Morgunblaðið - 05.10.2003, Blaðsíða 30

SKOÐUN
30 SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MÉR finnst erfitt að hafa óþægi-
legar skoðanir, erfiðara er að taka þá
ákvörðun að láta þær í ljós, ennþá
erfiðara að ráða ekki
sjálf hvar og hvenær
mér þykir tímabært
að viðra þær og með
hvaða orðalagi ég kýs
að vekja athygli á
þeim, en langerfiðast
er að fá alvarlegar
HÓTANIR fyrir þessar skoðanir.
Eins gott að búa ekki í ónafn-
greindum löndum þessa dagana!
Í þessu er ég lent, því nú ásaka
bændur mig fyrir að hafa ekki sagt
þeim fyrst, prívat og persónulega frá
skoðunum mínum, áður en ég „hljóp
með þær í blöðin“ og hóta mér öllu
illu.
Það stóð nú bara alls ekkert til að
láta þetta álit mitt á landbún-
aðarmálum í ljós, hvorki við bændur
né opinberlega, en það bara kom að
því að yfir mig gekk og ég gat ekki
orða bundist. Sífelldur áróður í gangi
þess efnis að bændur væru svo fá-
tækir og þyrftu bráðnauðsynlega að-
stoð og úrbætur og helst um leið að
halda óbreyttu ástandi í landbúnaði;
ofbeit, offramleiðslu, beingreiðslum
og öðrum styrkjum. Bara alls ekki að
fara á hausinn eða hætta rekstrinum.
Allt í lagi að það hendi þéttbýlisfólk,
mætti ætla.
„Halda uppi byggð í sveitum lands-
ins,“ eins og alþingismenn orða það á
hátíðarstundum, og meina þá sauð-
fjár- og kúabúskap.
Örfá dæmi um hreinan áróður,
fyrst nýleg og svo nokkur eldri: „Um
leið verða menn að svara því hvort
þeir vilji halda landinu í byggð og
nýta þá gífurlegu auðlind sem villi-
gróðurinn á okkar víðlendu afréttum
er. Sauðfjárræktin er eina leiðin til
þess að nýta hann. Byggðalega séð er
ekkert sem kemur í staðinn fyrir
sauðfjárræktina.“ (Nýkjörinn for-
maður Samtaka sauðfjárbænda, Jó-
hannes Sigfússon, DV 13.9. 2003.)
Hvílík tímaskekkja! Ekki hægt að
nýta gróður á annan hátt! Fylgjast
menn bara ekkert með?
Næsta dæmi: „Áhugi almennings á
sauðfjárbúskap og öllu því tengdu er
inngreyptur í þjóðarsálina …“ (Özur
Lárusson, Mbl. 20.9. 2003.) Ja, alltaf
eru menn að grínast. Ekki verð ég
vör við þennan inngreypta áhuga í
samtölum við fólk. En vissulega eru
menn tregir til að tjá skoðanir sínar
um landbúnað á opinberum vett-
vangi, því flest erum við annaðhvort
úr sveit, höfum dvalið þar sem börn
eða eigum ættir þangað að rekja og
veigrum okkur því við að styggja
bændur með óþægilegum skoðunum
okkar, enda hefur það komið á daginn
að það er eins gott.
Í vor hét það að „landbúnaður á Ís-
landi hefði verið stundaður í meiri
sátt við náttúru landsins en reynst
hefði mögulegt í öðrum nágranna-
löndum okkar“. ( Þingmaður VG í
Norðvesturkjördæmi, Jón Bjarna-
son, í Skessuhorni 24.4. 2003.) Og
gróðurhulan 25% af yfirborði lands-
ins! Hvílík sátt! Nei, sáttin er fyrst og
fremst á milli stjórnmálamanna og
forystu bændasamtakanna.
