Morgunblaðið - 05.10.2003, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
P
rentsmiðjan Oddi hef-
ur á margan hátt verið
í fararbroddi í íslensk-
um prentiðnaði um
árabil. Oddi varð fyrst-
ur til að hefja prentun
og framleiðslu tölvu-
pappírs hér á landi, keypti stærstu
og fullkomnustu prentvélar hérlend-
is til bókaprentunar og flutti fyrstu
fjórlita prentvélina til landsins.
Prentsmiðjan Oddi og tengd fyrir-
tæki mynda stærstu fyrirtækjasam-
steypu í prentiðnaði hér á landi. Þau
sinna alhliða framleiðslu prentgripa,
jafnt glæsilegra myndabóka, tíma-
rita, tölvupappírs, eyðublaða og um-
búða fyrir atvinnulífið auk sölu
rekstrarvara. Oddi á dótturfyrir-
tæki í Póllandi og Bandaríkjunum
og frekari útrás er í athugun.
Stofnuð á stríðstímum
Prentarar í Reykjavík stofnuðu
eigin prentsmiðju, Gutenberg, sem
tók til starfa 1905. Hún var síðan
seld íslenska ríkinu 1929. Rúmum
áratug síðar vöknuðu aftur hug-
myndir innan Hins íslenska prent-
arafélags um stofnun prentsmiðju.
Sumarið 1942 var hafist handa fyrir
alvöru og skipuð nefnd til að velja
vélar, letur og önnur áhöld. Skráð
var fyrirtækið „Prentarinn“ og
Baldur Eyþórsson prentari kosinn
framkvæmdastjóri.
Erfitt reyndist að fá útflutnings-
leyfi fyrir prentvélar frá Bandaríkj-
unum, enda styrjöld í algleymingi.
Leyfin fengust loks í mars 1943, en
þá hafði allur tilkostnaður hækkað
mikið. Svo fór að þegar vélar og ann-
að tilheyrandi kom var það selt Al-
þýðuprentsmiðjunni.
Finnbogi Rútur Valdimarsson,
fyrrverandi ritstjóri Alþýðublaðsins
og þáverandi framkvæmdastjóri
Menningar- og fræðslusambands al-
þýðu, pantaði prentvél og setning-
arvél sem komu til landsins haustið
1943. Hann ákvað að stofna prent-
smiðju og fékk til liðs við sig Baldur
Eyþórsson prentara, sem kvaddi til
þá Björgvin Benediktsson prentara
og Ellert Ág. Magnússon vélsetjara
sem hluthafa og starfsmenn. Í þenn-
an hóp bættust síðan fleiri og var
prentsmiðjan stofnuð 9. október
1943. Það var Ellert sem lagði til að
félagið héti Prentsmiðjan Oddi hf.
Fjölskyldufyrirtæki um árabil
Nokkur hreyfing var á eigenda-
hópnum í fyrstu en árið 1959 komst
Prentsmiðjan Oddi hf. í eigu þeirra
Baldurs Eyþórssonar prentsmiðju-
stjóra, Björgvins Benediktssonar
stjórnarformanns og prentara og
Gísla Gíslasonar stórkaupmanns í
Vestmannaeyjum. Þeir Gísli og
Baldur voru systrasynir. Þremenn-
ingarnir eru nú allir látnir en Prent-
smiðjan Oddi er enn í eigu afkom-
enda þeirra. Synir þremenninganna,
þeir Haraldur Gíslason stjórnarfor-
maður, Benedikt Björgvinsson og
Þorgeir Baldursson forstjóri, skipa
stjórn fyrirtækisins í dag. Þorgeir
var fyrst spurður hvort aldrei hefði
staðið til að gera Odda að almenn-
ingshlutafélagi?
„Við vorum að velta því fyrir okk-
ur fyrir örfáum árum þegar fyrir-
tæki fóru sem óðast á markað,“ segir
Þorgeir. „Við vorum komnir það
langt að búið var að vinna útboðslýs-
ingar og verðmeta fyrirtækið. Um
það leyti fóru markaðirnir að dala og
við ákváðum að bíða og sjá til. Við
sjáum ekki eftir því. Við hefðum ekki
átt erindi á markaðinn í dag.“
Þorgeir vísar til þeirra miklu
breytinga sem orðið hafa á íslensk-
um hlutabréfamarkaði. Kröfur um
stærð og veltu fyrirtækja hafi marg-
faldast miðað við það sem gilti þegar
þeir í Odda voru að hugsa um að fara
með fyrirtækið á markað.
Dirfskan skipti sköpum
Oddi varð fyrst íslenskra prent-
smiðja til að framleiða pappír fyrir
tölvuvinnslu. Var sú framleiðsla lyk-
ill að velgengni fyrirtækisins?
