Morgunblaðið - 29.11.2002, Blaðsíða 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2002 39
HVAÐA ákvæði EES-samnings-
ins hafa einkum áhrif á íslensk
sveitarfélög? Hvaða tilskipanir
skipta hér mestu máli? Það eru
einkum fimm málaflokkar sem hafa
mest áhrif á sveitarfélögin: Um-
hverfismál, félags- og vinnumál, op-
inber innkaup, orkumál og opinber-
ir styrkir.
Umhverfismálin eru sá mála-
flokkur, sem hefur mest áhrif á
sveitarfélögin. Raunar er það svo,
að síðan EES-samningurinn tók
gildi hafa langflestar tilskipanir
verið á sviði umhverfismála. Og
þessi málaflokkur fær sífellt aukið
vægi hjá Evrópusambandinu og því
bætast stöðugt við nýjar tilskipanir
á sviði umhverfismála. Áður er vik-
ið að tilskipunum Evrópusambands-
ins um úrbætur í fráveitumálum.
Þar er um mjög dýrar og veiga-
miklar tilskipanir að ræða, sem
sveitarfélögin verða að framkvæma
fyrir árslok 2005. Hið sama er að
segja um rammatilskipun Evrópu-
sambandsins um vatnsstjórn. Sú til-
skipun hefur enn ekki verið tekin
upp í EES-samninginn. Tilskipunin
gerir ráð fyrir, að komið verði á
heildstæðri vatnsstjórn í hverju
landi EES. Tilskipunin heyrir að
verulegu leyti undir sveitarfélögin
en ríkið mun einnig koma að fram-
kvæmdinni. Í rammatilskipuninni
um vatnsstjórn eru ákvæði um
náttúruvernd og auðlindastjórnun,
sem Ísland telur ekki eiga heima í
EES-samningnum. Ísland hefur því
ekki viljað, að þau ákvæði væru
tekin upp í EES-samninginn. Einn-
ig eru ákvæði í tilskipuninni um
umfangsmiklar mælingar á vatni.
Ísland verður að lögfesta þessa til-
skipun fyrir árslok næsta árs. Ein
mikilvægasta tilskipunin, sem nú er
til meðferðar hjá ESB og EFTA, er
rammatilskipun um matvæli en
samkvæmt henni skal efla allt eft-
irlit með matvælum og koma á mat-
vælaöryggisstofnun Evrópu. Unnið
er að innleiðingu hennar í EES-
samninginn. Þessi tilskipun mun
hafa mikil áhrif á sveitarfélögin.
Félags- og vinnumál eru mjög
stór málaflokkur hjá Evrópusam-
bandinu. Hefur ESB lagt æ meiri
áherslu á þennan málaflokk. Sam-
þykktur hefur verið mikill fjöldi til-
skipana á sviði félags- og vinnu-
mála, sem fela í sér miklar
umbætur fyrir launafólk. Alþýðu-
samband Íslands hefur vakið at-
hygli á þessum þætti í starfsemi
ESB og telur, að ýmis umbótamál
launafólks hafi náð fram að ganga
fyrr en ella hér á landi vegna þess
að Ísland hefur orðið að taka við til-
skipunum ESB þar um. Eitt
stærsta umbótamálið á þessu sviði,
sem tekið hefiur verið upp í EES-
samninginn, er vinnutímatilskipun
ESB. En samkvæmt henni er öllu
launafólki tryggður lágmarkshvíld-
artími. Aðilar vinnumarkaðarins
náðu samkomulagi um vinnutíma-
tilskipunina árið 1997 en talið er
nauðsynlegt að lögfesta hana einnig
og liggur nú frumvarp fyrir alþingi
um það efni. Hefur lögfestingin
dregist svo mjög, að ESA hefur
gert athugasemdir. Sveitarfélögin á
Íslandi eru mjög stórir vinnuveit-
endur.
Orkumálin eru veigamikill þáttur
í EES-samningnum. Orka er flokk-
uð með vörum hjá ESB og því gilda
ákvæði ESB um frjálst vöruflæði
einnig um orku. Viðskipti með orku
eiga að vera frjáls.
