu við le Monde að í Finn-
landi væri stétt sárfátæks verka-
fólks, en það ætti að láta eins og
hún væri ekki til, og að sá yf-
irdrepsskapur færi óendanlega í
taugarnar á sér. Mér varð hugs-
að til biðraðanna fyrir utan hjá
Mæðrastyrksnefnd í Reykjavík.
Getur verið að það sé eitthvað að
heima hjá okkur sem við viljum
síður kannast við?
Mér er það nokkur ráðgáta
hvernig Aki Kaurismäki fer að
því að toga okkur inn í þessa bíó-
mynd. Hún er á sinn hátt fer-
köntuð og fjarlæg og minnislausi
maðurinn er eintóna. Þetta er
ekki gallalaust verk. Það er
stundum klúður í samtölum (held
ég áreiðanlega, finnskt tal, textar
á frönsku). Á stöku stað er bein-
línis illa leikið. Og hvernig er
hægt að halda manni föngnum
hvað eftir annað með finnskri
hjálpræðisherstónlist? (Hag-
urinn vænkast reyndar stórlega
þegar hún breytist í finnskan
tangó.) Þar fyrir utan segir sér-
fræðingur minn í tónlist mér að
einhver kvikmyndasinfónía hafi
komið eins og skrattinn úr sauð-
arlegg, og hljóðblöndun ámátleg
þar í kring.
Sem sagt – útkoman er ekki úr
einfaldri samlagningu, heildin er
stærri en hlutarnir samanlagðir.
Maður er heillaður af ljótleika
sem er breytt í hráa fegurð (því-
líkur léttir að hverfa úr borg-
aralegu umhverfi eða einhverri
sveitinni og mega gleyma sér í
gámi við hafið) frumlegu mynd-
máli og innileika, sem er sjálf-
sagt best stundaður úr fjarlægð.
Það er líka eitthvað við afstöðu
leikstjórans sem er ómót-
stæðilegt. Maður án fortíðar er
gerð af miklum metnaði, en um
leið einhvers konar heilbrigðu
kæruleysi, og af væntumþykju
og djúpri samúð, sem á einmitt
ekkert skylt við þá hráblautu og
ómerkilegu tilfinningu sem á að
hitta beint á tárakirtlana, helst
úr tengslum við önnur líffæri. Ís-
lendingnum finnst hann líka vera
á heimavelli því það er svo mikill
Friðrik Þór í Aki Kaurismäki.
Fyrir einföldum rithöfundi er
það óskiljanlegt hvernig þessir
kvikmyndahöfundar fara að því
að dengja einlægri tilfinningu
óbrjálað á tjaldið, í gegnum allar
græjurnar, leiðslur, leikmyndir,
mörg tonn af útbúnaði og hundr-
að manns á tökustað.
Kati Outunen, leikkonan sem
fékk verðlaun í Cannes fyrir
besta leik í kvenhlutverki, er
kapítuli út af fyrir sig. Mér finnst
hún vera í einhverri vídd utan við
hefðbundinn kvikmyndaleik, á
svipaðan hátt og Björk í Dancer
in the Dark, þótt leikstíll þeirra
sé gjörólíkur. Þessum leikkonum
tekst eins og Friðriki og Aki, að
miðla þráðbeint þeirri tilfinningu
sem þær ætla sér, gegnum þús-
und hindranir.
Ef ég hef þetta rétt í kollinum
þá brosti fortíðarlausi maðurinn
bara einu sinni í myndinni sinni
og þá fremur dauft. En það var
þegar hann sat í lestinni á leið
frá eiginkonunni sem hann var
þá meiraðsegja skilinn við (minn-
isleysið sem sagt), á fullri ferð í
nýtt líf með unnustunni úr hjálp-
ræðishernum, með indælan jap-
anskan málsverð að gæða sér á,
sushi og hrísgrjónavín. Þjónninn
japanskur að sjá og slagarinn
japanskur. Þetta leiddi hugann
að ýmsu, meðal annars því að
sjálf á ég söguhetju sem ég reisti
upp til nýrrar framtíðar með
svipuðum trakteringum í Tókýó.
Tilviljunin er varla tilviljun, en
hluti af skýringunni gæti verið
jarðbundinn. Tveimur listamönn-
um sem eru ættaðir norðarlega
af hnettinum verður svo gott af
sushi og sake að þeir nota svo-
leiðis málsverð sem inngang að
nýju lífi hjá söguhetjum sínum.
