Morgunblaðið - 05.10.2003, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
L
ANGFLESTIR foreldrar eiga
sammerkt að bera hag
barnanna sinna fyrir brjósti.
Við viljum stuðla að því að
börnin okkar búi við gott at-
læti, fái sömu tækifæri til
þroska og menntunar og önnur
börn. Engan þarf því að undra
að skýrsla á borð við nýja skýrslu Efnahags-
og framfarastofnunar (OECD) um menntun á
öllum skólastigum veki athygli. Eins og fram
hefur komið í fjölmiðlum gefur skýrslan til
kynna að stúlkur sigli hraðbyri fram úr pilt-
um í námi á öllum skólastigum í 43 iðnríkjum
heims, þ.m.t. Bandaríkjunum, Japan, Ástr-
alíu, Spáni og hér uppi á Íslandi. Stúlkurnar
séu mun líklegri en piltarnir til að leggja
stund á háskólanám og trúa því frekar að
þeirra bíði hálaunuð störf að námi loknu.
En hvað hefur í rauninni verið að gerast?
Inga Dóra Sigfúsdóttir félagsfræðingur hefur
skoðað kynjamun í skólastarfi í gegnum störf
sín fyrir rannsóknarmiðstöðina Rannsóknir
og greiningu og í tengslum við framhaldsnám
sitt í Bandaríkjunum. „Þróunin felst í því að
stelpur hafa verið að sækja í sig veðrið þar
sem þær stóðu verr að vígi en strákarnir, t.d.
í stærðfræði og fleiri raungreinum. Munurinn
á milli stelpnanna og strákanna hefur því far-
ið minnkandi á þessu sviði,“ segir Inga Dóra
og bætir við að stelpurnar séu jafnvel komnar
fram úr strákunum í sumum raungreinum.
„Sama þróun hefur ekki orðið hjá strákunum.
Munurinn hefur ekkert minnkað í fögum þar
sem þeir stóðu verr að vígi, t.d. í lestri og
öðrum lesfögum. Ef á heildina er litið eru
stelpurnar því stöðugt að bæta forskot sitt á
meðan strákarnir standa í stað. Munurinn er
einna mestur í tungumálum eins og íslensku
og dönsku. Ekki má heldur gleyma því að
strákunum líður í fleiri tilfellum verr í skól-
anum en stelpunum. Þeir eiga frekar í úti-
stöðum við aðra, þjást frekar af námsleiða
o.s.frv.“
Allar kannanir Rannsókna og greiningar,
sem lagðar hafa verið fyrir á undanförnum
árum, hafa leitt í ljós umtalsverðan kynjamun
í skólastarfi. Mestur reyndist kynjamunurinn
yfirleitt í dönsku. Í könnun sem gerð var árið
1997 sögðust til að mynda 17% stelpnanna
miðað við yfir 38% strákanna hafa fengið ein-
kunnina 5 eða lægra í dönsku á síðasta prófi.
Hins vegar sögðust 29% stelpnanna miðað við
13,6% strákanna hafa náð 9 eða hærri ein-
kunn í sömu grein. Minnstur var kynjamun-
urinn í stærðfræði. Alls sögðust tæplega 29%
stelpnanna miðað við 34% strákanna hafa ver-
ið með einkunn um eða undir 5. Um 22,5%
stelpna og um 20% stráka sögðust hafa verið
með einkunn á bilinu 9 til 10. Með sama hætti
kom í ljós að strákunum leið almennt verr í
skólanum en stelpunum, t.d. töldu ríflega
5,9% stráka miðað við 1,9% stelpna staðhæf-
inguna um að námið væri tilgangslaust nær
alltaf eiga við sig. Tæplega 58% stráka sam-
anborið við liðlega 70% stelpna töldu staðhæf-
inguna sjaldan eða aldrei eiga við sig.
Stelpurnar aðlögunarhæfari
Hafsteinn Karlsson, skólastjóri Salaskóla,
hefur velt því fyrir sér hvers vegna strákar
hafi verri reynslu af skólakerfinu en stelpur.
