Morgunblaðið - 08.09.2003, Blaðsíða 20

UMRÆÐAN
20 MÁNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MIKIÐ vildi ég að það væri hægt
að treysta mönnum, að ég gæti reitt
mig á að þeir væru góðir og heið-
arlegir, að þeir gætu
ekki hugsað sér að
svíkja, falsa eða
stela. En sagan hef-
ur sýnt og það hefur
á sorglegan hátt
komið í ljós, jafnvel
hér í þessu litla sam-
félagi, og blasað
átakanlega við, einkum undanfarin
ár, að það er ekki hægt – því miður.
Og þess vegna hlýt ég að taka af-
stöðu gegn frjálshyggjunni, eins og
mér finnst það þó heillandi hugmynd
að menn geti skipt með sér störfum i
samfélaginu án eftirlits, öllum til
gagns og heilla, flutt inn vörur,
verslað með vörur, framleitt vörur,
þjónað heildinni – heiðarlega og án
þess að ásælast meiri laun fyrir það
en sanngjarnt er. En það er bara
ekki hægt, það er ekki hægt að veita
mönnum fullt frelsi til athafna án
eftirlits, þeir misnota það alltaf ef
þeir geta. Og oft þarf að hafa eftirlit
með eftirlitinu. Stundum kemst upp
um óheiðarleikann og stundum ekki.
En ef hann er „í hófi“ og gerand-
anum tekst að leyna honum finnst
honum ekki, að því er virðist, að
hann hafi gert neitt rangt, og komist
hann upp með að hafa fé af „ríkinu
eða bönkunum“ finnst honum það
alls ekki vera aðfinnsluvert. Hann
hefur ekki stolið af neinum sér-
stökum, heldur aðeins „snuðað“
nafnlausa heild og hennar fólk getur
nú ekki sagt mikið, ekki minna en
hún hefur með röngu haft af almenn-
ingi. Því miður get ég ekki bent ykk-
ur á að lesa litla bók sem nefnist
„Rétt og rangt“ og er eftir C. S.
Lewis. Bókagerðin Lilja gaf hana út
fyrir mörgum áratugum og hún er
löngu uppseld. Það væri ástæða til
að gefa hana út á ný.
Sumir kenna erfðasyndinni um
þessa hneigð til að gera það sem
rangt er, að synd fyrstu foreldra
mannanna hafi gengið í arf til mann-
kynsins, hvers fram af öðrum. Enn
aðrir benda á að þetta sé afvegaleidd
sjálfsbjargarviðleitni, að forfeður
mannsins hafi verið dýr sem björg-
uðu sér og sínum með því að drepa
og ræna því sem þau þurftu til að
viðhalda lífi sínu og sinna. En eftir
því sem vitsmunir þróuðust hjá
þessum forfeðrum okkar hafi þeir
farið að drepa og ræna meiru en þeir
þurftu á að halda til að sjá fyrir
hyski sínu, og svo hafi þessir fram-
takssömu forverar okkar brátt áttað
sig á að hinir hraustustu hafi eignast
bestu feldina, eigulegustu kofana og
girnilegustu konurnar. Stundum
flögrar að mér hvort ekki sé mikið til
í þessu. Eru það ekki enn fallegustu
fötin, glæsilegustu húsin og girnileg-
ustu konurnar sem menn sækjast
eftir? Og til þess að hreppa þær ger-
semar eru þeir fúsir til að kasta
forngripum eins og heiðarleika í
klósettið.
Ég var einu sinni staddur hjá góð-
kunningja mínum, sterktrúuðum
manni sem safnaði frímerkjum og
skiptist á við erlendan vin sinn sem
var í sama trúfélagi. Hann sagði mér
frá því með sársaukafullum orðum
að þessi vinur hans hefði prettað
hann, sent honum tiltölulega ódýrt
frímerki fyrir rándýrt merki sem
kunningi minn hafði sent honum.
