Morgunblaðið - 23.03.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 SUNNUDAGUR 23. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er vandfundið verðugra
viðfangsefni fyrir íslenska fé-
lagsvísindamenn en byggðaþróun
undanfarinna tveggja alda eða svo.
Flutningur Íslendinga, fyrst úr
sveitum í þorp og síðan úr þorpum
í borg, og sú uppstokkun á at-
vinnulífi landsmanna, sem hefur
bæði knúið og fylgt búferlaflutn-
ingunum, hefur gjörbreytt bæði
landi og þjóð. Ýmislegt hefur enda
verið bæði rætt og ritað um þessar
breytingar, af fræðimönnum,
stjórnmálamönnum og almenn-
ingi, en þó furðulítið í ljósi þess
þvílík grundvallarbreyting hefur
orðið og er að verða á íslensku
þjóðlífi.
Rit hagfræðinganna Axels Hall,
Ásgeirs Jónssonar og Sveins Agn-
arssonar er kærkomið innlegg í
þessa umræðu. Það er vandfundið
betra rit um þéttbýlismyndun á Ís-
landi. Í bókinni er fjallað á skýran
og skipulegan hátt um flestar hlið-
ar byggðaþróunar undanfarinna
áratuga á Íslandi og fjallað um
helstu hagfræðilegar skýringar á
þeim sem til greina þykja koma.
Allt er þetta ágætlega unnið og
skýrt fram sett.
Textinn er dálítið köflóttur,
sums staðar skemmtilegur, nánast
leiftrandi, en annars staðar þurr-
ari og sennilega nokkuð tyrfinn
fyrir þá sem ekki eru vanir að lesa
hagfræðilega greiningu.
Efnið er eldfimt en höfundarnir
fjalla um það af yfirvegun og hlut-
leysi. Án efa eru þó ýmsir ósam-
mála mörgum af niðurstöðum bók-
arinnar eða finnst þær a.m.k. afar
óþægilegar. Höfundarnir sjá litla
von til þess að straumurinn til höf-
uðborgarsvæðisins eða nágrennis
þess snúist við, það er helst að
Eyjafjarðarsvæðið og fáeinir
smærri byggðakjarnar utan suð-
vesturhornsins séu sæmilega líf-
vænlegir. Hagfræðingarnir benda
líka á að þjóðin sé að nokkru marki
að skiptast í tvennt, langskóla-
gengnir setjist í miklu ríkari mæli
að á höfuðborgarsvæðinu en utan
þess og þeir sem alast upp á lands-
byggðinni en sæki menntun utan
hennar snúi sjaldan til baka. Mest
sláandi er þó að þeir vekja athygli
á því að á landsbyggðina vantar nú
þegar stóran hluta þeirra árganga
sem nú eru 20 til 40 ára, það fólk
sem mun bera að stórum hluta
uppi atvinnulíf og náttúrulega
fjölgun landsmanna á næstu árum.
Í bókarlok leggja höfundar fram
þrjár tillögur í byggðamálum. Þeir
vilja í fyrsta lagi samgöngubætur,
þannig að aðgengi að stærri þétt-
býlisstöðum batni. Í öðru lagi vilja
þeir að byggðastefna framtíðar-
innar leggi megináherslu á mennt-
un. Þeir vilja bæði auka menntun
þeirra sem búa á landsbyggðinni
og byggja þar upp öflugari
menntasetur. Loks vilja þeir auka
gagnsæi byggðastefnunnar, þann-
ig að bæði verði ljósara hver mark-
mið hennar eru og í hve mikinn
kostnað er lagt til að ná þeim. Til-
lögurnar eru ágætlega rökstuddar
og ekki er hægt annað en að vona
að þær verði teknar til alvarlegrar
skoðunar á vettvangi stjórnmál-
anna.
Það er fátt hægt að finna að bók-
inni sem máli skiptir. Frágangur
er að mestu ágætur. Á einstaka
stað hefði e.t.v. mátt skera niður,
nokkuð er um endurtekningar og
sum af þeim hagfræðilíkönum sem
fram eru sett bæta litlu við skiln-
ing en flækja málin í þess stað. Á
nokkrum skýringarmyndum er
reynt að koma helst til miklu til
skila í einu, t.d. á myndum 10.2 til
10.4. Sumum finnst líklega helst til
oft staldrað við orð og gerðir Jón-
asar frá Hriflu í ritinu, en hann er
nánast gerður að fulltrúa tiltek-
inna viðhorfa í byggðamálum. Allt
er þetta þó sparðatíningur og
breytir því ekki að ritið er gott,
raunar svo gott að nær óhugsandi
virðist að ætla sér að ræða af ein-
hverju viti um byggðamál á Íslandi
framvegis án þess að hafa kynnt
sér það rækilega.
Borgríki
verður til
BÆKUR
Félagsvísindi
Axel Hall, Ásgeir Jónsson og Sveinn
Agnarsson. 213 bls. Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands (haustskýrsla 2002),
Reykjavík 2003.
BYGGÐIR OG BÚSETA – ÞÉTT-
BÝLISMYNDUN Á ÍSLANDI
Gylfi Magnússon