Og enn eldra dæmi, er landbún-
aðarráðherrann, Guðni Ágústsson,
mætti í mötuneyti eins skóla landsins
og hélt því fram að börnin hættu að
stækka ef þau borðuðu ekki lamba-
kjöt! (Ef ég man rétt, í DV eða Mbl. á
vordögum 2003?) Mikið að hann
hræddi þau ekki með Grýlu gömlu.
Sitthvað skemmtilegt hefur verið
haft eftir Ara Teitssyni svo sem eins
og að „ hvíta bankakjötið sé að sliga
rauða ríkiskjötið“. (Orðalag höf-
undar.) Einhvern tímann heyrði ég
hann segja í útvarpinu að „jarðir
mættu alls ekki fara í eyði því þá færi
alls konar illgresi að vaxa eins og t.d.
birki, hann hefði séð svoleiðis í út-
löndum“. Fræðingur á Hvanneyri
tjáði sig líka í útvarpi og sagði að; „við
yrðum að passa að hafa nægilega
beit, því annars færi víðir að vaxa“.
Þetta eru jú bara örfá dæmi af tug-
um sem tína hefði mátt til. Það er al-
veg með ólíkindum hverju menn
kasta fram til að reyna að viðhalda
einhverri glansmynd af landbúnaði
og sveitarómantík í dag.
En þegar upp úr sauð hjá mér, var
það bara ekkert inni í myndinni að
fara fyrst að nokkrum eldhúsborðum
í sveitum landsins og beinlínis fá leyfi
til að tjá mig, áður en ég „hljóp með
þetta í blöðin“.
Og menn spyrja mig „hvers konar
hvatir liggi eiginlega að baki svona
skrifum“? Reiði segi ég, alveg óskap-
lega mikil reiði, „þó ég sé kennari“,
eins og gjarnan er hnýtt aftan við ef
mikið liggur við. (Er reyndar aðstoð-
arkona í húsamálun nú um stundir.)
Ég hef svo miklar áhyggjur af
þessari tættu gróðurhulu og hinum
villta gróðri landsins og mér finnst
einfaldlega að húsdýrin hafi fengið
sinn skammt af honum. Þau eru líka
of mörg og við bara getum ekki torg-
að öllu þessu kjöti sem til fellur við
slátrun. Persónulega finnst mér
skynsamlegra að fólk snúi sér meira
að „hvíta kjötinu“, þar sem það er
umhverfisvænt, þar sem hvorki kjúk-
lingar né svín éta hinn villta gróður
landsins. Svo finnst mörgum kjötið af
þeim betra en kindakjöt, sem bændur
halda fram að sé æðra öðru kjöti!
„En kjúklingur getur nú aldrei
orðið að kindakjöti.“ „Kindakjötið er
jú í allt öðrum gæðaflokki“ o.s.frv.
(Ýmsir)
En hvað kemur svo í ljós er grannt
er skoðað? Jú, búskapurinn er í flest-
um tilfellum bara aukabúgrein. „Það
er afskaplega algengt og er nánast
orðin regla frekar en undantekning“,
sagði nýkjörinn formaður Samtaka
sauðfjárbænda, Jóhannes Sigfússon,
í DV 13.9. er hann var spurður hvort
allir sauðfjárbændur ynnu utan bús-
ins. Þetta staðfesta líka flestir bænd-
ur er rætt hefur verið við. (T.d. Mbl.
31.8.) Helst að fólk á jaðarsvæðum
stundi eingöngu búskapinn. En þeir
náðu reyndar einhverjum milljónum í
formi opinberra styrkja út á það í vor
sem leið, hinum, sem ekkert fengu
þá, til leiðinda og ama!
