Morgunblaðið - 23.03.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 23. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
28. marz 1993: „Hvarvetna í
öðrum löndum mundi það
teljast til stórtíðinda, að
markaðsverðmæti hlutabréfa
í stórfyrirtæki félli um nær
40%. Þetta hefur gerzt hjá
Flugleiðum án þess að mikla
eftirtekt vekti en markaðs-
verðmæti hlutabréfa í félag-
inu hefur lækkað um hvorki
meira né minna en 2 millj-
arða á tveimur árum. Þetta
er mikið tap fyrir hluthafana
í fyrirtækinu, þótt það fari
auðvitað að nokkru leyti eftir
því á hvaða verði þeir hafa
keypt hlutabréf sín. Sem
dæmi má taka, að eign-
arhlutur Eimskipafélagsins í
Flugleiðum, sem nemur rúm-
lega 34%, hefur lækkað að
markaðsverðmæti um hvorki
meira né minna en 700 millj-
ónir króna og eignarhlutur
Lífeyrissjóðs verzl-
unarmanna í Flugleiðum hef-
ur lækkað um 129 milljónir á
sama tíma…“
. . . . . . . . . .
27. marz 1983: „Enginn
bandarískur forseti hefur
rætt jafn opinskátt um kjarn-
orkuvígbúnað síðan John F.
Kennedy leið og Ronald
Reagan, John F. Kennedy
varð tíðrætt um hið svo-
nefnda „missile gap“, það er
að segja að Bandaríkjamenn
mættu ekki verða undir í
samkeppni við Sovétríkin um
smíði eldflauga sem gera bor-
ið kjarnorkuvopn. Síðan hef-
ur verið á það bent af sagn-
fræðingum að hættan á því
að Sovétmenn næðu forskoti
á þessu sviði fyrir 20 árum
hafi verið orðum aukin, svo
ekki sé meira sagt. Nú horfa
mál svolítið öðruvísi við. Það
er viðurkennd staðreynd að
árið 1969 kom til sögunnar
síðasta langdræga land-
eldflaug Bandaríkjanna sem
ber kjarnorkusprengju, en
síðan hafa Sovétmenn smíðað
fimm gerðir slíkra eldflauga
og gert á þeim endurbætur
að minnsta kosti átta sinn-
um…“
. . . . . . . . . .
25. marz 1973: „Ríkisstjórnin
beitir sér fyrir lagasetningu
til þess að leysa togaraverk-
fallið, en togararnir liggja
enn bundnir við bryggju og
ekkert, sem bendir til, að þeir
muni leysa landfestar á næst-
unni. Ástæðan er sú, að rík-
isstjórnin hefur ekki enn gert
ráðstafanir til að tryggja
rekstrargrundvöll togaranna,
enda þótt fulltrúar togaraeig-
enda hafi átt viðræður við
ríkisstjórnina um þetta mál
frá því á s.l. ári. Þessi furðu-
legu vinnubrögð ríkisstjórnar
Ólafs Jóhannessonar eru í
fullu samræmi við allt annað,
sem frá stjórninni hefur kom-
ið, hálfkák og aðgerðarleysi
frammi fyrir vandanum ein-
kennir starfsferil hennar…“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
TRÍÐIÐ gegn Írak á sér lang-
an og margslunginn aðdrag-
anda. Þær ástæður er liggja
að baki því, að Bandaríkin og
Bretland tóku ákvörðun um
að hefja stríð gegn Saddam
Hussein, þrátt fyrir gífurlega
andstöðu víða um heim, eru
flóknar og langt frá því léttvægar.
Það vill gjarnan verða svo í dægurumræðu
stjórnmálanna að reynt er að gera flókna hluti
einfalda. Stríðið er þannig skýrt, jafnvel af fólki
er vill láta taka sig alvarlega, með tilvísun í að
George W. Bush Bandaríkjaforseti sé að ljúka
því verki er faðir hans hóf. Aðrir reyna að
skýra ákvarðanatöku Bandaríkjaforseta með
vísun í kristna trú hans. Afstaða Tonys Blairs,
forsætisráðherra Bretlands, er í augum þeirra
er styðjast við svona skýringar einungis dæmi
um hversu ósjálfstæðir Bretar eru í utanríkis-
málum. Þeir fylgi Bandaríkjunum sem einhvers
konar kjölturakkar.
Þrátt fyrir það, hversu algeng sjónarmið sem
þessi eru í almennri umræðu, missa þau marks.
Það tekur enginn leiðtogi vestræns lýðræðis-
ríkis ákvörðun um að halda út í styrjöld er mun
kosta fjölda mannslífa af ástæðum sem þessum.