Á sviði orkumála hafa verið sett-
ar mjög mikilvægar tilskipanir inn-
an Evrópusambandsins. Einkum er
hér um tvær tilskipanir að ræða:
Tilskipun frá árinu 1996 um frelsi á
raforku- og gasmarkaði.Og tillögu
að tilskipun um að hraða frjálsræð-
inu en síðari tilskipunin er enn til
meðferðar hjá ESB og hefur ekki
verið samþykkt enn. Fyrri tilskip-
unin hefur verið tekin upp í EES-
samninginn og átti Ísland að fram-
kvæma hana 1. júlí sl. eins og áður
er vikið að í þessari grein. Það
tókst ekki, Var málið lagt fyrir Al-
þingi á ný nú í haust en ESA fylgist
nú grannt með framvindu þessa
máls, þar eð Ísland er farið að
brjóta EES-samninginn með því að
standa ekki við tímafresti varðandi
framkvæmd málsins. Orkumálin
heyra að verulegu leyti undir sveit-
arfélögin enda reka mörg þeirra
öflug orkuveitufyrirtæki, sbr. Orku-
veitu Reykjavíkur í höfuðborginni.
Tilskipanir ESB á sviði orkumála
hafa mikil áhrif á orkufyrirtæki ís-
lenskra sveitarfélaga. Koma skal á
frelsi til orkukaupa, almennar sam-
keppnisreglur eiga að gilda um
samkeppni milli orkufyrirtækjanna
og aðskilja verður.a.m.k bókhalds-
lega sölu, dreifingu, flutning og
framleiðslu á orku.
Ströng ákvæði eru í EES-samn-
ingnum um opinber innkaup og þau
gilda að sjálfsögðu í sveitarfélög-
unum. Skylt er að bjóða út á öllu
svæði EES kaup sveitarfélaga á
vörum og þjónustu, ef verðmætið
fer yfir ákveðin viðmiðunarmörk.
Opinberir styrkir eru bannaðir
samkvæmt 61. gr. EES-samnings-
ins, ef þeir hafa áhrif á viðskipti
milli aðildarríkjanna á þann hátt, að
þeir ívilni ákveðnum fyrirtækjum
eða framleiðslu ákveðinna vara.
Þessi ákvæði taka að sjálfsögðu til
sveitarfélaganna. ESA hefur nú til
meðferðar kæru frá íslensku fyr-
irtæki vegna ríkisstyrkja til drátt-
arbrauta og skipasmíðafyrirtækja í
eigu íslenskra sveitarfélaga. Styrkir
þeir, sem ríkið ráðgerir að veita í
þessu skyni hér á landi standast
ekki ákvæði EES-samningsins.
Umhverfismálin
hafa mest áhrif
Eftir Björgvin
Guðmundsson
„Umhverf-
ismálin eru
sá mála-
flokkur sem
hefur mest
áhrif á sveitarfélögin.“
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Í UPPHAFI aðventu höldum við
hátíðlegan bindindisdag fjölskyld-
unnar.
Bindindisdagur fjölskyldunnar er
haldinn til að minna okkur á að
áfengi, vímuefni og jólahald fara
engan veginn saman. Undanfarin ár
hafa forvarnir eflst mjög og samstarf
aðila sem starfa að vímuvörnum hef-
ur þegar borið nokkurn árangur.
Aðventan og jólin eru sá tími árs-
ins sem mest reynir á samheldni og
mátt fjölskyldunnar, þar eru fyrir-
myndirnar, þar eru tækifærin til að
þroska og rækta góða kosti hvers
einstaklings.
Fjölskyldan er hornsteinn sam-
félagsins og okkur ber að treysta
þann hornstein með öllum þeim ráð-
um sem við höfum tök á.
Mannlífið tekur stöðugum breyt-
ingum, að ala upp barn í dag er allt
annað en var að ala upp barn fyrir tíu
til tuttugu árum. Foreldrar standa
sífellt frammi fyrir vandamálum sem
þeir þekkja ekki úr eigin lífi. Á stutt-
um tíma hafa fyrirmyndir í lífi barna
breyst og gömul gildi raskast. For-
eldrar eru því oft á tíðum vanbúnir
að fást við þau viðfangsefni sem við
er að glíma frá degi til dags.
Það er því nauðsynlegt að styrkja
foreldra í því mikilvæga hlutverki
sem er að ala upp barn, auka hæfni
þeirra í því og skýra ábyrgð þeirra.
Foreldrar bera fyrst og síðast
ábyrgð á börnum sínum og geta ekki
varpað þeirri ábyrgð á samfélagið.
Uppbyggilegar samverustundir
fjölskyldunnar eru lykilatriði í for-
varnarstarfi og samvera með for-
eldrum og fjölskyldu er börnum og
unglingum afar mikilvæg.
Virðum bindindisdag fjölskyld-
unnar.
Bindindisdagur
fjölskyldunnar
Eftir Drífu Hjartardóttur
Höfundur er alþingismaður.