En að vinna með búi er ekkert nýtt
undir sólinni. Svo lengi sem ég man
fóru menn á vertíð, í frystihús, vega-
vinnu, sláturhús, unnu við verslun,
kenndu, störfuðu í mötuneytum, voru
landpóstar, seldu ullarvörur, óku
hvers konar bílum og tækjum, tóku
börn í fóstur til lengri eða skemmri
tíma o.s.frv. Oftast þó um stund-
arsakir, nú er algengara að menn séu
í föstum störfum og sinni fénu í hjá-
verkum. Langur vinnudagur, vissu-
lega, en það gerist nú líka yfirleitt hjá
Íslendingum, svona til að endar nái
saman. Það eru ekki allir í kauphöll-
unum.
Svo allir sjá að það kaup sem
bændur greiða sér í dag, úr búum sín-
um, virðist í flestum tilfellum vera
hreinn og klár BÓNUS á hitt kaupið.
Svo það er í rauninni bónusinn sem er
að lækka, ekki kaupið, því það kemur
úr öðrum stað, eins og þeir sjálfir
segja.
Og kjósi bændur að búa er það al-
farið þeirra mál. Mergurinn málsins
er að ég er á móti beingreiðslum og
hvers konar styrkjum til þeirra,
nema þeim, þar sem landgræðsla og
ræktun koma við sögu, því það hjálp-
ar landinu við að fá sín grænu klæði á
ný. Munið! Aðeins 25% landsins eru
þakin gróðri og því mikið verk fram-
undan. Vel á minnst! Ég væri mjög
hlynnt því að borga bændum vel fyrir
að láta gamlar heybirgðir á holt,
mela, móa, urðir og eyðisanda. Eða
með öðrum orðum, þeir fengju kaup í
stað styrks og ynnu fyrir ríkiskaup-
inu í þágu landsins.
Svo finnst mér, persónulega, gott
mál að ríkir karlar á höfuðborg-
arsvæðinu séu að breyta núverandi
ástandi í landbúnaði til betri vegar er
þeir kaupa jarðir, flytja heimilisfang
sitt þangað, gera húsakostinn upp
eða byggja nýjan og rækta skóg. Hin-
ir nýju landnemar eru örugglega
nógu ríkir til að hafa bændur í vinnu
og borga þeim gott kaup fyrir ræktun
og umhirðu alls konar. Þá þyrfti ríkið
ekki að taka upp þessa nýju styrki
sem eru í burðarliðnum, nefnilega að
breyta beingreiðslum í vörslustyrki,
hinir ríku sæu um sína.
Svo má ég ekki gleyma öllu venju-
legu sumarbústaðafólki sem vissu-
lega flokkast líka undir nýja land-
nema í sveitum landsins. Því fylgir
líka mikil snyrtimennska og ræktun
hvers konar.
Álit mitt á rollunni
hefur ekkert breyst
Þegar ég fer út á þjóðvegina, þá er
hún þar. Fyrst er það kantakindin: Í
afgirta kantinum í ókeypis fæði hjá
Vegagerðinni; á leiðinni yfir veginn í
von um að enda á „öðru hvoru grill-
inu“; sofandi í kantinum með hausinn
uppi á vegi, hún er alveg róleg því
hún veit að við henni verður ekki
stuggað; á miðjum veginum í leit að
einhverju góðgæti (Driving in Ice-
land – the grass is always greener in
the middle of the road, Brian Pilk-
ington.), hreyfir sig ekki fyrr en ég
hef stoppað bílinn, þá lallar hún
luntalega út í kant og beint upp á aft-
ur þegar ég hef komið mér í burtu af
hennar yfirráðasvæði. Svo allar hin-
ar: Í moldarbarðinu, krafsandi nýtt
ból til að kúra í; í skógræktinni, södd
eftir veislu í nýgróðursettum víð-
inum, tilbúin að leggjast á meltuna; í
kjarrinu, étandi nýgræðinginn; á frið-
aða svæðinu, síðustu jurtinar sem
fæddust í vor farnar í mallann á
henni, náðu ekki að sá sér í tíma; í
túni hins bóndans; á heiðum; á fjöll-
um; á eyðisöndum; á síðustu grænu
torfunni í fjallinu; í hrauninu; í urð-
inni; í stórgrýtinu. „Éta þær líka
steina“? spurði útlendingurinn.