„Ég held að við ættum að byrja á því að
skoða hvaða þróun hefur orðið í skólunum
síðustu áratugi. Skapandi og verklegt starf
hefur í raun verið á undanhaldi. Skólakerfið
leggur mjög einhliða áherslu á bóknám eins
og lestur skrift og reikning. Með lengri við-
skipti fyrir gengi pilta innan skólakerfisins að
um 80% grunnskólakennara eru konur. Haf-
steinn Karlsson rifjar upp nokkrar staðhæf-
ingar Bertill Nordahl um kven- og karlkenn-
ara í grein sinni Er karlmennskan að hverfa
úr skólunum? Bertill heldur því fram að kon-
ur leggi mikið upp úr því að fylgja ákveðnu
skipulagi í skólastarfinu – karlar spili vinnuna
meira eftir hendinni. Karlar hafi ekkert á
móti svolitlum óróa inni í skólastofunni – slíkt
angri frekar konurnar. Þolmörk karla séu lík-
lega nokkuð hærri en kvennanna. Karlmanns-
rödd sé oft áhrifameiri en kvenmannsrödd og
karlarnir séu ekki eins líklegir og konurnar
til að útskýra fyrir barninu af hverju einhver
ákveðin hegðun sé óæskileg. Oft láti karl-
mennirnir einföld svör nægja.
Enda þótt fáar rannsóknir liggi fyrir um
kynjamismun í kennslu virðast flestir hallast
að því að eðlilegt sé að stuðla að margbreyti-
leika í kennaraliði grunnskólanna, þ.m.t. að
karlar séu ekki í áberandi minnihluta.
„Það er eðlilegt að strákar sækist eftir fyr-
irmyndum um karlmennsku í viðhorfum og
hegðun og sorglegt hve slíkar fyrirmyndir
eru torfundnar innan veggja skólanna,“ segir
Sigurjón Mýrdal og bendir á að hlutfallslega
færri karlar en konur hafi fengið inngöngu í
KHÍ. „Aðalástæðan fyrir því er hvað einkunn-
ir úr framhaldsskóla vega þungt við inntöku
nýnema í skólann. Karlarnir sem sækja um
skólavist virðast almennt ekki hafa fengið
jafnháar einkunnir í framhaldsskóla og kon-
urnar og komast því síður inn í skólann. Nú
eru karlmenn tæplega 13% nemenda á grunn-
skólakennarabraut í KHÍ. Haustið 2003 voru
37 karlmenn teknir inn (15%) nýnema. Karl-
kyns umsækjendur voru 104 og ljóst að tug-
um hæfra umsækjenda úr þeim hópi var hafn-
að. Ég hef sjálfur stungið upp á því að stefnt
verði að jafnri kynjaskiptingu við inntöku
nýrra nemenda í skólanna enda þótt ekki
næðist nema 30–40% hlutfall karlmanna
fyrstu árin. Forsendan fyrir breytingunni
væri náttúrlega að vægi einkunna úr fram-
haldsskóla væri minnkað. Með því móti vær-
um við að losa okkur úr ákveðnum vítahring
því enginn vafi leikur á því að fjölgun karla í
kennarastéttinni hefði jákvæð áhrif á skóla-
starfið og ekki hvað síst strákana,“ segir Sig-
urjón og er ekkert sérlega bjartsýnn á að
hugmynd hans verði nokkurn tíma að veru-
leika. „Þessi hugmynd hefur a.m.k. ekki feng-
ið hljómgrunn hingað til,“ segir hann.
Fleiri en Sigurjón hafa bent á að óháð
sér fjölmargar jákvæðar breytingar. Á sama
tíma bendir margt til þess að breytingar á
fjölskyldugerð komi verr við strákana en
stelpurnar. Oft er eins og þá skorti tilfinn-
anlega fyrirmyndir. Þessi umræða er fyrir
ýmissa hluta sakir viðkvæm og mikilvægt að
hún byggist á haldgóðum rannsóknum.“
Strákar ekki metnir að verðleikum
Sigurjón Mýrdal, dósent í menntafræðum
við Kennaraháskóla Íslands, leggur áherslu á
að lakara gengi pilta en stúlkna í íslenskum
skólum hafi lítt verið rannsakað en eflaust sé
skýringanna að leita víða í samfélaginu. „Ég
hallast að því að ástæðurnar fyrir því að
strákar koma ekki jafnvel út í skólakerfinu og
stelpur séu af svipuðum toga og ástæðurnar
fyrir því að ákveðnir minnihlutahópar koma
oft ekki eins vel út úr skólastarfinu og með-
altalið. Börn úr fátækum fjölskyldum koma
stundum verr út úr skólakerfinu en börn úr
millistéttarfjölskyldum. Svartir hafa ekki
staðið jafnvel að vígi og hvítir í sumum lönd-
um. Nemendur í dreifbýli hafa ekki komið
jafnvel út úr samræmdu prófunum og nem-
endur í þéttbýli og áfram mætti lengi telja.