Hann las fyrir mig bréf sem hann
hafði skrifað „vini“ sínum. Sársauk-
inn lak af því. „Þú hefur svikið mig,
bróður þinn i trúnni. En ég skal sýna
hið kristilega hugarfar þótt þú gerir
það ekki. Ég skal bera skaðann án
þess að ásaka þig …“ Eitthvað
fannst mér skrítið við þetta. Hafði
hann, sannkristinn maðurinn, ekk-
ert heyrt um fyrirgefninguna? Ég
hef oft hugsað um þetta síðan og
sannfærst um að eins og fyrirgefn-
ingin var þessum góða manni fram-
andi getur heiðarleikinn verið víðs
framandi nútímamanninum. Það
hugtak virðist hafa sofnað eða verið
svæft hjá honum. Og þess vegna er
ekki hægt að treysta honum. Hann
vill ekkert illt, hann er bara að vinna
fyrir fjölskyldunni sinni og þörfum
hennar, fallegu fötunum, glæsilega
húsinu og girnilegu konunni. Og það
skiptir hann ekki öllu máli hvaðan
peningarnir koma. Þótt hann hefði
ekki gómað þá hefði bara einhver
annar gert það, kannski í enn verri
tilgangi. Gerð hans hafði kannski
bjargað einhverjum öðrum frá því að
sóa peningunum í brennivín, eiturlyf
eða skyndikonur.
Nei, því miður, frjálshyggjan
gengur ekki. Það er margreynt. Það
má ekki gefa fólki fullt frelsi til at-
hafna, eftirlitslaust, því það verður
oftast nær misnotað. Og við því verð-
ur ekkert gert nema koma á ströngu
eftirliti og viðurlögum, hvort sem
okkur líkar betur eða verr. Og menn
verða að bera fulla ábyrgð gerða
sinna. Það er lítið réttlæti í því að
refsa sjoppuræningjum sem hafa
stundum lítið upp úr krafsinu og
nást oftast fyrr eða síðar, enda eiga
þeir enga formælendur, en leita allra
bragða til að koma stórþjófum og
svikurum hjá því að bera ábyrgð á
gerðum sínum. Það er, því miður,
ekki hægt að trúa öllu fólki fyrir full-
komnu frelsi um athafnir sínar. En
mikið vildi ég að það væri hægt.
Bara að það væri hægt …
Eftir Torfa Ólafsson
Höfundur er fv.
bankastarfsmaður.
ANDRÉS Pétursson, formaður
Evrópusamtakanna, ritar grein í
Morgunblaðið hinn 28. ágúst sl. og er
tilefnið grein eftir
Daniel Hannan, þing-
mann brezka Íhalds-
flokksins á Evr-
ópuþinginu, sem
birzt hafði í blaðinu
tæpri viku áður.
Grein Hannans
fjallaði um tilhneig-
ingu Evrópusambandsins til að staðla
ótrúlegustu hluti niður í minnstu
smáatriði og ennfremur hversu
áhugavert væri að fylgjast með ýms-
um embættismönnum sambandsins
reyna jafnan að fela það sem þeir
væru raunverulega að gera.
Hannan tók banana og agúrkur
sem dæmi um staðlaáráttu Evrópu-
sambandsins og nefndi þar til sög-
unnar reglugerðir sambandsins þar
sem kveðið væri á um leyfilega stærð
og lögun fyrsta flokks banana og ag-
úrka. Nákvæmt mál væri tekið fram í
reglugerðunum og væri t.a.m. leyfi-
legur lágmarksbogi á agúrkunum 10
mm fyrir hverja 10 sm í lengd.
Reglugerðafrumskógur ESB
Andrés segir að grein Hannans sé
endemisvitleysa og þvæla og virðist
vera frekar heitt í hamsi. Ennfremur
segir Andrés að fullyrðingar, um að
Evrópusambandið sé reglugerða-
bákn, séu ekkert annað en þrautseig
goðsögn. Ekki verður þó séð að mikið
fari fyrir rökum í grein Andrésar og
ekki annað að sjá en að innihalds-
lausar fullyrðingar séu þar í aðal-
hlutverki.
Kannski þessi meinta goðsögn sé
einmitt svona þrautseig vegna þess
að hún sé sönn? Menn þurfa a.m.k.
ekki annað en að kíkja á heimasíðu
Evrópusambandsins til að fá smjör-
þefinn af þeim frumskógi laga, reglu-
gerða og tilskipana sem sambandið
býr yfir. Þar má t.d. berja augum
a.m.k. á þriðja tug reglugerða og til-
skipana sem fjalla með einum eða
öðrum hætti um banana og þar á
meðal reglugerð nr. 2257/94 sem
Hannan nefndi í grein sinni.