Hún er alls staðar. Hún er eins og
hin heilaga kýr Indlands, því ekki má
stugga við henni. Hún hefur jú haldið
lífinu í íslensku þjóðinni um aldur.
Verum henni ævinlega þakklát því
hún var fæðið og klæðin. Þess vegna
má hún éta allan okkar dýrmæta
gróður, hvar sem hann er að finna.
Alltaf. Hún á Ísland.
En ég er nú viss um það, að hefð-
um við verið svo heppin að kjósa okk-
ur önnur dýr (t.d. seli) til viðurværis,
væri öðruvísi umhorfs hér á landi.
Munið, að við landnám þakti gróður
um 75% af landinu en nú er gróð-
urhulan aðeins um 25% af því. (Skóg-
ræktarritið, 2001 og 2002, svo eitt-
hvað sé nefnt.) Allt of miklu hefur
verið til fórnað að stóla á rolluna.
Að sjálfsögðu veit ég allt um hina
þætti eyðileggingarinnar; skóg-
arhögg, gos, veður og vinda og allt
það. „En fortíðin er að baki og ekkert
við henni að gera“ eins og maðurinn
sagði. Nútíðin er hér og ég er að tala
um rolluna í dag og hennar stóra þátt
í ferlinu. Þar getum við gripið inn í,
núna.
Þess vegna vil ég fækka fé og koma
svo restinni í beitarhólf. Mín vegna
má kannski sleppa því að „fækka“
bændum, það er svo viðkvæmt mál.
Meira að segja bóndi sem hafði það
að atvinnu að „fækka“ bændum
spurði mig þegar ég talaði um að
fækka þyrfti bændum, hvað ætti að
gera við þá; „kannski bara að skjóta
þá?“ Ætli hann hafi notað þá aðferð
sjálfur og mæli bara með henni?
En nú er nóg komið af ofbeit og of-
framleiðslu á „rauðu ríkiskjöti“. „Því
enn er hraðfara eyðing gróðurs og
jarðvegs á Íslandi, þrátt fyrir land-
græðslu í tæpa öld“. (Ágrip úr sögu
Landgræðslunnar, landbunadur.is.)
Reyndar halda sumir því fram að
ofbeit hafi verið stöðvuð. En ég kalla
það ofbeit þegar engar plöntur aðrar
en grös, lyng og mosi eiga möguleika
á að sjá dagsins ljós. Það eru jú svo
ótal margar aðrar tegundir til í flóru
Íslands.
Eitt enn sem komið hefur fram aft-
ur og aftur. Bændum finnst allt vera í
fínu lagi á landinu ef allt er í lagi hjá
þeim, engar skemmdir á gróðurhul-
unni þar og þeir duglegir að rækta.
Vissulega er það gott og margir
bændur hafa gert kraftaverk á því
sviði og sums staðar er svo snyrtilegt
að það er eins og maður sé kominn til
útlanda. En … ég er að tala um þetta
allt á landsvísu. Ég ferðast mikið um
hér heima og nokkuð utanlands og
því meira sem ég sé af umheiminum
verð ég sorgmæddari yfir ástandi
hinna gauðrifnu klæða landsins míns.
Ég sé meira að segja móana í nýju
ljósi, þar er stutt í algjöra auðn. Það
vissi ég bara ekki hér í eina tíð. Hélt
að svona hefði þetta alltaf verið og
svona ætti þetta að vera. Og haldið
þið virkilega að ekkert annað en
mosi, lyng og grös geti vaxið á okkar
fallega landi, ef …?
Það er að verða mér um megn að
aka um landið, því ef ekki eru gróð-
urskemmdir, þá er það sjónmengun.
Látum venjulegt drasl liggja á milli
hluta, það er oftast umhverfisvænt á
litinn. En þetta snjóhvíta glampandi
plast er tímaskekkja. Því ekki ein-
hverja aðra liti? Ljósgrænn er miklu
betri þó að hann sé alls ekki góður.