Forseti Bandaríkjanna, þótt hann sé að mörgu
leyti valdamesti einstaklingur veraldar, getur
ekki einn og óstuddur leitt Bandaríkin út í stór-
fellda styrjöld ef fyrir því liggja ekki haldbær
rök. Forsætisráðherra Bretlands getur sömu-
leiðis ekki sent stóran hluta herafla Bretlands í
stríð án þess að fyrir því séu fullgildar ástæður
og pólitískur stuðningur.
Langur
aðdragandi
Það gleymist oft að
deilan við Saddam
Hussein á sér langan
aðdraganda. Hún
hófst ekki er George W. Bush komst til valda.
Hún hófst er Saddam Hussein ákvað að hefja
innrás í Kúveit árið 1990.
Saddam hefur á þeim árum sem síðan eru lið-
in virt vopnahlésskilmálana frá 1991 að vettugi
og haldið áfram tilraunum sínum til að komast
yfir gjöreyðingarvopn.
Tíminn mun leiða í ljós hversu mikið hann á
af slíkum vopnum. Sú staðreynd að Írakar
skutu á fimmtudag Scud-flaugum á Kúveit er
hins vegar sönnun þess að hann hefur gerst
brotlegur við ályktanir Sameinuðu þjóðanna.
Samkvæmt þeim skilmálum er Írakar gengu að
við lok Persaflóastríðsins var þeim gert að láta
allar Scud-flaugar sínar af hendi. Samkvæmt
ályktun 1441 er samþykkt var samhljóða af ör-
yggisráðinu í nóvember var Írökum gefið loka-
tækifæri til að láta af hendi öll gjöreyðingar-
vopn sín og önnur vopn er féllu undir
vopnahlésskilmálana frá 1991. Flugskeyti lang-
drægari en 150 kílómetrar féllu undir þá skil-
greiningu. Írakar hafa árum saman haldið því
fram að þeir eigi engar Scud-flaugar. Þrátt fyr-
ir starf vopnaeftirlitsmanna SÞ undanfarna
mánuði hafa engar vísbendingar komið fram
um hvar Scud-flaugar Íraka væru faldar þrátt
fyrir að vestrænar leyniþjónustur hafi talið yfir-
gnæfandi líkur á að þeir ættu enn slíkar flaug-
ar. Scud-árásin á Kúveit vekur óneitanlega upp
spurningar hversu mörg óleyfileg vopn til við-
bótar kunni að leynast í vopnabúri Saddams.
Hvað með
önnur ríki?
Í umræðum um stríð-
ið er algengt að
heyra þá röksemd að
Írak sé ekki eina rík-
ið sem hafi komið sér upp gjöreyðingarvopnum.
Nefna megi Ísrael, Pakistan, Indland og Norð-
ur-Kóreu sem dæmi um önnur ríki er hafi ekki
einungis reynt að koma sér upp kjarnorkuvopn-
um heldur hafi að öllum líkindum nú þegar
komið sér upp slíkum vopnum. Gjarnan er
spurt: Hvers vegna er ekki gripið til sambæri-
legra aðgerða gegn þessum ríkjum? Hvers
vegna eru Ísraelar eða Pakistanar ekki afvopn-
aðir með hervaldi líkt og nú á að gera við
Íraka?
Hér er hins vegar ólíku saman að jafna. Eng-
ir bindandi alþjóðasáttmálar eru til staðar sem
meina þjóðum að koma sér upp ákveðnum
vopnum. Þeir sáttmálar sem fyrir hendi eru,
s.s. sáttmálinn um bann við útbreiðslu kjarn-
orkuvopna (NPT) eða sáttmálinn um bann við
sýklavopnum, eru samningar sem ríkjum er
frjálst að gerast aðilar að. Það fylgir jafnframt
að ríki geta sagt sig frá þeim samningum ef þau
vilja. Það er engum ríkjum bannað að koma sér
upp tilteknum vopnum, þessir samningar kveða
einungis á um að ríkin taka sjálfviljug ákvörðun
um að koma sér ekki upp tilteknum vopnum.
Ein undantekning er þó á þessu. Í einu tilviki
hefur alþjóðasamfélagið, eins og það er stund-
um kallað, tekið ákvörðun um að heimsbyggð-
inni stafi það mikil hætta af tilteknu ríki að því
sé beinlínis meinað að koma sér upp ákveðnum
vopnum. Það gerðist þegar öryggisráð Samein-
uðu þjóðanna ákvað að meina Írökum að eiga
tiltekin vopn. Sú ákvörðun var einstök.