„Við fórum út í tölvupappírsfram-
leiðslu árið 1958. Svo flytjum við í
rýmra húsnæði á Bræðraborgarstíg
og kaupum stórvirka tveggja lita off-
setprentvél í stóru formati árið 1967.
Það var nýlunda þá, sérstaklega að
geta prentað báðum megin á örkina í
einu. Ég held að það hafi ráðið
mestu að menn voru djarfir og tóku
frumkvæði í tæknimálunum, fylgdu
þróuninni og veðjuðu á framtíðina.
Árið 1982 var svo keypt fjögurra lita
prentvél í stóru formati, sem var
vendipunktur. Það var fyrsta fjög-
urra lita prentvélin sem keypt var til
landsins. Hún olli byltingu og veitti
okkur forskot í litprentun lengi vel.“
Fyrirtækjakeðja í prentiðnaði
Prentsmiðjan Oddi hf. er móður-
skip í samsteypu prentfyrirtækja.
Meðal dótturfélaga má nefna prent-
smiðjuna Gutenberg ehf. en undir
þeim hatti sameinuðust prentsmiðj-
an Steindórsprent-Gutenberg og
prentsmiðjan Grafík, sem áður var
G.Ben-Edda prentsmiðja hf. Dóttur-
félag Gutenbergs er Offset, sem m.a.
sinnir stafrænni prentþjónustu. Þá á
Oddi 80% hlut í Kassagerðinni hf.,
stærsta umbúðafyrirtæki landsins,
sem varð til árið 2000 við sameiningu
Umbúðamiðstöðvarinnar hf. og
Kassagerðar Reykjavíkur hf. Oddi á
70% í Miðaprentun h.f. sem sérhæfir
sig í prentun límmiða og vörumiða.
Í áranna rás hefur Prentsmiðjan
Oddi átt hlut í ýmsum fyrirtækjum.
Þannig átti Oddi bókaverslanir Ey-
mundsson í þrjú ár snemma á 10.
áratug síðustu aldar. Oddi eignaðist
einnig bókaútgáfuna Þjóðsögu og
rak hana um skamma hríð, Þjóðsaga
heyrir nú undir Eddu.
Prentsmiðjan Oddi hefur teygt
anga sína út fyrir landsteina. Oddi á
helming í prentsmiðju í Póllandi,
Oddi Poland, á móti pólskum aðilum.
Eins er rekið fyrirtæki í New York,
Oddi Printing Corporation, sem
aflar prentverkefna vestanhafs til
vinnslu hér á landi.
Hjá Odda-samstæðunni vinna alls
um 450 manns og í fyrra veltu Oddi
og dótturfélög tæplega fjórum millj-
örðum króna.
Aukin framleiðni, færra fólk
Umfang móðurfélagsins hefur
aukist mikið á undanförnum áratug.
Til dæmis má nefna að árið 1993
vann Prentsmiðjan Oddi hf. úr 3.000
tonnum af pappír en á þessu ári
verður unnið úr 5.800 tonnum. Þrátt
fyrir nær tvöföldun afkasta í tonnum
talið hefur starfsfólki prentsmiðj-
unnar fækkað. Fyrir áratug unnu
hjá Prentsmiðjunni Odda hf. um 260
manns en nú er starfsmannafjöldinn
um 230 manns.
„Það hefur mikið verið gert í hag-
ræðingarmálum, keyptar vélar sem
eru sjálfvirkari og afkastameiri en
áður,“ segir Þorgeir. Vinnubrögð og
vinnsluferli prentgripa hefur einnig
breyst til mikilla muna með út-
breiðslu tölvutækninnar. Það heyrir
sögunni til að fjöldi fólks vinni í
Odda við að slá inn texta og skeyta
filmur. Þá hefur myndvinnsla breyst
með stafrænni tækni.
Þótt kominn sé október er lítið
farið að örla fyrir jólabókavertíðinni
í Odda. Það er breyting frá því sem
var. „Útgefendur undirbúa texta-
vinnslu mikið sjálfir og umbrot.
Þetta kemur seinna til okkar en áð-
ur. Enn eru bækur þó helst gefnar
út á haustin á Íslandi, 80% af okkar
bókaframleiðslu fara fram á síðustu
þremur mánuðum ársins.“ Þorgeir
segir að bókaframleiðsla hafi verið
um 20% af veltu Odda síðast þegar
það var athugað.
Erlend verkefni
Rekstrarumhverfi íslenskra
prentsmiðja hefur mikið breyst á
undanförnum árum, að sögn Þor-
geirs. Samkeppnin erlendis frá um
íslenskt prentverk hefur harðnað til
mikilla muna og eins hefur orðið
samþjöppun í prentsmiðjurekstri
innanlands. En hvað er til ráða gegn
harðri samkeppni?