Hvað um að hylja þetta með trjá-
gróðri, mön eða timburveggjum? Ís-
land er að verða að einu allsherjar
glampandi plasthaugalandi.
Svo þýðir ekkert að segja einu
sinni enn að ég eigi bara ekkert að
vera að þvælast þetta um landið, ég
hef jú jafnmikinn rétt til þess og aðr-
ir. Þetta er líka mitt land, og ég hef
sama rétt og bændur að búa í sveitum
landsins til lengri eða skemmri tíma,
án hótana, þó að ég stundi ekki hefð-
bundinn búskap. Og börnin mín eiga
líka að erfa þetta land eins og þeirra
börn.
Hvað viljum við láta þau erfa?
Kannski land með 30% gróð-
urþekju, 20% eða15%?
Hvað fleira? Jú, ég er hætt að
reyna að ræða við bændur í símann.
Þessar hótanir, með eða án nafns
ganga bara ekki í lýðræðisríki sem
kennir sig við skoðana- og prentfrelsi.
Héðan í frá óska ég eftir að þið viðrið
ykkar skoðanir hér í blaðinu (þó svo
„ég sé ekki svaraverð“) svo þið getið
staðið við þau orð sem þið segið um
mig og mína ófullkomnu persónu. Sé
ég svaraverð í síma þá er ég það líka
á prenti. Svo má nú líklegast „meila“
(melteigur@simnet.is) eða senda
bréf. Ég vil bara hafa það svart á
hvítu svo þið getið ekki sagt að ég
hafi misskilið ykkur í símanum, þið
ekki orðað það svona o.s.frv. Reyndar
vona ég að persónur hvers og eins
megi vera utan við þessi skoð-
anaskipti, það er jú málefnið sem er
mergurinn málsins.
P.S. Til hvers í ósköpunum nýliðun
í bændastétt að svo stöddu?
Og enn er það
landbúnaður,
að gefnu tilefni
Eftir Margréti Jónsdóttur
Höfundur er kennari á Akranesi.
melteigur@simnet.is
Jóhannes Ásgeirsson hdl., lögg. fasteignasali
F A S T E I G N A S A L A
SUÐURLANDSBRAUT 10, 2. HÆÐ F/OFAN BLÓMASTOFU FRIÐFINNS, 108 REYKJAVÍK
SÍMI 533 1616 FAX 533 1617
OPIÐ HÚS Í DAG FRÁ KL. 14.00-16.00
Ásvallagata 81 - vandað einbýli
Virðulegt og vandað 320 fm einbýlishús með bílskúr á horni Ásvallagötu og Vestur-
vallagötu. Húsið er steinsteyptur kjallari og tvær efri hæðirnar eru forskallað timbur. Í
kjallara er möguleiki á aukaíbúð með sérinngangi. Húsið hefur í gegnum tíðina fengið
gott viðhald. V. 39,5 m. 3643
OPIÐ Á LUNDI Í DAG FRÁ KL. 12.00-14.00Ingólfur G. Gissurarson, logg. fast. - www.valholl.is - Opið virka daga frá kl. 9-17.30.
Vegna skipulagsbreytinga eigum
við eftirfarandi til ráðstöfunar í
þessu glæsilega húsi.
2. Hæð framhús. samtals 336 fm. Skrifstofur
í toppstandi, gott lyftuhús, glæslegt útsýni
yfir Laugardalinn.
Húsnæðið uppfyllir allar kröfur til nútíma
skrifstofureksturs.
Eignin er í eigu Landsafls, sem er öflugt
sérhæft fasteignarfélag.
Sanngjörn og hagstæð leiga fyrir rétta aðila.
Uppl. veitir Magnús Gunnarsson, s. 588 4477 eða 822 8242.
Suðurlandsbraut - til leigu