Það var komið fram yfirmiðnætti þegar viðþrömmuðum til baka,fram hjá Brasserie
Wepler á Place de Clichy. Þetta
er stór staður og fer ekki fram
hjá vegfarendum. Þarna er opið
til eitt, og það var fólk og fjör á
næstum hverju borði í þessari
gamalgrónu matar- og menning-
arstofnun. En úthald okkar bíó-
fólks var brostið þegar hér var
komið sólarhrings, þótt Wepler
sé ótrúlega lokkandi. Minning-
arnar þaðan eru indælar og hægt
að mæla með staðnum við hvern
sem er. Allt er fyrsta flokks, og
þá ekki síst ostrur og annar skel-
fiskur. Verðið í hófi – og fyrir ut-
an allt annað veita þeir árlega
bókmenntaverðlaun Weplers.
Ég get ekki skilist við Gámalíf
án þess að minna mig á það að
leiðir okkar Kaurismäkis lágu
eiginlega saman í Tokíó um árið.
Sambýlismaður minn og ég vor-
um að kveðja borgina með sökn-
uði og höfðum verið svo ólík-
indaleg að ramba inn á írskan
pöbb, kannski í von um að afbera
frekar kveðjustundina í evrópsk-
um ramma. Þarna var við-
urgjörningur hinn besti, en
stundin var afmynduð af háværu
tali með finnskum hreim. Þetta
hljómaði sem einræða, en var
víst Finni að tala við innfæddan,
og inntakið var, í ýmsum tónteg-
undum: Kaurismäki, Kaurismäki,
Kaurismäki, Kaurismäki.
Eftir að hafa séð Mann án for-
tíðar get ég ekki annað en verið
alveg sammála þeim ræðumanni.
B í ó k v ö l d í P a r í s
Gámalíf í Finnlandi
Eftir Steinunni Sigurðardóttur
Úr kvikmynd Aki Kaurismäkis, Maður án fortíðar.
MÚSÍKALSKIR
samherjar meðal tón-
listarmanna hafa
löngum veitt tónlistar-
unnendum ótaldar
ánægjustundir. Nægir
að nefna þá félagana
Dietrich Fischer-
Dieskau og Gerald
Moore. Við Íslending-
ar erum svo heppnir að
eiga slíkt „músíkalskt
par“ í tónlistinni, þá
Kristin Sigmundsson
og Jónas Ingimundar-
son, þar sem áralangt
samstarf og vinátta
hefur borið svo ríku-
legan ávöxt þrátt fyrir
mikla fjarlægð sem
mestan hluta ársins
skilur þá félaga í sund-
ur. Vonandi eiga menn
eftir að njóta enn frek-
ari ávaxta þessa ágæta
samstarfs um ókomin
ár.
Lengi má telja upp
kosti þessarar frábæru
geislaplötu. Það liggur
við að maður gleymi
(en verður samt að
nefna) þeirri stórkost-
legu handvömm sem
orðið hefur í prófarka-
lestri hjá útgáfufélag-
inu Eddu miðlun, en þar á bæ hefur
enginn tekið eftir því að ekki eitt
einasta tónskáld er nefnt á nafn,
hvorki á umslagi né í bæklingi. Hins
vegar eru höfundar texta tilgreindir
skilmerkilega. Mér finnst þessi
geisladiskur vera svo merkilegur að
ástæða sé til að innkalla hann og
prenta nýjan bækling í snatri eða
a.m.k. að setja inn í umslagið laust
blað með þessum mikilvægu upplýs-
ingum.
Þeir félagar flytja hér uppáhalds-
lög sín. Sem fer ekki á milli mála því
hér er músíserað af innlifun og
gleði. Úrval laganna sýnir breiðan
smekk, allt frá dramatískum, stór-
karlalegum íslenskum sönglögum
eins og Hamraborginni, Þótt þú
langförull legðir og Sverri konungi
til viðkvæmnislegra ítalskra antík-
aría og sönglaga (A. Scarlatti, Dur-
ante, Denza, Tosti, Gastaldon),
írskra þjóðlaga ásamt einum negra-
sálmi (Deep River) og einu söng-
leikjalagi (Ol’ Man River). Enn eru
ótalin nokkur af bestu sönglögum
okkar eins og Kvöldsöngur og
Minning Markúsar Kristjánssonar.
Túlkun þeirra Kristins og Jónasar
er afar látlaus og nærfærin á þess-
um innilegu sönglögum Markúsar.
Af mörgu öðru er að taka ef tí-
unda á það sem hér er vel gert og
skal fátt eitt látið nægja. Einna
hæst rís Ol’ Man River úr meist-
araverki Jeromes Kerns, Show
Boat, fyrsta söngleik tónlistarsög-
unnar (1927) sem ruddi brautina
fyrir þetta vinsæla leihús- og tón-
listarform. Verkið er einnig merki-
legt fyrir framsækin
efnistök og róttækt
innihald eins og glöggt
má heyra í texta Ol’
Man River. Kristinn
fer sérstaklega vel
með þetta alþekkta
lag, túlkunin er með
því áhrifaríkasta sem
ég hef heyrt. Sama má
segja um hið tilkomu-
mikla Sverrir Konung-
ur eftir Sveinbjörn
Sveinbjörnsson þar
sem Kristinn fer á
kostum í túlkun sinni.