Í reglugerðinni má með eigin aug-
um sjá gott dæmi um þá ótrúlegu
smámunasemi og skriffinnsku sem
ósjaldan er kennd við Evrópusam-
bandið. Reglugerðin er útprentuð
fimm þéttritaðar blaðsíður og fjallar
sérstakur kafli í henni um leyfilega
stærð og lögun banana. Er þar t.a.m.
tekið fram að bananar í öllum gæða-
flokkum megi almennt séð ekki vera
minni en 14 sm og að boginn á þeim
megi ekki vera minni en 27 mm.
M.ö.o. er ekki heimilt að selja banana
innan Evrópusambandsins sem
stangast á við þessar reglur.
Bananar þurfa ennfremur að upp-
fylla fjölda annarra almennra skil-
yrða, óháð því hvaða gæðaflokki þeir
lenda í. Þetta er síðan engan veginn
bundið við banana og agúrkur og er
sömu sögu að segja um t.d. jarðarber,
kirsuber, spínat, sveppi, hvítkál, gul-
rætur, blaðseljur o.s.frv. Það er því
ekki að sjá að Hannan hafi á nokkurn
hátt farið með rangt mál í grein sinni.
Síður en svo.
Pantaðar reglugerðir?
Andrés segir að reglugerðum sem
þessum hafi verið komið á að beiðni
neytenda og framleiðenda, en ekki
embættismannanna í Brussel. Þetta
hljómar óneitanlega eins og verið sé
að reyna að koma ábyrgðinni af
reglugerðunum yfir á einkaðaðila og
fría þannig embættismenn Evrópu-
sambandsins ábyrgð. Já, það væri
sennilega ekki ónýtt fyrir Alþingi að
geta alltaf fríað sig ábyrgð á eigin
lagasetningu á þeim forsendum að
einhverjir einkaaðilar úti í bæ hafi
pantað hin og þessi lögin. Lagasetn-
ing og reglugerðasmíði Evrópusam-
bandsins eru þó að sjálfsögðu sam-
bandsins og einskis annars sama
hvað einhverjum pöntunum einka-
aðila líður.
Auðvitað er það annars almennt
séð hið bezta mál að settar séu
ákveðnar reglur, t.a.m. til að tryggja
hagsmuni neytenda, en fyrr má nú
aldeilis vera. Allt á sér sínar öfgar.
T.a.m. sé ég ekki hvað það kemur
innri gæðum banana við hversu bogn-
ir þeir eru. Fróðlegt væri líka að vita
hvernig embættismenn Evrópusam-
bandsins reikna þessar lágmarks-
stærðir sínar út upp á millimetra.
Andrés segir síðan að orð Hann-
ans, um að embættismenn Evrópu-
sambandsins reyni að fela það sem
þeir eru raunverulega að gera, séu al-
veg kostuleg og spyr hvort eitthvað
sé að marka menn sem svona segi.
Staðreyndin er hins vegar sú að um-
ræddir embættismenn neituðu því á
sínum tíma fram á síðustu stundu að
til stæði t.a.m. að koma á sameig-
inlegum gjaldmiðli innan sambands-
ins, sameiginlegu saksóknaraemb-
ætti, sameiginlegum hersveitum og
sameiginlegri stjórnarskrá, svo eitt-
hvað sé nefnt, þótt undirbúningur að
slíku væri þá löngu hafinn.
Reiðir Evrópusambandssinnar
Það er annars kannski ekkert ein-
kennilegt þótt Evrópusambands-
sinnar séu ævareiðir yfir þessum
málum, eins og Hannan nefndi í grein
sinni og grein Andrésar er ágætt
dæmi um. Reiði þeirra beinist þó
væntanlega fyrst og fremst gegn
Evrópusambandinu fyrir að senda
frá sér alla þessa hillurekka af ósjald-
an arfavitlausum og smámunasömum
lögum og reglugerðum sem þeir þurfi
síðan að reyna að verja. Reiði þeirra
gagnvart okkur sjálfstæðissinnum
byggist aftur væntanlega á því að við
skyldum endilega þurfa að reka aug-
un í þetta og upplýsa almenning um
það.