Ávarp
Tonys Blairs
Í ávarpi er Tony
Blair flutti á fimmtu-
dagskvöld ræddi
hann ástæður þess að
Bretar hefðu ákveðið að taka þátt í hernaðar-
aðgerðum gegn Saddam Hussein.
Blair sagði þar meðal annars að markmið
breskra hersveita væri að koma Saddam Huss-
ein frá völdum og afvopna Íraka.
Þá sagði Blair: „Ég veit að þessi stefna hefur
valdið klofningi meðal þjóðar okkar en ég veit
sömuleiðis að hersveitir okkar eru í hugum og
bænum bresku þjóðarinnar. Þessar sveitir eru
þær bestu í veröldinni og Bretland allt er stolt
af þeim.
Sú ógn er nú stafar að Bretlandi er ekki sú
sama og kynslóð föður míns stóð frammi fyrir.
Stríð á milli stórveldanna er ólíklegt, í Evr-
ópu ríkir friður, kalda stríðið er þegar hluti af
minningunni.
Hinni nýju veröld stafar hins vegar ógn af
óskipulagi og óreiðu sem rekja má annars veg-
ar til grimmra ríkja á borð við Írak vopnuðum
gjöreyðingarvopnum eða þá öfgafullra hryðju-
verkahópa.
Þessir aðilar hata lífsstíl okkar, frelsi okkar,
lýðræði okkar.
Ótti minn, sem er djúpstæður, og byggist að
hluta á þeim leynilegu upplýsingum sem ég fæ í
hendur, er að þessar ógnir muni sameinast og
valda hörmungum í landi okkar og heiminum
okkar.
Þessi harðstjórnarríki skeyta engu um virð-
ingu fyrir mannslífinu. Hryðjuverkamennirnir
dásama það að tortíma mannslífum.
Sumir segja að ef við grípum til aðgerða
séum við skotmark. Sannleikurinn er sá að við
erum öll skotmark.
Balí var aldrei í framvarðarlínu þeirra er
börðust gegn hryðjuverkum. Bandaríkin réðust
aldrei á Al-Qaida, þau réðust á Bandaríkin.
Bretar hafa aldrei verið þjóð er felur sig í
skjóli annarra. Og jafnvel ef sú væri raunin
myndi það ekki koma okkur að gagni.
Ef hryðjuverkamenn komast yfir þau vopn
sem nú er verið að framleiða og selja víðs vegar
í heiminum yrðu
eyðileggingaráhrifin slík gagnvart hagkerfum
okkar, gagnvart öryggi okkar og friði í heim-
inum að það er handan þess sem við getum
ímyndað okkur.
Mat mitt sem forsætisráðherra er að þessi
ógn er raunveruleg, vaxandi og allt annars eðlis
en þær ógnir er Bretland hefur staðið frammi
fyrir til þessa.
Í tólf ár hefur umheimurinn reynt að afvopna
Saddam að loknum styrjöldum hans er kostað
hafa hundruð þúsunda lífið.
Vopnaeftirlitsmenn Sameinuðu þjóðanna
segja að enn hafi ekki verið gerð grein fyrir
gífurlegu magni efnavopna og sýklavopna á
borð við miltisbrand, VX taugagas og sinneps-
gas af hálfu Íraka.
Valkostir okkar eru því skýrir: Hörfum og
styrkjum þar með Saddam eða höldum áfram
og afvopnum hann af festu.
Brotthvarf gæti veitt okkur augnabliks frið. Í
kjölfarið myndu hins vegar fylgja mörg ár þar
sem við yrðum að gjalda fyrir veikleika okkar.
Vissulega er Saddam ekki eina ógnin. Við
Bretar vitum hins vegar að besta leiðin til að
fást friðsamlega við ógnir framtíðarinnar er að
taka á ógnum samtímans af festu.
Það verður mikil blessun fyrir írösku þjóðina
að losna við Saddam. Fjórar milljónir Íraka
dvelja í útlegð, 60% íbúa landsins eru háð mat-
vælaaðstoð, þúsundir barna látast ár hvert af
vannæringu og farsóttum, hundruð þúsunda
hafa verið hrakin frá heimilum sínum eða
myrt.“
Hver sá sem fylgst hefur með Tony Blair á
síðastliðnum mánuðum gerir sér grein fyrir því
að hann hefur tekið ákvörðun um að eiga aðild
að hernaðinum í Írak vegna þeirrar djúpstæðu
sannfæringar að það sé mannkyninu til góðs.