Vert er að taka sér-
staklega vel eftir nið-
urlagi lagsins sem end-
ar hér mun hljóðlátar
en maður á að venjast
og verður miklu áhrifa-
ríkara fyrir bragðið.
Antíkaríuna frægu, Le
violette eftir Aless-
andro Scarlatti, gæðir
Kristinn léttleika vors-
ins, og skemmtileg pí-
anórödd Scarlattis er
létt og leikandi í flutn-
ingi Jónasar. Írska
þjóðlagið The Lark in
the Clear Air (úts.
Phyllis Tate?) er ein-
staklega fallegt í þess-
ari útsetningu og er
gott dæmi um það vald
sem Kristinn hefur á hinni miklu
rödd sinni og hversu vel hún hljóm-
ar í veikum söng. Í þessu sambandi
má benda á fjölmörg önnur dæmi á
plötunni, t.d. Þess bera menn sár.
Hljóðritunin hljómar mjög vel og
jafnvægið milli flytjenda er ákjós-
anlegt.
Kristinn Sigmundsson er óum-
deilanlega einn af mestu söngvurum
okkar. Hann hefur geysilega kraft-
mikla og hljómfagra rödd sem hann
beitir af aga og fágætri smekkvísi
og innsýn í viðfangsefni sín. Aldrei
verður vart við þann belging sem
einkennir suma söngvara og ávallt
er það tónlistin sem situr í fyrir-
rúmi, ekki flytjandinn. Með frábær-
an meðleikara eins og Jónas Ingi-
mundarson er óhjákvæmilegt að vel
takist til. Hér er útkoman framúr-
skarandi.
Samstilltir strengir
TÓNLIST
Geislaplötur
Kristinn Sigmundsson og Jónas Ingi-
mundarson flytja ýmis uppáhaldslög sín:
Hamraborgin, Ég lít í anda liðna tíð, Þótt
þú langförull legðir, Kvöldsöngur, Minn-
ing, Sverrir konungur, Lungi dal caro
bene, Le violette, Vergin tutto amor,
Danza fanciulla gentile, Malia, Occhi di
fata, L’ultima canzone, Musica proibita,
Ol’ man River, Deep River, Danny Boy,
The Lark in the Clear Air, Nótt, Vorgyðjan
kemur, Rósin, Fögur sem forðum, Þess
bera menn sár. Heildartími: 71’45. Upp-
tökustjórn og hljóðvinnsla: Halldór Vík-
ingsson, ágúst 2001. Útgefandi: Edda –
miðlun og útgáfa 2002.
UPPÁHALDSLÖG
Valdemar Pálsson
Jónas Ingimundarson
Kristinn Sigmundsson
CLASSICAL Opera Company í
Lundúnum hefur fengið Guðrúnu
Jóhönnu Ólafsdóttur mezzósópran,
sem stundar nám
við óperudeild
Guildhall-skól-
ans, með litlum
fyrirvara til að
hlaupa í skarðið í
forföllum og
syngja í konsert-
uppfærslu óper-
unnar Artaxerx-
es eftir Thomas
Arne laugardag-
inn 7. desember.
Uppfærslan er í St. John’s, Smith
Square, sem mörgum þykir einn
besti tónleikasalur Lundúna. Guð-
rún Jóhanna syngur sex aríur og auk
þess tvo dúetta með Emmu Bell sem
er í aðalhlutverki. Emma hefur und-
anfarið getið sér mjög gott orð á
Bretlandi en er m.a. þekkt á Íslandi
fyrir að hafa sungið í The Rape of
Lucretia í Íslensku óperunni fyrir
nokkrum árum. Hún er gift Finni
Bjarnasyni söngvara. Þess má geta
að Guðrún er á sama tíma að æfa fyr-
ir gala-tónleika Guildhall 4. desem-
ber þar sem hún syngur tvo dúetta
og samsöng.
Jólaóratóría
Guðrún Jóhanna verður á Íslandi
um jólin og syngur m.a. eitt ein-
söngshlutverkanna í upptöku Ríkis-
útvarpsins á Jólaóratóríu Johns
Speights við undirleik Sinfóníu-
hljómsveit Íslands en Guðrún söng
það einnig í frumflutningi verksins á
síðasta ári í Hallgrímskirkju.
Syngur í St. Johns-
salnum í London
Guðrún Jóhanna
Ólafsdóttir