Andrés kvartar einmitt yfir því að
við andstæðingar fyrirhugaðs Evr-
ópusambandsríkis höfum oft „vaðið
gagnrýnislaust uppi í fjölmiðlum og
borið þar á borð nánast hvaða vit-
leysu sem er“. Ég kannast að vísu
ekkert við það hvað Andrés er að
fara, en hverra er að gagnrýna okkur
ef ekki einmitt Andrésar og skoð-
anabræðra hans? Hvers vegna hafa
þeir þá ekki gagnrýnt okkur ef það
sem við segjum er svona mikil vit-
leysa? Það væri þó aldrei að skrif
okkar væru bara alls engin vitleysa
og að þeir Evrópusambandssinnar
ættu einfaldlega í stökustu vandræð-
um með að gagnrýna þau?
Annars væri hægt að hafa miklu
lengri tölu um smámunasemina í
reglugerðunum, sem rætt er um hér
að framan, en hægt er að koma fyrir í
stuttri blaðagrein. Ég hvet hins vegar
alla, sem áhuga kunna að hafa, ein-
dregið til að kynna sér þær og fleiri
slíkar á heimasíðu Evrópusambands-
ins (www.europa.eu.int). Um er að
ræða oft á tíðum alveg bráðskemmti-
legar lesningar – þ.e.a.s. fyrir þá sem
eru svo lánsamir að standa fyrir utan
þennan ófögnuð!
Sannar „goðsagnir“ um ESB
Eftir Hjört J. Guðmundsson
Höfundur er formaður stjórnmála-
félagsins Flokks framfarasinna.
MÉR þótti allrar athygli vert viðtal
í Morgunblaðinu hinn 2. sept. sl. við
Jóhann K. Jóhannsson, verkefn-
isstjóra fyrir umferð-
arátak Slysavarna-
félagsins
Landsbjargar og
Umferðarstofu í
sumar.
Reynsla manns af
umferðinni er slík að
ekkert kemur svo sem á óvart í orð-
um Jóhanns sem bendir á helztu ann-
markana varðandi umferðina al-
mennt, en þó verður maður alltaf
jafnundrandi og skelfdur þegar kem-
ur að þeim tveimur atriðum sem Jó-
hann bendir á, þ.e. of lítilli bílbelta-
notkun og ölvunarakstri.
Það er í raun illskiljanlegt kæru-
leysi eða ætti máske að segja dauðans
leti að vita fjölda fólks láta sig muna
um það að eyða nokkrum augnablik-
um í að spenna bílbeltin sín, vitandi
hvað af getur hlotist án þeirra, því um
þær oft skelfilegu afleiðingar ætti
enginn í grafgötur að fara sem eitt-
hvert skynbragð hefur.
Hvað ölvunaraksturinn snertir
gildir allt annað, þar sem slævð dóm-
greind kemur til, í engu afsökunar
verð, en staðreynd engu að síður,
staðreynd sem áfengisdýrkendur láta
sig aldrei neinu varða og viðurkenna
ekki, enda ábyrgðartilfinning þeirra
oft við frostmarkið þegar kemur að
afleiðingum neyzlunnar.
Það er einkar athyglisvert að nefna
og ítreka þær ástæður fyrir ölvunar-
akstrinum sem Jóhann nefnir og vík-
ur hann þó ekki beint að því vítaverða
tillitsleysi sem menn þannig sýna
samborgurum sínum, en það má hins
vegar lesa milli línanna.
Jóhann nefnir þrjár ástæður:
ósætti milli fólks, of snemma lagt af
stað eftir drykkju og í þriðja lagi sem
vaxandi ástæða það að fólk álíti það í
stakasta lagi að setjast undir stýri
eftir að hafa innbyrt tvo til þrjá bjóra.
Þetta kemur svo sem ekki mjög á
óvart, því þegar í umræðunum um
lögleiðingu bjórsins á sinni tíð bent-
um við margir á þessa hættu varð-
andi umferðina, þ.e. að alltof margir
myndu álíta að það að innbyrða
nokkra bjóra væri saklaust í ljósi þess
að áfengismagnið þar væri svo lítið,
eiginlega varla áfengi.
Þetta undarlega viðhorf kemur svo
víða fram, m.a. heyrði ég konu segja
frá því að hún væri fegin að sonur
hennar drykki ekki, heldur fengi sér
aðeins nokkra bjóra af og til. Þessir
saklausu bjórar urðu nú samt til ær-
inna óheilla og móðirin skipti eðlilega
allharkalega um skoðun. Og víðar má
þessa fölsku öryggiskennd finna, því
einu sinni hlýddi ég á einhverja unga
stúlku frá einhverju forvarnarátaki
lýsa því fjálglega, hversu miklu betra
það væri fyrir unglingana að horfa á
spólu á kvöldin með nokkra bjóra í
farteskinu heldur en að leiðast út í
einhverja óreglu. Svo undarlega
brengluð getur dómgreind manna
verið, þótt „edrú“ eigi að heita, og
hvað má þá um þá segja sem hafa
drekkt dómgreind sinni og aka gal-
vaskir út í umferðina eftir nokkra
bjóra?