Breski forsætisráðherrann hefur reynzt mun
áhrifameiri talsmaður þeirra aðgerða sem nú
standa yfir í Írak en Bandaríkjaforseti. Í lok
ávarps síns á fimmtudagskvöld sagði Blair að
harðstjórar á borð við Saddam og hryðjuverka-
hópar á borð við Al-Qaida ógnuðu skipulagi og
stöðugleika heimsins.
Sú ógn er forsætisráðherra Bretlands lýsti er
VERND MANNLEGRAR
VIRÐINGAR
Umræða um sókn klámvæð-ingar og kynlífsiðnaðarhefur farið vaxandi hér á
landi síðustu misserin. Ljóst er að
sú uppfræðsla sem t.d. Stígamót
og V-dagurinn hafa komið á fram-
færi hefur fengið mikinn hljóm-
grunn og stöðugt fleiri finna sig
knúna til að taka siðferðilega af-
stöðu til þessa málefnis.
Nýverið stóðu Samtökin ’78 fyr-
ir málþingi um atvinnumál í sam-
vinnu við Mannréttindastofu Ís-
lands. Meðal þeirra sem þar fluttu
erindi var Ragnar Aðalsteinsson,
hæstaréttarlögmaður, en hann
fjallaði um hugtakið „mannleg
virðing“ í tengslum við nektar-
dans. Í frétt sem birtist í Morg-
unblaðinu 17. mars sl. kom fram að
Ragnar gerði nýgenginn dóm
Hæstaréttar Íslands í einkadans-
máli að umfjöllunarefni í erindinu
og segir í fréttinni að honum virð-
ist sem „konur dansi naktar til að
hafa áhrif á fýsnir manna en ekki í
neins konar listrænum tilgangi
eða öðrum réttlætanlegum til-
gangi“. Sú áhersla sem Ragnar
leggur þarna á hlutskipti kvenn-
anna og tilgang dansins er afar at-
hyglisverð, því í umræðu um hvað
skuli vera leyfilegt í þessu sam-
bandi er yfirleitt litið framhjá hinu
mannlega hlutskipti, þ.e.a.s. reisn
og virðingu þeirra einstaklinga
sem veita þjónustuna, og sjónum
frekar beint að sjálfri umgjörðinni
um klámiðnaðinn, að atvinnu-
rekstrinum sjálfum.
Ragnar segir að ákvæði um
mannlega virðingu hafi verið sett í
stjórnarskrá Þjóðverja árið 1949,
en þar segir að mannleg virðing sé
óskerðanleg og handhöfum ríkis-
valdsins sé skylt að virða hana og
vernda. Fleiri lönd fylgdu í kjöl-
farið, en að hans sögn er sambæri-
legt ákvæði þó ekki að finna í ís-
lensku stjórnarskránni. Ragnar
telur að ekki hafi verið litið til
raka um vernd mannlegrar virð-
ingar í umræddum dómi en að
hans mati hlýtur þýðingarmesti
þáttur málsins að vera „þátttaka
kvennanna í nektardansinum,
hvort sem er fyrir lokuðum dyrum
eða ekki“ og að mikilvægt hefði
verið „að Hæstiréttur tæki afstöðu
til þess hvort mannleg virðing nýt-
ur verndar að íslenskum rétti og
þá hversu víðtækrar verndar“.
Eðli þess markaðar sem kynlífs-
iðnaðurinn þjónar er þannig að um
leið og loku er skotið fyrir eina út-
færslu þjónustunnar er henni ein-
faldlega fundinn nýr farvegur. Nú
þegar ekki er lengur hægt að selja
einkadans kvenna á nektardans-
stöðum hefur annað birtingarform
þeirrar niðurlægingar komist í há-
mæli; nuddstofur þar sem naktar
konur nudda viðskiptavininn. Ein-
hverjir hljóta að spyrja hvaða
eðlismunur sé á því að dansa
einkadans og að veita einkanudd, í
þeim einum tilgangi að hafa áhrif á
„fýsnir manna“, svo vísað sé til
orða Ragnars.
Er ekki kominn tími til þess að
mannleg virðing njóti ótvíræðrar
verndar ríkisvaldsins hér á landi
svo girt sé fyrir þær smugur sem
atvinnurekendur á sviði klámiðn-
aðar nýta sér? Með þeim hætti
tæki íslenskt samfélag fyrirbyggj-
andi afstöðu til mannlegs hlut-
skiptis í viðskiptum sem vissulega
vega að reisn þess sem þjónustuna
veitir. Um leið væri komið í veg
fyrir að klámiðnaðurinn notfærði
sér mismunandi tæknilegar út-
færslur til að hagnast á niðurlæg-
ingu eða jafnvel neyð kvenna sem
hlutgerðar hafa verið eins og hver
önnur neysluvara.