„Uppbyggi-
legar sam-
verustundir
fjölskyld-
unnar eru
lykilatriði í forvarnar-
starfi.“
Í AUGUM margra eru verkfræði
og raungreinar fög, þar sem saman
eru komnir illa rakaðir sérvitringar
í snjáðum klæðnaði, og inntökukraf-
an í félagsskapinn er einhver dul-
arfull stærðfræðináðargáfa, sem fá-
ir eru fæddir með. Verkfræðingur
er gat á múrvegg, þar sem er settur
inn matur og út koma teikningar.
Raunveruleikinn er annar, verk-
fræðingar og raungreinafólk eru að
sjálfsögðu eins og fólk er flest, þó
með eðlilegum frávikum. Viðfangs-
efnin eru jafnbreytileg og fólkið er
sjálft. Náðargáfan er alls ekki nauð-
synleg, þótt hún spilli efalaust ekki
fyrir. Verkfræði og raungreinar
byggjast á stærðfræði og eðlisfræði,
og staðgóð þekking á þessum grein-
um er krafa, sem ekki verður vikist
undan. Dugnaður og góðir náms-
hæfileikar eru lyklarnir að þessum
greinum, eins og öllum öðrum.
Það er þjóðsaga að konur eigi erf-
itt með að læra raungreinar á for-
sendum raungreinanna. Konur
þurfa engin sérkjör, þurfa engan af-
slátt, þær þurfa ekki sérnámskeiðið
„lestur og skrift fyrir konur“. Konur
eru fullfærar um að læra raungrein-
ar, og hafa náð glæsilegum árangri
á því sviði, og er hægt að telja upp
langan lista nafna því til stuðnings.
Ég læt nægja að minna á vélstjór-
ann, vélaverkfræðinginn og iðnaðar-
verkfræðinginn Rannveigu Rist, og
að Margrét Vilborg Bjarnadóttir
hefur hlotið hæstu einkunn sem gef-
in hefur verið á verkfræðiprófi frá
því að verkfræðikennsla hófst á Ís-
landi.
Háskóli Íslands er rannsóknarhá-
skóli, og er í harðri samkeppni við
erlenda háskóla. Við verðum að vera
fær um að skila rannsóknarniður-
stöðum sem standast alþjóðlegan
samanburð, og útskrifaðir nemend-
ur okkar þurfa að standast sam-
jöfnuð við nemendur frá beztu er-
lendu skólunum, annars er
tilvistargrundvöllur skólans brost-
inn. Þannig verða okkar viðmið
kröfur raunvísinda og verkfræði,
viðmið þessa raunheims sem við lif-
um í, þar sem náttúran ræður ríkj-
um, og sannleikanum verður ekki
breytt með lögum frá Alþingi eða
nýjum hæstaréttardómi. Þeirri
staðreynd að vatn leitast við að
renna niður í móti verður ekki
breytt svo auðveldlega; það er því
mjög fjarri að raungreinar séu „vís-
indi byggð á skoðunum“. Árangur
útskrifaðra nemenda, bæði karla og
kvenna, staðfestir að þessi markmið
hafa náðst.
Nemendum þarf að líða vel í námi
sínu. Það þarf að tryggja að nem-
endum sé ekki mismunað, hvorki
með tilliti til kyns, uppruna, ætt-
ernis eða stjórnmálaskoðana. Þar
verður að gera strangar kröfur til
okkar kennaranna, og ég trúi og
vona að konur í námi hjá okkur finni
ekki fyrir slíkri mismunun. Ef svo
er verður að koma því á framfæri og
taka á vandamálinu af festu. Hins
vegar er eðlilegt að mismunun sé til
staðar hvað varðar hæfileika og
getu, ekki er hægt að krefjast jafn-
réttis til einkunna án tillits til ár-
angurs.
Síðastliðið vor fór ég með hóp 25
nemenda í véla- og iðnaðarverk-
fræði í skoðunarferðir í iðnfyrirtæki
í Þýzkalandi. Hópurinn var til helm-
inga karlar og konur. Ég er stoltur
af að hafa fengið tækifæri til þess að
sýna þennan glæsilega hóp á er-
lendum vettvangi, ekki sízt að
skynja undrun þýzkra gestgjafa yfir
hve margar konur voru í hópnum. Á
sama hátt var það skemmtun að sjá
gestgjafana glíma við erfiðar og
flóknar faglegar spurningar frá
konum, konum sem hefðu sómt sér
vel í hvaða tízkublaði sem er.
Við viljum fá fleiri góða nemend-
ur til okkar, bæði stráka og stelpur.
Hið íslenska framtíðarþjóðfélag
mun að verulegu leyti byggjast á vel
menntuðu fólki í raungreinum og
verkfræði, og það eru hagsmunir
þjóðfélagsins að allir þeir sem geta
leiti eftir beztu fáanlegri menntun.