Þessi börn eru alls ekki eitthvað verr gefin en
önnur börn. Þvert á móti er skýringanna að
leita í sjálfu skólastarfinu. Slakt gengi þess-
ara barna í náminu tengist því væntanlega
hvaða áherslur og námsaðferðir hafa orðið
fyrir valinu í skólastarfinu. Ég er þeirrar
skoðunar að strákar standi sig alveg jafnvel
og stelpur í náminu. Þeirra áherslur séu bara
ekki metnar að verðleikum,“ segir Sigurjón
og minnir á að margir strákar hafi fundið sér
sínar eigin leiðir til mennta utan skólakerf-
isins. „Við þekkjum fjölmörg dæmi um að
strákar hafa dottið út úr námi og fundið sér
sínar eigin leiðir til mennta utan skólakerf-
isins, t.d. í tölvu- eða vélabransanum. Hæfi-
leikar strákanna á þessu sviði hafa kannski
aldrei fengið að njóta sín innan veggja skól-
ans. Aðferðir skólans virðast heldur ekki allt-
af henta strákum jafnvel og stelpum, t.d.
virðast þeir oft ekki hafa jafnmikla þolinmæði
til að velta vöngum yfir einhverju viðfangs-
efni eftir að þeir hafa náð tökum á því í upp-
hafi. Þegar strákarnir eru búnir að átta sig á
því um hvað málið snýst vilja þeir strax snúa
sér að öðru viðfangsefni.“
Fleiri karlar komist í KHÍ
Skiptar skoðanir voru meðal viðmælenda
Morgunblaðsins á því hversu miklu máli
veru eykst aðeins staglið eins og bóknámið er
stundum kallað. Ég held að þessi ofuráhersla
á bóknámið henti hvorki strákum né stelpum.
Stelpur lagi sig bara frekar að þessum kröf-
um en strákarnir. Við kennararnir sjáum auð-
vitað hversu miklu auðveldara er að fá stelp-
ur en stráka til að setjast niður og vinna
bókleg verkefni.“
Hafsteinn hefur bent á að ólíkir leikir
kynjanna á skólalóðinni gefi ákveðnar vís-
bendingar um hvaða leiðir henti þeim best í
skólastarfinu. Í grein undir yfirskriftinni Er
karlmennska að hverfa úr skólunum? kemur
fram að piltar leiki sér gjarnan margir saman
og atgangurinn geti orðið gríðarlegur þó að
gjarnan sé farið eftir afar ákveðnum reglum.
„Fótbolti er dæmigerður strákaleikur,“ segir
Hafsteinn í greininni og minnir á að fótbolti
feli í sér marga þátttakendur, mikla virkni og
strangar reglur. „Leikir stelpnanna eru ró-
legri. Þar eru þátttakendur gjarnan færri og
oft byggjast þeir á því að aðeins ein þeirra er
að í einu. Hinar bíða rólegar eftir að röðin
komi að þeim. Snú, snú er dæmigerður
stúlknaleikur.“
Ný samfélagsgerð áhrifavaldur
Inga Dóra hefur velt fyrir sér ýmsum
áhrifaþáttum utan skólans. „Kannanir hafa
gefið til kynna að strákar fái ekki jafnmikinn
stuðning og stelpur heima fyrir, t.d. hjálpi
foreldrar strákum síður en stelpum við
heimanámið. Almennt virðast foreldrar held-
ur ekki hafa jafnmikið eftirlit með strákum
og stelpum. Þeir þekkja síður vini sona sinna
en dætra og áfram mætti telja,“ segir
Inga Dóra og bætir við að eflaust hafi þess-
ir þættir áhrif á heildarmyndina. „Ef litið er
til samfélagsins í heild er hægt að nefna fleiri
áhrifavalda. Samfélagið hefur tekið gríðarleg-
um breytingum á stuttum tíma. Konur hafa
haldið út á vinnumarkaðinn og vinna orðið
flestar úti. Skilnuðum hefur fjölgað og ein-
stæðir foreldrar með börn eru orðin algeng
fjölskyldugerð. Þessi þróun tengist náttúr-
lega jafnréttisbaráttunni sem hefur í för með
Strákar í krep
Strákar hafa dregist aftur úr
stelpum á öllum skólastigum í
43 iðnríkjum heims, þ.m.t. á Ís-
landi. Anna G. Ólafsdóttir velti
því fyrir sér hvort að ástæðuna
væri að finna í skólunum, inni í
fjölskyldunni eða úti í sam-
félaginu – og síðast en ekki síst
hvað væri til ráða.
Morgunblaðið/Ásdís
Einhæft bóknám virðist síður henta strákum en stelpum. Strákum líður oftar illa í skólanum en stelpum (myndin er sviðsett).
’ …alltof mikið er lagt uppúr bóknámi og samkeppni á
milli nemenda með afar
ólíkar forsendur. ‘