Þeir aðilar sem að þessu umferð-
arátaki stóðu eiga vissulega þakkir
skildar fyrir átakið og ekki síður fyrir
þau skilaboð sem þeir sendu út í sam-
félagið staðreyndunum ríkari. Spurn-
ingin er aðeins sú hvort þeir megi
meðtaka sem mesta þörfina hafa og
áfram munu áfengisdýrkendur verða
til þess að fría áfengið af öllu óláni
með þeim óbeinu skilaboðum að
drukkinn maður sé jafnfær hinum
ódrukkna í hvívetna. Enda þeirra
boðorð: Tveir til þrír bjórar – hvað
með það?
Tveir til þrír
bjórar – hvað
með það?
Eftir Helga Seljan
Höfundur er formaður
fjölmiðlanefndar IOGT.
ÞAÐ er ýjað að því sums staðar innan Samfylking-
arinnar að Ingibjörg Sólrún sé vænlegri kostur sem
formaður flokksins en Össur Skarphéðinsson. Þeir
kjósendur, sem gerðu Samfylkinguna
að næststærsta stjórnmálaflokki
landsins, með Össur í broddi fylk-
ingar, hljóta að spyrja: vænlegri fyrir
hvern?
Það ólán að Ingibjörg Sólrún varð
ekki forsætisráðherra í vor svarf
nærri stórum hópi fólks. Margir í
þeim hópi fólks hafa vanist því að
eiga borgarstjóra fyrir vinkonu, en eiga allt í einu
embættislausa vinkonu, sem er afleitt til afspurnar.
Þau voru kannski ekki að kjósa stefnu flokksins eða
hugsjón, heldur Ingibjörgu vinkonu. Fyrir vikið hef-
ur Ingibjörg mátt kynna sína stefnu, en hún hefur
lofað að stefna að því að gegna æðsta embætti
flokksins eftir tvö ár.
Um styrk Ingibjargar leikur enginn vafi, og hann
notfæra andstæðingar flokksins sér, með því að gera
lítið úr og auglýsa Össur sem veikan formann sem
vart getur leyft sér að vera formaður, með slíkar
vinsældir sér við hlið, sem Ingibjörg nýtur. Þetta,
vegna þess að andstæðingarnir sjá það sem heppileg-
ustu mistökin sem Samfylkingin gæti gert (og óska
þess að svo verði) að Össur verði gerður að með-
almenni innan fylkingarinnar.
Ef smáhagsmunaöfl innan saumaklúbba samfylk-
ingarinnar vaxa, á kostnað þeirrar „hugsjónar“ sem
stefna flokksins byggist á, verður það rothögg á þá
litlu von sem fólk þorir að gera sér, um pínulítið
réttlátara stjórnarfar í landinu.
Vald er ekki flokks-, vina- eða persónubundið.
Valdið er bundið í mætti fólksins í landinu sem er
farið að sjá, að sá tími gæti komið að það er ekki
sama hvað það kýs. Þetta gífurlega afl, sem leysist
úr læðingi í kosningum, er í formi umboðs til fram-
bjóðenda þeirra flokka sem ná kosningu, til að fara
vel með vald fólksins, og í þágu þess, en ekki til að
lumbra á því eins og hingað til.
Þeir þingmenn og konur allra flokka, sem láta sig
réttlæti og frelsi einhverju varða, ættu að gefa þjóð-
inni það í jólagjöf að fella ríkisstjórnina í haust, eða í
síðasta lagi áður en umsamin stjórnarsáttmálaráð-
herraskipti verða að veruleika. En þar er ætlunin að
opinbera fyrir okkur, að nýju fötin keisarans slitna
ekki, og það koma ekki á þau göt.
Um hugsjón á hjálparhjólum,
valdið og fólkið
Eftir Pétur Tryggva Hjálmarsson
Höfundur er gull- og silfursmiður á Ísafirði.