Ímynd verkfræði
og raungreina
Eftir Pál
Valdimarsson
Höfundur er prófessor í véla- og iðn-
aðarverkfræði við Háskóla Íslands.
„Það er
þjóðsaga að
konur eigi
erfitt með
að læra
raungreinar.“
ÞAÐ urðu undarleg tíðindi um
síðustu helgi þegar sjálfstæðimenn
í Reykjavík gengu að prófkjörs-
kössunum, til þess að velja sína
framvarðarsveit í næstu alþingis-
kosningum.
Mikið var manna- og kvennavalið
sem bauð sig fram, sumir ungir og
aðrir ekki, eins og gengur.
Sjaldan eða aldrei hef ég þó séð
jafnslæma útkomu kvenna eins og í
þessu prófkjöri, og ég sem hélt að
það væri komin ný öld – en það er
greinilega einhver misskilningur.
Sjálfstæðismenn lifa greinilega á
öðrum tímum en ég og mínar stöll-
ur í þingliði Samfylkingarinnar.
Þar var hlutur kvenna drjúgur í
nýafstöðnum prófkjörum. Meðal
niðurstaðna: 4 af 8 í Reykjavík eru
konur, 3 af 5 í Suðvesturkjördæmi
eru konur og kona er í forystu í
Suðurkjördæmi.
Það hlýtur eiginlega að vera árið
1982 í Sjálfstæðisflokknum!
Árið sem Kvennaframboð var
stofnað og síðar Kvennalisti.
Allir þekkja og muna ástæður
þess og er óþarfi að tíunda það
hér, en full ástæða til að minna á
ástandið í „þá daga“. Konum gekk
nefnilega mjög illa innan flokkanna
og þá sérstaklega í prófkjörum.
En var skortur á „góðum kon-
um“ í þessu prófkjöri?
Auðvitað ekki. Það var hins veg-
ar full „karlasamstaða“, karlasam-
staða með þremur efstu, þeim Dav-
íð, Geir og Birni, og síðan þremur
ungliðum, þeim „Gulla, Sigga og
Bigga“, en síðan mátti eitthvað af
konum (lesist þingkonum) fljóta
með – hvort sem þær voru ráð-
herrar eður ei.
Og litlu munaði að forystumaður
sjómanna dytti milli skips og
bryggju.
Þær „ungu“ áttu víst aldrei
sjens, þær voru víst bæði illa
kynntar, höfðu ekki verið nógu
virkar eða voru þær kannski bara
ekki nógu frambærilegar? Að
minnsta kosti eru konur í flokknum
sammála um að þeir bestu hafi
unnið og allir eru voða glaðir með
niðurstöðuna. „Megi sá besti
vinna“ eins og þær segja sjálfar.
Mér finnst afar sérkennilegt að
enginn skuli hafa bakkað allar
þessar konur upp og sagt:
„Þetta er vond ásýnd fyrir flokk-
inn – og við eigum gott kvennalið –
svona getur þetta ekki verið.“ Nei
aldeilis ekki. Konurnar koma hver
af annarri og segja að þetta sé
bara fínt, nýliðun hafi verið góð og
þær fagni úrslitunum. Hvar eru nú
„Sjálfstæðar konur“, hvar er Hvöt?
Hafa þessi kvenfélög Sjálfstæðis-
flokksins ekkert að segja um þessa
niðurstöðu?
Formaður Landssambands sjálf-
stæðiskvenna er hins vegar afar
ánægð með útkomuna! Skrítið.
En auðvitað á ég ekki að vera að
fjargviðrast yfir slakri útkomu
kvenna í öðrum flokkum, ég á auð-
vitað að vera lukkuleg, þar sem
listinn er ágætis ávísun á tap hjá
Sjálfstæðisflokki í næstu kosning-
um. Því eitt veit ég að venjulegt
fólk vill að sjálfsögðu sjá „bæði“
konur og karla í framvarðasveit og
í forystu. Það er löngu liðin tíð að
konur séu bara skrautfjaðrir eins
og niðurstaða prófkjörs sjálfstæð-
ismanna gerir ráð fyrir.
Það er fortíðin. Ég vel framtíð-
ina með sterka stöðu kvenna í
framvarðarsveit Samfylkingarinn-
ar.
Á hvaða öld lifa
sjálfstæðismenn?
Eftir Guðrúnu
Ögmundsdóttur
„Það er
löngu liðin
tíð að konur
séu bara
skraut-
fjaðrir.“
Höfundur er alþingismaður.