„Það veltur mikið á að fá betri nýt-
ingu á vélar og tæki. Til þess þarf
meira af verkefnum og þess vegna
höfum við sótt verkefni til útlanda,“
segir Þorgeir. Prentsmiðjan Oddi
hefur fengið verkefni frá næstu ná-
grannalöndum okkar, Grænlandi og
Færeyjum, auk þess sem vel hefur
gengið að afla verkefna frá Banda-
ríkjunum. Þorgeir nefnir sérstak-
lega bókaútgefandann Emil Thom-
sen í Færeyjum, sem hefur skipt við
Odda um árabil. Emil slær ekkert af
í útgáfunni þótt hann sé kominn fast
að níræðu. Nú er hann að gefa út
færeysku kvæðin og er áætlað að
verkið geti orðið ein fjörutíu bindi.
Oddi hefur einnig prentað bækur og
ýmislegt smáprent fyrir aðra útgef-
endur í þessum löndum og ekki síst
símaskrár Grænlendinga og Færey-
inga líkt og okkar Íslendinga.
„Við sjáum helst stækkunarmögu-
leika erlendis. Það er ekki launung á
því,“ segir Þorgeir. Möguleikar
Odda til að ná fótfestu erlendis
byggjast á gæðum og góðu verði.
„Við erum að reyna að helga okkur
ákveðið svið, til dæmis í Bandaríkj-
unum. Þar bjóðum við prentverk í
háum gæðum, en tiltölulega litlum
upplögum. Upplögin geta verið svip-
uð því sem við erum vanir á okkar
markaði. Þess háttar framleiðsla er
mjög dýr í Bandaríkjunum. Þar höf-
um náð ákveðinni fótfestu með mik-
illi vinnu.
Það fjölgar jafnt og þétt verkefn-
um sem við fáum erlendis frá. Þetta
er vönduð lit- og svarthvít prentun,
mikið um myndabækur og vörulista.
Við höfum lagt áherslu á söfn og
gallerí sem þurfa vandaðar eftir-
prentanir af ýmiss konar verkum.
Söfn og gallerí í Bandaríkjunum
skipta þúsundum og mögulegur við-
skiptavinahópur á þessu sviði er því
stór.“
Prentun í Austur-Evrópu
Töluvert prentverk hefur flust frá
Vestur-Evrópu austar í álfuna, t.d.
til Eystrasaltslanda og Balkan-
skaga. Þar hefur launakostnaður
verið lægri en í Vestur-Evrópu.
Oddi hefur öðlast góða reynslu af
rekstri prentsmiðju í Póllandi. Að-
spurður segir Þorgeir að Oddi
Poland prentsmiðjan sé ekki að
bjóða í prentun á íslenskum bókum.
„Við höfum einbeitt okkur að Pól-
landi, þar er 40 milljóna manna
markaður og ærin verkefni.“
Þorgeir segir að Oddi hafi skoðað
það að hefja starfsemi á svæðum þar
sem laun eru lægri en hér og reynt
er að laða að erlenda fjárfestingu.
Rétt eins og Oddi gerði í Póllandi á
sínum tíma. „Við erum að skoða
ákveðin mál sem erfitt er að segja
nánar frá á þessu stigi. Hlutirnir
þróast mjög hratt í Austur-Evrópu.“
Þorgeir segir að í löndum Austur-
Evrópur sé mjög góður grunnur fyr-
ir prentiðnað. Um þessar mundir
séu launin lág og kaupmátturinn
rýr, en það verði ekki til frambúðar.
Í þessum löndum sé vaxandi þörf
fyrir lestrarefni ýmiss konar.
Bókin á framtíð fyrir sér
Fyrir áratug átti Oddi aðild að
rekstri ljósvakamiðla með eignarað-
ild sinni að Íslenska útvarpsfélaginu
hf. Fyrirtækið dró sig út úr þeim
rekstri, en var þetta vísbending um
að Oddamenn efuðust um framtíð
lesmálsins, bóka og blaða?
„Nei, það var ekki,“ segir Þorgeir.
„Við fórum út í sjónvarpsrekstur
Útrás og dirfska
Prentsmiðjan Oddi var
stofnuð 9. október 1943 og
fagnar því 60 ára afmæli
um þessar mundir. Upp-
gangur fyrirtækisins hefur
einkennst af dirfsku og ekk-
ert lát er á útrás þess. Guðni
Einarsson ræddi við Þorgeir
Baldursson forstjóra um
fyrirtæki í fararbroddi.
Stækkunarmöguleikar Odda felast helst í sókn á erlenda markaði, að mati Þor-
geirs forstjóra. Oddi hefur m.a. náð fótfestu í prentun vandaðra bóka í til-
tölulega litlum upplögum fyrir Bandaríkjamenn.
Morgunblaðið/Kristinn
Þorgeir Baldursson, forstjóri Odda, telur leyndardóminn að velgengni fyrirtæk-
isins felast í því að þeir sem mótuðu stefnuna hafi verið djarfir, tekið frumkvæði
í tæknimálum, fylgt þróuninni og veðjað á framtíðina.